Περπατώντας με την ιστορία μας δίπλα στο κύμα

Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (download), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του kefaloniapress.gr

Η παραλία  του Αργοστολίου  ήταν από τα τελευταία έργα που έγιναν στην πόλη επί Αγγλοκρατίας. Ουσιαστικά όλη η παραλιακή οδός δεν υπήρχε αρχικά και δημιουργήθηκε από επιχωματώσεις που δημιουργήθηκαν από  τα ερείπια των σπιτιών μετά από καταστρεπτικούς σεισμούς. Ο δεύτερος τοποτηρητής του νησιού Charles James Napier (Κάρολος Νάπιερ) που έμεινε στην Κεφαλονιά από το 1822 έως το 1830 είναι εκείνος που αναλαμβάνει να ευθυγραμμίαει την παραλία και να κατασκευάσει προκυμαία με κρηπιδώματα καλύπτοντας τα μεγάλα κενά που υπήρχαν από διάφορα μικρά λιμανάκια.

Το έργο αυτό δημιούργησε μια νέα οδό που έδωσε την ευκαιρία στους πολίτες να κατασκευάσουν  σπίτια και καταστήματα, με αποτέλεσμα να αλλάξει τελείως η όψη της πόλης προς την μεριά της θάλασσας.

Αυτός λοιπόν ο δρόμος μεταμορφώθηκε στο  πιο ζωηρό τμήμα της πόλης και της αγοράς, γεμάτος αποθήκες και μαγαζιά. Εκεί που  συναντούσες κάρα με γαϊδουράκια, λιγοστά αμάξια και μύριζες στον αέρα ρίγανη, φρέσκο ψάρι, κολώνια λεμόνι ενώ  έβλεπες ταυτόχρονα ακριβά παπούτσια, ξυλοτσόκαρα, δίχτυα, πλεχτά καλάθια και κόφες, γεμάτα κάθε λογής προϊόντα.

Πολύ παλιά ονομαζόταν Μόλος, λέξη προερχόμενη από τα Ιταλικά που βλέπουμε να χρησιμοποιείται και επί Αγγλοκρατίας  μέχρι την Ιχθυαγορά, Προκυμαίας μέχρι το παλιό Τελωνείο και πάλι Μόλος μέχρι τον Μέτελα. Αργότερα έγινε Ελευθερίου  Βενιζέλου, στην συνέχεια Ελευθερίας το 1932, οδός Ιωάννη Μεταξά μετέπειτα και σήμερα λέγεται Αντώνη Τρίτση μέχρι το Λιμεναρχείο και Ιωάννη Μεταξά από εκεί και μετά.

Το πρώτο σημείο αναφοράς στην παραλιακή ήταν το μοναχικό σπιτάκι των διοδίων, το οποίο  εισέπραττε δημοτικούς φόρους για όποιο προϊόν ερχόταν προς πώληση στο Αργοστόλι κι υπήρχε εκεί μέχρι την κατοχή ενώ προγενέστερα  ήταν η βαρδιόλα του Άγγλου σκοπού.

Γράφει η Μαρία Μαρκάτου-Αλυσανδράτου

Πανοραμική άποψη της γέφυρας στο ύψος του παλιού σπιτιού των διοδίων αριστερά και το ένα εικονισματάκι αφιερωμένο στη Δραπανιώτισσα στα δεξιά

Στην συνέχεια, στον ίδιο χώρο λειτούργησε καφενείο με διάφορους ιδιοκτήτες κατά καιρούς αλλά με πιο γνωστό  τον Αριστοφάνη Μοντεσάντο που την δεκαετία του 1930 είναι από τους πρώτους που φέρνει ραδιόφωνο σε επαγγελματικό χώρο για την ψυχαγωγία των πελατών του και μετατρέπει το χώρο σε στέκι καλλιτεχνών.

Δημοσιεύσεις σε εφημερίδες της εποχής το 1932 και 1933, φωτογραφία που βρίσκεται στο βιβλίο του Σπύρου Αντωνάτου ”Αργοστόλι η χαμένη πόλη” σελίδα 22

Το καφενείο του Αριστοφάνη την δεκαετία του 1960 

Απέναντι από το σπιτάκι των διοδίων, προς την μεριά του Κουτάβου υπήρχε ο αλευρόμυλος του Δεκατρή, τα εργοστάσια Κατσίγερα και Κρητικού, τα Δημοτικά Σφαγεία και προς την μεριά της παραλίας, η επιβλητική εκκλησία της Σισιώτισσας.

Αγιασμός των Υδάτων μπροστά από την Σισιώτισσα

Η ογκώδης και περίπλοκα αρχιτεκτονικά εκκλησία με τρίκλιτη βασιλική μετά τρούλου, ο οποίος προσεισμικά ήταν ο μεγαλύτερος όλων, στα χρόνια της Βενετοκρατίας ανήκε στη μονή Σισσίων, από όπου η παράδοση λέει ότι πέρασε ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης. Υπήρχε εκεί από το 1890 μέχρι την καταστροφή της από τους σεισμούς του 1953.

Η Σισιώτισσα

Χαρακτηριστικό της, η περίφημη βρύση της με το κρυστάλλινο νερό από αρτεσιανό πηγάδι, ανοιγμένο το 1889 επί δημαρχίας Δρακόπουλου(1883-1891) με επίβλεψη του αρχιτέκτονα Παύλου Τσίλλερ, ο οποίος καλείται από την Αθήνα  για τις υδρολογικές γνώσεις του.

Το αρτεσιανό πηγάδι  της Σισιώτισσας σήμερα

Την εποχή που ανοίχτηκε το πηγάδι, το νερό του χαρακτηρίστηκε ως ελαφρύ, διαυγές και άφθονο, ιδιότητες που κράτησε για πολλά χρόνια και μέχρι την λειτουργία του Υδραγωγείου, ξεδιψούσε τους Αργοστολιώτες, οι οποίοι γέμιζαν εκεί τους μπότηδες και τους κουβάδες τους.

Μπροστά από την Σισσιώτισσα για τον Αγιασμό των Υδάτων το 1909, διακρίνονται αριστερά τα εργοστάσια Κατσίγερα και Κρητικού και πίσω τους το καμπαναριό του Αγίου Νικολάου των Ξένων

Μπροστά από την εκκλησία και κοντά στην γέφυρα καθιερώθηκε μετά το 1907 να γίνεται ο αγιασμός των υδάτων και σε δημοσίευμα της εφημερίδας Ζιζάνιο του Τζώρτζη  Μολφέτα αρ. φ. 516/ στις 10 Ιανουαρίου του 1909, διαβάζουμε για το ατυχές περιστατικό της μη εύρεσης του σταυρού από τους βουτηχτάδες.

Απόσπασμα από την εφημερίδα Ζιζάνιο, το 1910

Κοντά  στο αρτεσιανό της Σισιώτισσας, υπήρχε κι  ο ανεμόμυλος του Δεκατρή, σε λειτουργία  μέχρι και το 1920 παρότι υποβαθμίστηκε κάποια στιγμή από την ατμόκινητη μονάδα άλεσης των αδελφών Κατσίγερα, που ανεγέρθηκε στην περιοχή το 1886.

Φωτογραφία της γέφυρας το 1889 και στο κέντρο ο ανεμόμυλος του Δεκατρή

Δίπλα στην εκκλησία το καφενείο ‘Ζέφυρος’, όπου τις ζεστές καλοκαιρινές ημέρες οι πιστοί δροσίζονταν με ένα υποβρύχιο κάτω από την παχιά σκιά των δένδρων του. Και λίγο πιο μετά η οικία και οι αποθήκες Γιαννουλάτου από το 1899.

Πολύ παλιά φωτογραφία μπροστά από την εκκλησία της Σισσιώτισσας

Σε εκείνο το σημείο, μεταξύ Σισιώτισσας και Αριστοφάνη, γινόταν η πρώτη μάζωξη των χωρικών που έρχονταν από την γέφυρα κι όσων ξεπρόβαλαν από Κρανιά και Λειβαθώ μεριά με τις πραμάτειες τους, πριν μπουν στην κυρίως αγορά.

Άποψη της αγοράς, το 1902

Εκεί κάπου ανάμεσα στο 1866 και 1874 μπήκαν τα πρώτα φανάρια με πετρέλαιο που φώτισαν όλη την παραλιακή από την Σισιώτισσα μέχρι τον Μέτελα που τότε, τοποθετήθηκαν μπροστά από τα κρηπιδώματα που είχε κατασκευάσει ο Νάπιερ το 1825.

Άποψη της προκυμαίας, το 1896 κοντά στο λιμάνι με τα κρηπιδώματα του Νάπιερ και τα παλιά φανάρια που έκαιγαν πετρέλαιο πριν τους ηλεκτρικούς στύλους

Από την Σισιώτισσα επίσης κάπου στα 1930, έπεσε η πρώτη ψυχρή άσφαλτος στο Αργοστόλι που έφθασε μέχρι την Ηλεκτρική Εταιρεία.

Μια πολύ σπάνια φωτογραφία της προκυμαίας πριν το 1909, στο ύψος της Σισιώτισσας

Εκεί έδιναν κι έπαιρναν οι πρώτες συναλλαγές για καυσόξυλα, κάρβουνα, κληματόβεργες, ζαρζαβατικά, ψάρια, κρέατα  κι ότι άλλο μπορούσαν να κουβαλήσουν μέχρι το παζάρι, τα γαϊδουράκια από τα χωριά αφού εκεί χτυπούσε η καρδιά του λιανεμπορίου.

Το παζάρι πριν την κυρίως αγορά το 1910 και στο βάθος αριστερά το καμπαναριό του Αγίου Σπυρίδωνα και  το φουγάρο της Ηλ.Εταιρείας 

Προχωρώντας την παραλιακή, έπεφτες πάνω στα βαρέλια που ήταν απλωμένα κατά μήκος της προκυμαίας και που οι ταβερνιάρηδες κατέβαζαν για πλύσιμο με θαλασσινό νερό και στανιάρισμα.

Άποψη της παραλίας με τα βαρέλια σε πρώτο πλάνο, τους τελωνειακούς με τις στολές τους και στο βάθος  ο μύλος του Δεκατρή, το 1915

Απέναντί τους τα πρώτα σπίτια, διώροφα τα περισσότερα που συνήθιζαν στο ισόγειο να έχουν την αποθήκη ή το μαγαζί και στον επάνω όροφο τις κύριες κατοικίες.

Εκεί η οικία Περιστιάνου Σπυρίδωνος από το 1888, που έφτανε μέχρι τον επάνω δρόμο την Σιτεμπόρων, ο φούρνος του Δημάτου που το 1943 περνάει στην ιδιοκτησία του Παυλάτου Διονύση(Ξύγκου), το καφενείο του Φαρισινού και το μαγαζί του Βανδώρου με τα λάστιχα και τα λάδια αυτοκινήτων.Επίσης το μακαρονοποιείο του Ματιάτου πριν μεταφερθεί σε ιδιόκτητο οίκημα στην Σιτεμπόρων αλλά κι ο άλλος αλευρόμυλος, αυτός του Πλούταρχου Γασπαράτου.

Βαδίζοντας προς τα μέσα έμπαινες στην κυρίως αγορά, την μελισσοφωλιά της πόλης, που είχε γυρισμένη την πλάτη της στη θάλασσα. Η πιο φασαριόζικη και λίγο ασχημούλα  γωνιά της πόλης, η καρδιά του εμπορίου, που σε τρέλαινε από τους ήχους που έκαναν τα πέταλα των αλόγων και οι  φωνές των εμπόρων.Εκεί που το 1905 ο  δήμαρχος Σπύρος Φωκάς-Κοσμετάτος(1903-1914) ξεκινάει την ανέγερση της λαχαναγοράς.

Άποψη της αγοράς

Στην επάνω της πλευρά είχε μαγαζιά κάθε λογής, παντοπωλεία, καφενεία και σημεία συνάντησης, μικρούς υπεραστικούς σταθμούς, όπου στάθμευαν τα λιγοστά αυτοκίνητα της πόλης κατά περιοχές και έπαιρναν κούρσες τους χωρικούς και τους Αργοστολιώτες που γύριζαν στα σπίτια τους.

Στη γωνία με την Ανδρέα Μεταξά, το γενικό εμπόριο και η αντιπροσωπεία τσιγάρων των αδελφών Γεωργίου και Μαρίνου  Αντωνάτου στην οικία Δεστούνη, μετά την μεταφορά της επιχείρησης του Σπύρου Αντωνάτου από την Σιτεμπόρων, το 1932.

Όπου η κόκκινη κηλίδα, η οικία Δεστούνη στην γωνία με την Ανδρέα Μεταξά, φωτογραφία που βρίσκεται στο βιβλίο του Σπύρου Αντωνάτου ”Αργοστόλι η χαμένη πόλη” σελίδα 397

Στην απέναντι μεριά, αυτή της θάλασσας, υπήρχαν οι τρεις μεγάλες αγορές της πόλης. Πρώτη η Δημοτική λαχαναγορά που φτιάχτηκε το 1905, μετά τα μακελάρικα ή μαγκέλια, δηλαδή τα χασάπικα και τέλος η πισκαρία, το ομορφότερο κτίριο από όλα, με τις καμάρες του και  τα πιο φρέσκα και νόστιμα ψάρια της εποχής.

Άποψη της αγοράς με το καμπαναριό της Αγίας Τριάδας στη μέση, το 1920

Ανάμεσα στη λαχαναγορά και τα χασάπικα, συναντάμε την μια από τις τέσσερις κρήνες Τουλ, που τοποθετήθηκαν το 1903 σε διάφορα σημεία του Αργοστολίου σύμφωνα με την διαθήκη  του Ερνέστο Τουλ. Οι δυο ήταν κυλινδρικές στήλες και οι άλλες εντοιχισμένες πλάκες.

Οι τελευταίες τοποθετήθηκαν η μία στο Δικαστικό Μέγαρο του Νάπιερ στην κεντρική πλατεία και η άλλη κοντά στο αρτεσιανό πηγάδι  της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη στην παλιά Πλάκα. Από τις στήλες, η μία  τοποθετήθηκε  στην πλατειούλα δίπλα στο Τελωνείο  και η  όμοια της  με τα μαρμάρινα δελφίνια, μια πραγματική όαση μέσα στους τσίγκους και τα καναβάτσα της αγοράς, δίπλα στο περίπτερο του Μαντά, στο λεγόμενο τότε ‘Εφτάπορτο’. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις Κρήνες Τουλ στον σύνδεσμο https://www.kefaloniapress.gr/topika/politismos/article/516232/oi-krines-toyl-ki-i-istoria-toys/?fbclid=IwAR0csaBJK6tqb8x8XyHOgptwLOjgiyE-Lw3CeKVV_vtq6thu3Dnzyj2SXcE

Η κρήνη  Τουλ και το περίπτερο του Μαντά, το 1936

Εκεί και τα κρεοπωλεία του Καπατσώρη Παναγή από το 1915 αλλά και του Γερολυμάτου Λεωνίδα, του οποίου ο δισέγγονος συνεχίζει για τέταρτη γενιά την παράδοση της οικογένειας και σήμερα διατηρεί το πιο παλιό κρεοπωλείο της πόλης, επί της οδού Ανδρέα Χοϊδά. Εκείνα τα χρόνια, οι χασάπηδες έσφαζαν  μέσα στα καταστήματά τους και για αυτό τον σκοπό είχαν ένα αυλάκι κατασκευασμένο μέσα στο μαγαζί, από το οποίο έτρεχε το αίμα των ζώων κατευθείαν στην θάλασσα, που βρισκόταν πίσω από την αγορά.

Στο στενό της σημερινής οδού Βανδώρου πολύ κοντά με την παραλιακή, υπήρχε επίσης και το εστιατόριο του Τζιβρά Σπύρου  από το 1931, εκεί που και σήμερα οι απόγονοί του διατηρούν επίσης ένα από τα πιο παλιά εστιατόρια στο Αργοστόλι. Στη γωνία η οικία Ρωμάνου Άγγελου από το 1868 που στέγαζε  το καφενείο-εστιατόριο ”ΤΟ ΣΤΕΜΜΑ”του Μπερδεμπέ από το 1887.

