Επιβιώνοντας εδώ και αιώνες μέσα στην άμμο, το κρινάκι της θάλασσας (Pancratium maritimum) αποτελεί χαρακτηριστικό αγριολούλουδο της παράλιας χλωρίδας της Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας και της Πορτογαλίας. Στην Ελλάδα φύεται σε ορισμένες περιοχές της Αττικής, της Στερεάς Ελλάδας, της δυτικής Πελοποννήσου, της Χαλκιδικής και του Πηλίου, ενώ για τα νησιά του Αιγαίου αποτελεί εμβληματικό φυτό, καθώς η εποχή ανθοφορίας του συμβαδίζει με την εποχή του χρόνου που υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες (μελτέμια) για την ιστιοπλοΐα. Στο βιβλίο του Έλμουτ Μπάουμαν, «Η ελληνική χλωρίδα στον μύθο, στην τέχνη και στη λογοτεχνία» (Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, β’ έκδοση εξαντλημένη, 1993), αναφέρεται το γεγονός ότι οι θαλασσοκράτορες ναυτικοί της μινωικής Κρήτης, γυρνώντας τις ατέλειωτες ακρογιαλιές της Μεσογείου με τα ιστιοφόρα τους, συναντούσαν τα πλήρως ανθισμένα κρινάκια, σύμβολο των ισχυρών χωρών του Μίνωα, αλλά και της μοναδικότητας του Αιγαίου με αμετάβλητες οικολογικές συνθήκες από τη Μεσολιθική Εποχή μέχρι σήμερα. Το κρινάκι ενέπνευσε με το κάλλος του τον αρχαίο καλλιτέχνη, που το ζωγράφισε με περίσσια τέχνη (τοιχογραφίες) κατά την Υστεροκυκλαδική Εποχή στην «οικία των γυναικών» της προϊστορικής πόλης του ακρωτηρίου στη Σαντορίνη, όπως απεκάλυψε 2.500 χρόνια μετά η αρχαιολογική σκαπάνη. Απεικονίζεται σε τοιχογραφίες στη «Βίλα της Αμνισού» στο Ηράκλειο, αποτυπώνεται σε μια λεκάνη στη Φαιστό, ενώ στην Κνωσό ο «Πρίγκιπας με τα Κρίνα» και το «Γαλάζιο Πουλί» περιστοιχίζονται από αυτά.

Η Χριστίνα Τεσσερομμάτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών, στη μελέτη της «Φυτά με φαρμακολογικές δράσεις: Σύγχρονες φυτοθεραπευτικές δυνατότητες» (Κ. Σπανός – Βιβλιοφιλία 2016) σημειώνει ότι οι δραστικές ουσίες του φυτού ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Το αλκοολούχο εκχύλισμά του έχει αντιμικροβιακή δράση, ενώ το εκχύλισμα όλου του φυτού χρησιμοποιείται στην κοσμετολογία. Στον βολβό απέδιδαν φαρμακευτικές ιδιότητες, ενώ το άνθος του συχνά ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε ως αντιασθματικό και αντιβηχικό. Το Παγκράτιο το Παράλιο, του οποίου το όνομα (pancratium/παγκράτιο) προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «παν – κραταιός», που σημαίνουν «όλο δύναμη», πιθανόν αναφέρεται στην αντοχή του φυτού, που μπορεί να επιβιώσει σε ακραία κλίματα. Επιπλέον, το παγκράτιο πιθανόν χρησιμοποιούνταν σε τελετές μύησης και στα Ελευσίνια Μυστήρια, στα οποία είχε μυηθεί, κατά την παράδοση, ο «Παντοδύναμος» Ηρακλής, γιος του «Παντοκράτορα» Δία.

 Το φυτό ανήκει στην οικογένεια των Αμαρυλλιδών (Amaryllidaceae), είναι αυτοφυές και συναντάται σε αμμουδερές παραλίες, όπου βρίσκονται θαμμένοι οι βολβοί του. Είναι πολυετές και ανθίζει από τα μέσα Αυγούστου για έναν, το πολύ ενάμιση μήνα. Τα άνθη του (τα κρίνα) εμφανίζονται μέσα από την καυτή άμμο και το καθένα έχει έξι πέταλα, τα οποία διαμορφώνουν ένα στέμμα, όπως οι ασφόδελοι, και γι’ αυτό ονομάζεται και «Θαλάσσιος Ασφόδελος».

Οι καρποί, όταν ωριμάσουν, πετάγονται κατάμαυροι σαν κάρβουνα. Σπόροι πολυγωνικοί, μαλακοί που περιβάλλονται από υλικό σαν σωσίβιο το οποίο τους επιτρέπει να ταξιδεύουν πάνω στα κύματα, διανύοντας χιλιάδες μίλια και καλύπτοντας τις ακτές από τη μία άκρη της Μεσογείου στην άλλη για τον πολλαπλασιασμό και την εποίκισή τους. Στο κέντρο τους έχουν έναν μικρό βολβό που είναι ο πραγματικός σπόρος. Θάβονται στην άμμο, ψάχνοντας για υγρασία. Όσοι επιζήσουν μετά από 4-5 χρόνια θα ανθίσουν και θα συνεχίσουν τον κύκλο της ζωής τους.

Το κρινάκι της άμμου άντεξε χιλιάδες χρόνια, αντεπεξερχόμενο στις δύσκολες καιρικές συνθήκες, αλλά, δυστυχώς, όπως προειδοποιούν οι μελετητές του φυτού Ιωάννα Αδάμη, περιβαλοντολλόγος-αρχιτέκτων τοπίου και οι βοτανολόγοι Γιώργος Σφήκας και Δρ. Πηνελόπη Δεληπέτρου, συνεργάτες της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης (έτος ίδρυσης 1951), το παγκράτιο δεν περιλαμβάνεται σε σχετικούς καταλόγους απειλούμενων ή προστατευόμενων ειδών της Ελλάδας ή της Ευρώπης. Ωστόσο, το ενδιαίτημά του (βιότοπος), το οποίο είναι οι παράλιες αμμοθίνες (αμμόλοφοι), αποτελεί το ίδιο προστατευόμενο τύπο οικοτόπου, ενώ συχνά στις περιοχές, όπου φύεται το κρινάκι της θάλασσας, απαντούν και άλλα σπάνια ή και προστατευόμενα είδη. Οι παραλίες στις οποίες φυτρώνει συχνά δέχονται έντονες πιέσεις για τουριστική εκμετάλλευση, ανοικοδόμηση, κίνηση οχημάτων στους αμμόλοφους, μηχανικό καθαρισμό παραλιών κ.ο.κ. Ως εκ τούτου, το κρινάκι παρουσιάζει κατά τόπους μείωση του πληθυσμού του. Στην Αττική, οι πληθυσμοί που έχουν μείνει είναι ελάχιστοι, φαίνεται ότι δεν φυτρώνει πλέον στη Βουλιαγμένη και στη Ραφήνα, ενώ και στον Σχινιά οι πληθυσμοί είναι οριακοί.

Ο Ανδριώτης εκδότης κ. Γιώργος Δαρδανός,γνωστός για την ευαισθησία όσον αφορά στη διατήρηση του πολιτιστικού και περιβαλλοντολογικού πλούτου του νησιού του, μαζί με την Αφροδίτη Μαμάη «απαθανάτισε» φωτογραφικά την επέλαση της αλόγιστης ανθρώπινης παρέμβασης στο ευάλωτο, πανάρχαιο αγριολούλουδο στην παραλία του Μπατσίου και του Αγίου Πέτρου: