Για 2.400 συνεχόμενα χρόνια συντηρήθηκε στο έρεβος της Μαύρης Θάλασσας ένας αρχαιολογικός θησαυρός. Με το ιστίο, το πηδάλιο και τις θέσεις των κωπηλατών ακόμα στη θέση τους, το αρχαιοελληνικής προέλευσης εμπορικό σκαρί που βυθίστηκε παρέμεινε σχεδόν ατόφιο. Ετσι το εντόπισαν στα 2.000 μέτρα οι επιστήμονες της ομάδας των ενάλιων αρχαιολόγων του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον.
Γιατί πρόκειται για το αρχαιότερο ακέραιο ναυάγιο;
«Πλοίο που έχει διατηρηθεί σχεδόν άθικτο, προερχόμενο από την κλασική εποχή, σε βάθος 2 χιλιομέτρων κάτω από τη θάλασσα, είναι κάτι που δεν θα θεωρούσα ποτέ δυνατό να συμβεί» δήλωσε ο αρχαιολόγος Τζον Ανταμς, επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας, εκφράζοντας την έκπληξη και τη χαρά του. Υπό τη «μπαγκέτα» του, ι συνεργάτες του εκτελούν τα τελευταία χρόνια χαρτογράφηση και έρευνα στη Μαύρη Θάλασσα, ένα «νεκροταφείο πλοίων» όπως έχει χαρακτηριστεί, με τηλεκατευθυνόμενα οχήματα και μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας. Μέχρι τώρα έχουν εντοπίσει περισσότερα από 60 ναυάγια της Βυζαντινής και της Οθωμανικής περιόδου.
Ποιοί οι λόγοι που διατηρείται άθικτο
Το σκαρί σώζεται σχεδόν άθικτο καθώς στη Μαύρη Θάλασσα δεν υπάρχει φως ή οξυγόνο και στα 2.000 μέτρα δεν αναπτύσσεται ζωή οργανισμών που συνήθως τρέφονται με οργανικά υλικά, όπως το ξύλο. Και φυσικά είναι αδύνατο να προσεγγίσει άνθρωπος σε τέτοιο βάθος. Ο Τζον Ανταμς δήλωσε, πάντως, ότι η ανακάλυψη θα αλλάξει τον τρόπο που κατανοούμε τη ναυπήγηση των αρχαίων πλοίων, αλλά και θα μάθουμε πόσο μακριά είχαν ταξιδέψει οι αρχαίοι Ελληνες.
Ενα εμπορικό ελληνικό πλοίο της κλασικής περιόδου
Οπως ανέφερε η εφημερίδα «The Guardian», το 23 μέτρων πλοίο ήταν εμπορικό ελληνικό της κλασικής περιόδου με τα χαρακτηριστικά του να παραπέμπουν στην παράσταση που εικονίζεται στο «Βάζο των Σειρήνων». Ο λόγος για το αρχαιοελληνικό ερυθρόμορφο αγγείο -της ίδιας εποχής- βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο και εκεί αποτυπώνεται ο Οδυσσέας δεμένος πάνω στο κατάρτι ενός παρόμοιου πλοίου, ενώ ακούει το τραγούδι των Σειρήνων. Σύμφωνα με το δημοσίευμα της βρετανικής εφημερίδας, η ηλικία του σκάφους προέκυψε όταν ένα μικρό τμήμα του υπεβλήθη σε χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα.
Μοναδικό σκαρί λόγω της άθικτης κατάστασης στην οποία σώζεται
«Είναι πολύ ενδιαφέρουσα ανακάλυψη. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι αναμενόμενη στη Μαύρη Θάλασσα, λόγω του περιβάλλοντος που επικρατεί και ευνοεί τη διατήρηση των πλοίων σε πολύ καλή κατάσταση. Το ξέρουμε και από τα βυζαντινά που έχουν βρεθεί» είπε στην «Εφ.Συν.» ο δρ Δημήτρης Κουρκουμέλης, αρχαιολόγος με εμπειρία πολλών δεκαετιών, καθώς έχει συμμετάσχει σε πολλές υποβρύχιες ανασκαφές από το 1975 και στην παρούσα φάση διευθύνει την ενάλια ανασκαφική έρευνα στο ιστορικό ναυάγιο «Μέντωρ». «Ο κ. Ανταμς, πολύ καλός και γνωστός συνάδελφος της ναυτικής αρχαιολογίας, το έχει χρονολογήσει στην κλασική εποχή. Σίγουρα διαθέτει περισσότερα στοιχεία από αυτά που δίνονται στη δημοσιότητα και πιθανώς έχει συλλέξει κινητά ευρήματα που βοηθούν στη χρονολόγηση. Κι εμείς έχουμε ανακαλύψει τρία αρχαία ναυάγια στο Ιόνιο που σώζονται σε καλή κατάσταση. Ωστόσο αυτό που κάνει μοναδικό κι ενδιαφέρον το συγκεκριμένο σκαρί είναι η σχεδόν άθικτη κατάσταση στην οποία σώζεται».
Θα το δει ποτέ, άραγε, το κοινό;
«Δεν υπάρχει δυνατότητα ανέλκυσης, αυτά είναι αντικείμενα πολύ εύθραυστα. Δεν διαθέτουμε την τεχνολογία και την τεχνογνωσία να κάνουμε την ανέλκυση από τα 2.000 μέτρα. Φανταστείτε ότι στο Ιόνιο, που τα ναυάγια ήταν στα 1.300 μέτρα, η υποβρύχια κάμερα ήθελε περίπου τρία τέταρτα για να κατεβεί. Νομίζω ότι η καλύτερη λύση είναι να μείνει εκεί για τις επόμενες γενιές, όταν θα μπορέσουν να προσεγγίσουν τέτοιου είδους ευρήματα με άλλους τρόπους» και προσθέτει:
Βάθος που δεν είναι προσιτό στον άνθρωπο
«Δεν μπορούν να κάνουμε υποβρύχια ανασκαφή όπως την εννοούμε, γιατί το βάθος δεν είναι προσιτό στον άνθρωπο. Αυτό που μπορούν να κάνουν οι επιστήμονες είναι να σκανάρουν τον χώρο του ναυαγίου, να τον αποτυπώσουν και να εντοπίσουν μεμονωμένα ή διάσπαρτα ευρήματα. Οποιαδήποτε επιχείρηση πραγματικής ανασκαφής είναι σχεδόν αδύνατη. Αυτό που συγκλονίζει στα ναυάγια της Μαύρης Θάλασσας με την καταπληκτική διατήρηση είναι η αίσθηση ότι σταμάτησε ο χρόνος. Συνέβη το ατύχημα και τα πράγματα έμειναν όπως ήταν. Βλέποντας ένα ολόκληρο σκαρί αισθάνεσαι πιο έντονα το συμβάν απ’ ό,τι αν έβρισκες ένα λόφο με οξυπύθμενους αμφορείς που θα ήταν το φορτίο του πλοίου. Εδώ βλέπεις, τα σχοινιά, τα ξύλα, τις λεπτομέρειες και είναι πραγματικά συγκλονιστικό. Αν μπορούσαμε αύριο να το ανελκύσουμε θα είχε τεράστιο ενδιαφέρον να το δούμε. Θα μας έλυνε πολλά κατασκευαστικά ερωτήματα που έχουμε για τα αρχαία πλοία. Νομίζω όμως ότι εγώ στη ζωή μου κάτι τέτοιο δεν θα το προλάβω [γέλια]. Μια ανέλκυση περιέχει τον κίνδυνο της διάλυσης και η καταστροφή του θα επιταχύνονταν πολύ. Αλλά, αν με ρωτάτε, προσωπικά με εξιτάρει η ιδέα να το βλέπαμε. Θα ήταν εντυπωσιακό να γίνει. Ακόμα και η φωτογραφία που δόθηκε στη δημοσιότητα είναι συγκλονιστική».