Διαφήμιση για το εστιατόριο του Μπερδεμπέ, στην εφημερίδα Εμπρός του 1887

Το κτίριο κατά καιρούς  άλλαζε ιδιοκτήτες και ονόματα και κάπου στο 1938 βρίσκεται στα χέρια του Μεταξά Φαρακλού Νούφρη ενώ στον όροφο από πάνω, στέγασε για κάποιο διάστημα  και τον οίκο ανοχής Παυλάτου Γερασίμου Προυσό.

Άποψη της παραλιακής στο ύψος της οδού Βανδώρου το 1938, στον όροφο οι οίκος ανοχής του Προυσό ενώ ο περαστικός  άνδρας αριστερά με την τσάντα είναι ο εισπράκτορας της Ηλεκτρικής Εταιρείας Βλαχούλης Γεράσιμος 

Στην οδό Σωτήρος, υπήρχε από  το 1894 το ένα από τα δυο εργοστάσια ποτοποιίας του Άγγελου Τρομπέτα(το άλλο ήταν στις Καταβόθρες), το οποίο παρασκεύαζε κονιάκ, ούζο, και ηδύποτα με σήμα κατατεθέν του στην μετώπη τον ‘ Άγγελο’. Το 1904 είχε βραβευθεί στην Διεθνή Έκθεση Αθηνών ενώ το 1920 κατατάσσεται πανελλαδικά στην 20η θέση.

Το εργοστάσιο του Τρομπέτα

Μετά την πισκαρία και τα ψαράδικα, ο μόλος άνοιγε μέχρι πέρα το λιμάνι κι η πόλη γινόταν πάλι παραλιακή, από τη μια μεριά η θάλασσα, τα βαρκάκια και οι μαούνες και από την άλλη η πόλη με τα σπίτια και τα μαγαζιά.

Στην συνέχεια αποθήκες, αντιπροσωπείες, μάντρες και μεγάλα καταστήματα, όπως το εστιατόριο κι η πανσιόν του Πανά Αριστείδη από το 1887 και το καφενείο ‘Η Συνάντηση’ των Βουτσινά Σπύρου Μουργάνη και  Μαζαράκη, το δεύτερο του Βουτσινά μιας και το πρώτο ήταν εκείνο που είχε πρώτα ανοίξει στην πλατεία του Μέτελα και δίπλα από το αρχοντικό του Πλάτωνος Βέγια το 1932.

Σε πρώτο πλάνο το καφενείο ‘Η Συνάντηση’ στο ύψος περίπου του σημερινού αρτοποιείου των αδελφών Σπαθή και πιο πριν το κατάστημα με τα πετρελαιοειδή και ανταλλακτικά αυτοκινήτων του Γασπαρινάτου Ευάγγελου Μουρτζή

Ανάμεσά τους το μεγάλο μπακάλικο των αδελφών Θεοτοκάτου που έγινε στάχτη μέσα σε μια νύχτα από πυρκαγιά, παραδίπλα το παντοπωλείο του Νικολή Καππάτου κι έπειτα η ψηλή οικία του Δεστούνη. Πιο μετά, το πολυτελές εστιατόριο και ξενοδοχείο  ‘Αγγλία’ του Ιωάννη Μπεκατώρου από το 1889 και η οικία του Κόντε Άννινου Χωραφά, που στο ισόγειο της φιλοξενούσε αποθήκες.

Άποψη της παραλίας, το 1914

Μέχρι να φτάσεις στην Ηλεκτρική Εταιρεία, η οικία του εμπόρου Σπύρου Βλάχου από το 1868,  η ταβέρνα ”Ο ΔΕΥΤΕΡΑΣ” του Παγουλάτου από το 1876,  οι ενοικιάσεις ποδηλάτων του Διονύση Μαρκάτου, η κλινική του ιατρού Σπύρου Μαρκέτου από το 1935, πριν εγκατασταθεί στο Λιθόστρωτο και το ξυλουργικό εργοστάσιο των Καμπίτση  και Κονιδάρη, που δούλευε με ατμό από το 1894.

Διαφήμιση για το ατμοκίνητο  ξυλουργικό εργοστάσιο στην εφημερίδα ”Έγερσις” του 1894

Παραδίπλα, ένα διώροφο οίκημα με πολλές εναλλαγές ενοίκων και χρήσεων.Χτίστηκε από τους Άγγλους το 1820 και στα χρόνια της Αγγλοκρατίας  εκεί βρισκόταν το Αγγλικό Διοικητήριο κι η κατοικία του Βρετανού διοικητή. Είχε δυο εισόδους, μια προς την παραλία και μια προς το παράπλευρο δρομάκι, δώδεκα δωμάτια με ζωγραφισμένες οροφές από Ιταλούς καλλιτέχνες, σοφίτα κι ένα τεράστιο για την εποχή μπαλκόνι.

Όταν έφυγαν οι Άγγλοι αγοράστηκε από τον καπετάνιο Στάθη Αμπατιέλο, του οποίου αποτέλεσε την κατοικία  μέχρι το 1953. Στον πάνω όροφο του κτιρίου κάποια εποχή στεγάζεται το δικηγορικό γραφείο του Σπύρου Αμπατιέλου,γύρω στο 1927  το Εμπορικό Επιμελητήριο της πόλης και κάποια στιγμή η κατοικία  του γιατρού Μαρίνου Μεταξά.

Απέναντί του, η αντιπροσωπεία ‘Βλάχας’ του Θανάση Παγουλάτου και Βλαχούλη στη γωνία με την προέκταση της σημερινής οδό Βύρωνος, που τότε κατέληγε στην παραλιακή από το Λιθόστρωτο, όχι φαρδύτερη από δύο μέτρα.

