«Κέφαλος» και «Μουσταφάς»
Οι δύο ονομασίες του θεάτρου μας
Βρισκόμαστε στο 1910. Περπατάμε στην προσεισμική μας πόλη. Μπαίνουμε μέσα στο πιο ψηλό κτίριο, στο θέατρο. Σε λίγο αρχίζει η βραδινή παράσταση.
– Μουσταφά! Στήσε το σκηνικό!
– Μουσταφά! Σκούπισε το θεωρείο!
– Μουσταφά! Τρέξε στο ταμείο!
Ένας άντρας τρέχει απ’ τα καμαρίνια στη σκηνή, απ’ τη σκηνή στα θεωρεία κι απ’ τα θεωρεία στο ταμείο του θεάτρου. Ένας άντρας τρέχει για τους πάντες και τα πάντα. Το κανονικό του όνομα έχει ξεχαστεί κι όλοι τον φωνάζουνε με το παρατσούκλι του, Μουσταφά.
Γράφει ο Αλέξανδρος Λυκούρας
Αφού στήσει το σκηνικό, σκουπίσει το θεωρείο και τελειώσει με το ταμείο, ο Μουσταφάς ανοίγει την πόρτα του θεάτρου. Ο κόσμος μπαίνει μέσα. Ο κόσμος με τα μπαλωμένα παντελόνια κάθεται στην πλατεία κι ο κόσμος με τα λαμπερά καπέλα κάθεται στα θεωρεία. Η παράσταση αρχίζει, η παράσταση τελειώνει. Ο κόσμος βγαίνει έξω. Ο κόσμος με τα λαμπερά καπέλα πάει σπίτι, όμως ο κόσμος με τα μπαλωμένα παντελόνια τρέχει στην ταβέρνα για να πιεί και να τραγουδήσει. Ο Μουσταφάς, αφού κλειδώσει την πόρτα, τρέχει κι αυτός στην ταβέρνα. Μόλις μπει στην ταβέρνα, ο κόσμος με τα μπαλωμένα παντελόνια σηκώνεται και λέει:
– Μα τι ωραία που ήτανε η παράσταση στο «θέατρο του Μουσταφά»!
– «Senza Mustafa Teatro Non Si Fa»!
Που πάει να πει ότι: «Χωρίς Τον Μουσταφά Θέατρο Δεν Γίνεται».
Το «θέατρο του Μουσταφά», αυτή ήταν η παλιά λαϊκή ονομασία του θεάτρου μας. Έτσι το λέει ο Μολφέτας στο Ζιζάνιο του.
Σήμερα η παρέα του Μουσταφά δεν συχνάζει πια στο θέατρο. Το ύψος του θεάτρου δεν μετράει πλέον τη λαϊκότητα του θεατρικού κοινού, αλλά τη δύναμη και την αποφασιστικότητα της δημοτικής αρχής. Γιατί σήμερα το θέατρο, εκτός από χώρος παραστάσεων, είναι και ο χώρος που η δημοτική αρχή παίρνει τις αποφάσεις της. Οι εξορύξεις των πετρελαίων, η κατάργηση των δημοτικών κοινωνικών δομών, όλα αποφασίζονται στο θέατρο.
Το ύψος του θεάτρου ορθώνεται πλέον απειλητικό απέναντι σε όσους βλέπουν να θίγονται από τις αποφάσεις της δημοτικής αρχής. Όλοι αυτοί αρχίζουν να μην βλέπουν με συμπάθεια το πρόγραμμά του και τις παραστάσεις του. Στη συνείδηση του κόσμου το θέατρο είναι περισσότερο ένα παράρτημα της Βουλής παρά ένα θέατρο.
Αν η ονομασία «θέατρο του Μουσταφά» υπενθυμίζει τη χαμένη λαϊκότητα του θεάτρου μας, η επίσημη ονομασία του θεάτρου υπενθυμίζει τη χαμένη του καλλιτεχνική ταυτότητα. Γυρνάμε και πάλι πίσω στο χρόνο. Αυτή τη φορά βρισκόμαστε στο 1858. Το θέατρο μόλις ξεκινάει τη λειτουργία του.
– Πως θα ονομάσουμε το θέατρο;
– «Απόλλωνα» όπως στην Ζάκυνθο!
– Όχι.
– «Φοίνικα» όπως στην Βενετία!
– Όχι. Θα το ονομάσουμε με το όνομα του παλιού μυθικού ήρωα της Κεφαλονιάς. Θα το ονομάσουμε «Κέφαλο».
– Ναι!
– Με πιο έργο θα κάνουμε πρεμιέρα;
– Είναι ένα έργο που παίχτηκε πριν από πέντε χρόνια στην Ιταλία και θεωρείται πολύ καλό. Λέγεται «Τραβιάτα».
– Ωραία, πρεμιέρα με την «Τραβιάτα»!
Θέατρο «ο Κέφαλος», αυτή ήταν και είναι η επίσημη ονομασία του θεάτρου μας. Οι εμπνευστές του θεάτρου όρισαν το μυθολογικό παρελθόν της Κεφαλονιάς ως τη βάση πάνω στην οποία θα αναπτυσσόταν η θεατρική ζωή της πόλης. Και πραγματικά αυτή η μυθική ονοματοδοσία είχε και ανάλογη συνέχεια.