Από  δεξιά με κατεύθυνση την αγορά,η μάντρα οικοδομικών του Ραζή, η αντιπροσωπεία Βλάχας,  στο νούμερο 1  η προέκταση της οδού Βύρωνος ανάμεσα στα κτίρια και στο διώροφο  δίπλα με το μπαλκόνι και τη σοφίτα, η οικία Στάθη Αμπατιέλου, πρώην Αγγλικό Διοικητήριο το 1937

Οι τοίχοι της οικίας Αμπατιέλου ήταν πέτρινοι με πάχος 60 έως 80 εκατοστά και κατά μήκος της πρόσοψης του υπήρχε ένα τεράστιο πέτρινο μπαλκόνι με τα φουρούσια και την όμορφη σιδεριά του.

Στο  ισόγειο μετά το 1927 βρίσκουμε το ξυλουργείο πρώτα του Άγγελου Χριστοδουλάτου και από το 1946 του Δρακάτου ενώ  στα χρόνια του πολέμου  το καφενείο ‘Η Αυγή’ των αδελφών Κυπριώτη. Δίπλα του η μάντρα με τα οικοδομικά υλικά του Ραζή, μια ανάσα πριν την Ηλεκτρική Εταιρεία.

Προπολεμική φωτογραφία από το εσωτερικό του ξυλουργείου Χριστοδουλάτου, στην πλάνη διακρίνεται ο γνωστός λαογράφος, ποιητής και συγγραφέας Σπυροχριστόφορος Βουτσινάς ή Βουνάς(φωτογραφία από το αρχείο του Δημήτρη Σπυρόπουλου)

Εκείνο όμως που ξεχώριζε από μακριά, ήταν το 32 μέτρων φουγάρο  του εργοστασίου της Ηλεκτρικής Εταιρείας, που ανύψωσαν από μέσα οι αρχιμάστορες Παύλος και Νικόλαος Αρσένης, το 1899 ενώ κατά τον Αγγελο-Διονύση Δεμπόνο, από μαρτυρίες υπερηλίκων αυτή την εργασία έκαναν οι Μαστράτζουλος Δεμπόνος και Μαστρολιβίζης Καραβιώτης.  Στην καρδιά της παραλίας, εκεί που σήμερα βρίσκεται το κτίριο της ΔΕΗ, το εργοστάσιο έδωσε ρεύμα στο Αργοστόλι στις 4 Ιουνίου  του  1900 και το 1921 ήταν το 13ο  σε σειρά κατάταξης, ηλεκτρικό εργοστάσιο στην Ελλάδα.

Άγημα Γάλλων στρατιωτών το 1917 συνοδεύει αξιωματικό τους στην τελευταία του κατοικία στο Δράπανο ενώ στο βάθος διακρίνεται το φουγάρο του εργοστασίου της ηλεκτρικής εταιρείας

Το Αργοστόλι μέχρι το 1810 δεν φωτιζόταν τη νύχτα και μόνο όταν έφτασε στρατιωτικός διοικητής στο νησί ο Charles Rhilippe de Bosset(Κάρολος Φίλιππος Ντε Μποσσέ) μπήκαν 40 φανάρια λαδιού σε κεντρικά σημεία της πόλης ενώ αργότερα το Αργοστόλι φωτίζεται με φανούς πετρελαίου.Ο φωτισμός όμως είναι ελλειπής με αποτέλεσμα τις συνεχείς διαμαρτυρίες των κατοίκων. Έτσι το 1890 ο δήμαρχος Γεράσιμος Δρακόπουλος μερίμνησε για την πρώτη σύνταξη μελέτης ηλεκτροφωτισμού του Αργοστολίου η οποία λόγω οικονομικών δυσχεριών δεν υλοποιήθηκε. Το θέμα επαναφέρει ο δήμαρχος Σπυρίδων Λουκάτος – Ραζής ο οποίος και υπογράφει την πρώτη σύμβαση το 1898. Η εταιρεία Thomson-Houston με εκπρόσωπο τον διπλωματούχο μηχανικό Γεώργιο Κονοπισόπουλο αναλαμβάνει το έργο ηλεκτροφωτισμού και ο δήμαρχος Κρανίων υπογράφει σύμβαση διάρκειας 60 ετών. Στην σύμβαση προβλέπονταν το αποκλειστικό δικαίωμα ηλεκτροφωτισμού στην εταιρεία και η καταβολή αντίτιμου εκ μέρους του δήμου 30.000 χρυσά φράγκα κάθε χρόνο, επίσης ορίζονταν οι ώρες λειτουργίας των λαμπτήρων πυρακτώσεως καθώς και των βολταϊκών τόξων, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις η εταιρεία παραχωρούσε το ρεύμα δωρεάν.

To εργοστάσιο της Ηλεκτρική Εταιρείας  την δεκαετία 1910

Η εταιρεία τροφοδότησε με ηλεκτρικό ρεύμα την πόλη του Αργοστολίου για εξήντα ολόκληρα χρόνια μέχρι που κατέφτασε στο νησί μας η ΔΕΗ, η οποία εξαγόρασε τα δικαιώματα της Ηλεκτρικής Εταιρείας για το Αργοστόλι κι ανέλαβε την ηλεκτροδότηση του  νησιού, την Κυριακή 1 Μαρτίου 1962.

Ο Δήμος για την ανέγερση του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, παραχώρησε οικόπεδο επί της παραλιακής οδού της πόλης, το οποίο ήταν διαμπερές κι είχε μια πρόσοψη επί της παραλίας και μια επί του Λιθόστρωτου και της πλατείας του Αγίου Σπυρίδωνα. Εκεί κατασκευάστηκε το λιθόκτιστο κτίριο της Ηλεκτρικής Εταιρείας από πελεκητή πέτρα μέσα δυο μήνες, που στέγαζε τον ηλεκτρικό σταθμό, και τα γραφεία.

Άποψη της παραλίας με το εργοστάσιο  της Ηλεκτρικής Εταιρείας σε πρώτο πλάνο, το 1916

Εκτός από το ηλεκτρικό ρεύμα η Ηλεκτρική Εταιρεία ανέπτυξε και εμπορικές δραστηριότητες σε άλλους τομείς.Εμπορευόταν τα υλικά που χρησιμοπούσε για την λειτουργία και τις ανάγκες του εργοστασίου της, τους λαμπτήρες, ΚΩΚ και μαγειρικές συσκευές που έκαιγαν ΚΩΚ ενώ ανοίγει πρατήριο εντός του εργοστασίου και πουλά άσφαλτο.

Καταχωρημένες διαφημίσεις στην εφημερίδα Ζιζάνιο το 1905 και το 1906 

Αργότερα η εταιρεία Thomson-Houston μεταβίβασε τα διακαιώματα της στην Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία, η οποία τότε ίδρυσε το κεντρικό της εργοστάσιο στο Νέο Φάληρο  και το 1896 είχε το αποκλειστικό προνόμιο του ηλεκτροφωτισμού της Αθήνας.

Το Αργοστόλι ήταν η δεύτερη Ελληνική πόλη μετά την Ερμούπολη της Σύρου, που φωταγωγήθηκε με ηλεκτρικό ρεύμα στις 4 Ιουνίου 1900, επί δημαρχίας Σπύρου Ραζή Λουκάτου(1895-1903). Όσο περίεργο κι αν ακούγεται  η Αθήνα απέκτησε δημοτικό φωτισμό δυο χρόνια αργότερα, το 1902 επί δημαρχίας Σπύρου Μερκούρη και τότε ηλεκτροφωτίστηκαν οι οδοί Σταδίου, Ερμού, Αιόλου,Αθηνάς Κολοκοτρώνη, Φιλελλήνων και Αγίου  Κωνσταντίνου.Το 1889 είχαν επιλεκτικά φωτιστεί οι πλατείες Ομονοίας, Συντάγματος και τα Ανάκτορα λόγω των γάμων του διαδόχου Κωνσταντίνου και στην συνέχεια ο φωτισμός στους δρόμους της πρωτεύουσας γινόταν με αέριο.

Σε πρώτο πλάνο το φουγάρο και η Ηλεκτρική Εταιρεία ενώ πίσω της διακρίνεται το καμπαναριό του Αγίου Σπυρίδωνα στο Λιθόστρωτο

Για να επιστρέψουμε στα δικά μας, έξω από την Ηλεκτρική Εταιρεία έβλεπες αρκετά συχνά το κάρο του Πάνου Αποστολάτου με το ξύλινο κουτί μέσα στο οποίο μετέφερε φάρμακα και προμήθειες στα Φιλανθρωπικά Καταστήματα και κάποιες άλλες φορές στο ίδιο σημείο, το καταβρεχτήρι του δήμου που άραζε εκεί αφού δρόσιζε τους σκονισμένους δρόμους της πόλης, δυο φορές την ημέρα.

Ο Πάνος Αποστολάτος με το κάρο των Φ.Κ.Κ. δίπλα του το κάρο του Φλάρη από την Θηνιά και πίσω τους το καταβρεχτήρι του δήμου το 1897, μπροστά από την Ηλεκτρική Εταιρεία, πριν ακόμα κατασκευαστεί το φουγάρο, ενώ οι στύλοι που διακρίνονται είναι τα τηλεγραφόξυλα

Ο Πάνος Αποστολάτος εκτελούσε και χρέη νεκροθάφτη για λογαριασμό του νοσοκομείου και πολλές φορές διέσχιζε την παραλιακή με το φέρετρο στο κάρο του, πηγαίνοντας για το Δράπανο. Σε μια τέτοια διαδρομή, το 1918 που θέριζε η Ισπανική γρίππη, συνέβη κάτι αναπάντεχο.

Το ”ατύχημα” του Πάνου Αποστολάτου όπως  το περιγράφει  ο λαογράφος Βουνάς(Χριστόφορος Βουτσινάς) στο περιοδικό του Φανός το 1957

Το  κτίριο της Ηλεκτρικής Εταιρείας βρισκόταν μπροστά από  Δημοτικό  Σχολείο, στο οποίο ένας   από τους διδάσκοντες ήταν ο βιβλιοφύλακας της Δημόσιας Βιβλιοθήκης και ιερέας Νικόλαος Πολλάνης.

Μπροστά από την Ηλεκτρική Εταιρεία με θαλασσοταραχή

Αμέσως μετά, ορθωνόταν η τριώροφη οικία της οικογένειας Πυλαρινού με τα μαγαζιά στο ισόγειο, την κατοικία της σιόρας Μιλιώσσας στον πρώτο όροφο και το σπίτι της οικογένειας του Ανδρέα Λασκαράτου στο ρετιρέ.