Στον «Κέφαλο» γράφτηκε ένα από τα πρώτα σημαντικά κεφάλαια στην ιστορία της ελληνικής όπερας. Το ρεπερτόριο του «Κέφαλου» διαπαιδαγώγησε ένα δυναμικό οπερατικό κοινό, ικανό όχι μόνο να στηρίζει τις παραστάσεις των ιταλικών θιάσων αλλά και να απαιτεί τη σύνθεση πρωτότυπης ελληνικής όπερας. Στον «Κέφαλο» παίχτηκε το 1871 ο «Μάρκος Μπότσαρης», μια από τις πρώτες ελληνικές όπερες, γραμμένη από τον μαέστρο της Φιλαρμονικής Αργοστολίου Νικόλαο Τζανή Μεταξά. Στον «Κέφαλο» γνώρισε την όπερα, όταν ήταν παιδί, ο Διονύσης Λαυράγκας, αυτός ο σημαντικός κεφαλονίτης συνθέτης και πρωτεργάτης της ελληνικής όπερας.
Το σημερινό Δημοτικό Θέατρο «ο Κέφαλος» βρίσκεται μάλλον στο περιθώριο της σύγχρονης ελληνικής μουσικής και θεατρικής πραγματικότητας. Το μουσικό θέατρο (η όπερα, η οπερέτα, το μιούζικαλ) απουσιάζει εντελώς από το ρεπερτόριο του. Ο «Κέφαλος», από σεβασμό στην οπερατική του παράδοση, θα έπρεπε να παρουσιάζει παραστάσεις μουσικού θεάτρου και να επιδιώκει συνεργασίες με τους αρμόδιους πολιτιστικούς φορείς. Το θέατρο πρόζας απ’ την άλλη συντηρείται ως επί το πλείστων από παραστάσεις ευκαιριακών θιάσων της Αθήνας. Σίγουρα το καλλιτεχνικό κενό αναπληρώνει κάπως η λειτουργία του κινηματογράφου, αλλά ο «Κέφαλος» είναι θέατρο και όχι σινεμά.
«Κέφαλος» και «Μουσταφάς», αυτές είναι οι δύο ονομασίες του θεάτρου μας. Έως τα μέσα του 20ου αιώνα, η ποιότητα του «Κέφαλου» ήταν προσιτή σε κάθε «Μουσταφά» και σε κάθε λαϊκή παρέα της πόλης. Ακόμα και μετά την ισοπέδωση του θεάτρου από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς του 1943 και τους σεισμούς του 1953, ο «Κέφαλος» κι ο «Μουσταφάς» παρέμειναν ζωντανοί.
Ο «Μουσταφάς» και η παρέα του είναι αυτοί που μετέτρεψαν το όραμα της ανοικοδόμησης του «Κέφαλου», από υπόθεση μιας κοινωνικής ελίτ, σε αίτημα ολόκληρης της πόλης. Και όταν το 1993, μετά από μακροχρόνιες προσπάθειες της δημοτικής αρχής, ο «Κέφαλος» επαναλειτούργησε με ένα ποιοτικό πρόγραμμα, η πόλη του Αργοστολιού είχε πετύχει ένα γεγονός μοναδικό. Γιατί, σε μια χώρα που στη θέση των περισσότερων ιστορικών θεάτρων της έχουν κτιστεί πολυκατοικίες, είναι γεγονός μοναδικό ένα θέατρο να στέκει στη θέση του, όρθιο και ζωντανό, παρόλο το πέρασμα του χρόνου και των συνεπακόλουθων φυσικών και πολεμικών καταστροφών.
Σήμερα το θέατρο οφείλει να ξαναποκτήσει μια ποιοτική καλλιτεχνική ταυτότητα, που να επιζητά να συναντηθεί με κάθε πολίτη της πόλης μας. Για να επιτευχθεί αυτό, εμείς, αφού κατεβάσουμε εκείνες τις γιγάντιες «αράχνες», που κρεμάσαμε στην πρόσοψη για να δώσουμε στο θέατρο μια πρόσκαιρη και αμφιλεγόμενη χριστουγεννιάτικη ομορφιά, θα μπορούσαμε για αρχή:
α. Να βρούμε έναν άλλο, πιο κατάλληλο χώρο, για την διεξαγωγή των δημοτικών συμβουλίων.
β. Να οργανώσουμε μια μόνιμη έκθεση στον χώρο του «Κέφαλου», με θέμα την πλούσια ιστορία του.
Αλέξανδρος Λυκούρας
Μουσικός – Ηθοποιός
Απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Τα ιστορικά στοιχεία του κειμένου αντλήθηκαν από τα βιβλία: Το Θέατρο του Αργοστολίου Ο Κέφαλος του Αγγελοδιονύση Δεμπόνου, Το Αργοστόλι διασκεδάζει του Αγγελοδιονύση Δεμπόνου, Νικόλαος Μεταξάς Τζανής, 1825 – 1907, Ο ριζοσπάστης μουσουργός της Επτανησιακής Σχολής του Γιώργου Ραυτόπουλου, καθώς και από το Ζιζάνιο του Γ. Μολφέτα της 14ης Νοεμβρίου 1909.