Πολύ παλιά φωτογραφίας της παραλίας περίπου το 1899, από το αρχείο “Bildarchiv und Grafiksammlung” της Αυστριακής Εθνικής Βιβλιοθήκης

Στο ίδιο κτίριο  στεγάστηκε η Εθνική Τράπεζα από την ίδρυσή της το 1841, προπολεμικά το σπίτι πέρασε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Ξυδιά και στην κατοχή αφού το ισόγειο επιτάχθηκε για αποθήκες από τους Ιταλούς, πυρπολήθηκε από τους ίδιους το 1943.

Άποψη της παραλίας με το φουγάρο της Ηλεκτρικής Εταιρείας να ξεχωρίζει και δίπλα η τριώροφη οικία Ξυδιά μεταγενέστερα και  προσεισμικά Πυλαρινού

Η ανατίναξη και κατεδάφιση του κτιρίου της  Ηλεκτρικής Εταιρείας, αμέσως μετά τους σεισμούς για λόγους ασφαλείας, από το αρχείο του Γιάγκου Μεταξά

Δίπλα του,το μεγαλόπρεπο κτίριο της Ιονικής Τράπεζας, το νεοκλασικό καμάρι της παραλίας με τις έξι κολώνες του, η πρώτη Ελληνική Τράπεζα που ιδρύθηκε επί Αγγλοκρατίας στις 17 Ιανουαρίου 1839 με έδρα το Λονδίνο, αντλώντας κεφάλαια κυρίως από Βρετανούς επενδυτές.

Η Ιονική Τράπεζα  το 1903, αριστερά  το καμπαναριό του Αγίου Σπυρίδωνα, δεξιά δίπλα της το προαύλιο του Σχολαρχείου, πίσω του το μέγαρο Μεταξά, που στέγαζε την Εθνική Τράπεζα επί του Λιθοστρώτου, στο βάθος το Θέατρο Κέφαλος και τέρμα δεξιά η οικία Μπασιά

Το πρώτο της κατάστημα  λειτούργησε για πρώτη φορά στις 2 Μαρτίου 1840 στην Κέρκυρα. Στις 18 Μαΐου και  στις 10 Αυγούστου του ίδιου έτους άνοιξαν τα υποκαταστήματα στην Ζάκυνθο και στην Κεφαλονιά.

Αρχικά στο κτίριο υπήρχε και δεύτερος όροφος, ο οποίος κάποια στιγμή αφαιρέθηκε ίσως για την καλύτερη στατικότητά του και ασφάλεια.

Πλαϊνή άποψη της Ιονικής Τράπεζας, προς την τότε οδό Θεάτρου

Στην συνέχεια ακολούθησε και επέκτασή της στα δεξιά και συγκεκριμένα εκεί που βρισκόταν το προαύλιο του Σχολαρχείου με αποτέλεσμα οι κτιριακές εγκαταστάσεις της Τράπεζας να φθάνουν μέχρι την γωνία με την τότε οδό Θεάτρου και σημερινή Ρόκκου Βεργωτή.

Αριστερά η επέκταση της Ιονικής Τράπεζας επί της οδού Θεάτρου προσεισμικά,απέναντι ακριβώς από την οικία Μπασιά

Το 1864 μετά την ένωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα, η τράπεζα επεκτείνει της δραστηριότητές της και στην υπόλοιπη Ελλάδα διατηρώντας ταυτόχρονα το δικαίωμα να λειτουργεί με βάση το εμπορικό δίκαιο της Μεγάλης Βρετανίας για αρκετές δεκαετίες. Διατήρησε επίσης το προνόμιο να εκδίδει και να διακινεί χαρτονομίσματα, προνόμιο το οποίο το κληρονόμησε από την Ιόνιο Πολιτεία και το διατήρησε έως και το 1920 ενώ ήταν η μόνη τράπεζα που εκείνη την εποχή διέθετε θυρίδες.

Η  πρόσοψη της Ιονικής Τράπεζας στην παραλία, το 1937 μετά την αφαίρεση του ορόφου και την επέκταση προς τα δεξιά

Στο ισόγειο του κτιρίου βρίσκονταν τα άνετα γραφεία και στον επάνω κομψά διαμορφωμένο  όροφο, η κατοικία του  διευθυντή της Τράπεζας. Έξω από το μέγαρο υπήρχε επίσης φυλάκιο με φρουρό και στο ισόγειο λειτουργούσε και το καφενείο του Σταύρου Παπαδάτου που έκανε χρυσές δουλειές με το προσωπικό και τους πελάτες της Τράπεζας των Ιονίων.

Δυστυχώς μετά  τους σεισμούς του 1953 κι αυτό το κατασκευαστικό κομψοτέχνημα έπαψε να υπάρχει και να ομορφαίνει την  πόλη μας ενώ κανείς δεν ξέρει τι έγινε με τις περίτεχνες κολώνες του, που όπως βλέπουμε στην παρακάτω φωτογραφία δεν έπαθαν ζημιές από το καταστροφικό χτύπημα του Εγκέλαδου.

Οι ζημιές στην Ιονική Τράπεζα μετά τους σεισμούς του 1953

Δίπλα στην Ιονική Τράπεζα όπως προανέφερα, ήταν η ψηλή μάντρα του Σχολαρχείου, πριν την επέκταση της τράπεζας,ακολουθούσε η στροφή για το Θέατρο, και στην απέναντι γωνία, η οικία Θάνου Τυπάλδου Μπασιά.

Πρόσοψη οικίας Τυπάλδου Μπασιά το 1944(φωτογραφία που βρίσκεται στο βιβλίο του Κ.Π.Κοσμετάτου-Φωκά, Κεφαλληνικά Β Αρχιτεκτονικά)

Εκεί που  σήμερα βρίσκεται και λειτουργεί από το 1960 ο Οίκος Ευγηρίας, μετά την δωρεά του οικοπέδου από την οικογένεια Μπασιά, βρισκόταν προσεισμικά ένα νεοκλασσικό κτίριο με ανθέμια και  γοτθικού ρυθμού σιδεριές στα παράθυρα του.

Κι άλλη άποψη της Ιονικής Τράπεζας, δίπλα η μάντρα του Ελληνικού Σχολείου, στο βάθος το Θέατρο κι αριστερά η οικία Μπασιά, το 1915

Η παραλιακή την δεκαετία 1910, στο νούμερο 1 το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας, στο 2 η Ιονική Τράπεζα και στο 3 το κτίρο Μπασιά

Από εκείνο το σημείο  και μετά, συνέχιζε κανείς για το παλιό λιμάνι της πόλης αλλά αυτήν την βόλτα θα την συνεχίσουμε  μια  άλλη φορά και για όποιον ενδιαφέρεται μπορεί να ακολουθήσει τον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.kefaloniapress.gr/topika/istoria/article/217223/to-palio-limani-sto-argostoli/

Άποψη της παραλίας μετά την Ιονική Τράπεζα και προς το λιμάνι, διακρίνεται πρώτη αριστερά η οικία  Μπασιά Τυπάλδου, λίγο μετά ο κινηματογράφος ‘Πάνθεον’ και το ξενοδοχείο ”Ακταίον”

Μετά τους σεισμούς του 1953 η φυσιογνωμία της περιοχής άρχισε σιγά σιγά να αλλάζει,παλιά κτίρια κατεδαφίστηκαν και νέα έκαναν την εμφάνισή τους, που καμιά σχέση δεν είχαν με την αρχιτεκτονική των παλιών.

Η παλιά αγορά το 1938

Και στο ίδιο σημείο μετά τους σεισμούς του 1953

Άλλη άποψη της  αγοράς αμέσως μετά τους σεισμούς του 1953

Η παραλία μετά τους σεισμούς του 1953

Παροχή πρώτων βοηθειών σε πολίτη μπροστά από την Ηλεκτρική Εταιρεία και την οικία Πυλαρινού το 1953, από το αρχείο του Γιάγκου Μεταξά

Πολλά από τα μπάζα και τα ερείπια των σπιτιών που έπεσαν ή κατεδαφίστηκαν,ρίχτηκαν στο λιμάνι,  δημιουργώντας μια νέα ακτογραμμή με διαφορετικό σχήμα.

Το μπάζωμα της παραλιακής μετά τους σεισμούς του 1953, στο ύψος του σημερινού ROCK CAFE, της επιχείρησης φρούτων του Πολλάτου και γενικά του εναπομείναντος τμήματος της παλιάς αγοράς

Οι πρώτες εργασίες ανοικοδόμησης στο ίδιο σημείο στην παραλιακή αγορά μετά τους σεισμούς

Οι πρώτες εργασίες ανοικοδόμησης στην προκυμαία μετά τους σεισμούς

Η παραλιακή την δεκαετία του 1970

Το Αργοστόλι ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων μετά τους σεισμούς κι οι επιτακτικές ανάγκες για στέγαση δυστυχώς δεν βοήθησαν ώστε να διατηρηθεί η αρχιτεκτονική των προσεισμικών κτιρίων, κάτι που είναι ολοφάνερο και συγκριτικά εξώφθαλμο όταν κοιτάμε παλιές και νεότερες φωτογραφίες, όπως παρακάτω.

Άποψη της προκυμαίας από το ύψος του κτιρίου Μπασιά, το 1910

Άποψη της προκυμαίας το 1916, με  Γάλλους στρατιώτες σε πρώτο πλάνο, σε φωτογραφία της κυρίας Μαρίας Αμπατιέλου

Η παραλιακή οδός στην κατοχή

Η παραλιακή  από την θάλασσα, προσεισμικά

Άποψη της παραλίας το 1960

Στις μέρες μας, εκεί που ήταν η Ηλεκτρική Εταιρεία τώρα υπάρχει το κτίριο της ΔΕΗ, στην θέση της παλιάς Ιονικής Τράπεζας σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο ΄Tourist΄, δίπλα του εκεί που βρισκόταν η μάντρα του Ελληνικού Σχολείου,τώρα υπάρχει ένα υποκατάστημα ιδιωτικής τράπεζας κι απέναντι, στη θέση της παλιάς  οικίας Μπασιά, σήμερα βλέπουμε τον Οίκο Ευγηρίας.

Στη μέση της φωτογραφίας με το ροζ χρώμα  ξεχωρίζει το ξενοδοχείο ”Tourist”, δίπλα του η ιδιωτική τράπεζα  Eurobank κι απένατί της ο Οίκος Ευγηρίας

Δεν υπάρχει πλέον ο αλευρόμυλος του Δεκατρή, ούτε η κρήνη Τουλ με τα δελφίνια της, δεν υπάρχουν τα τόσα μικρά μαγαζιά κι οι αποθήκες, η πρόοδος κι η τεχνολογία  αναβάθμισαν κατά πολύ την ποιότητα της ζωής μας αλλά ταυτόχρονα έσβησαν ένα μεγάλο και ιστορικό κομμάτι της πόλης μας.

Θλιβερά ερείπια κατά μήκος της παραλιακής, που σηματοδοτούν  το τέλος μιας εποχής

Αδιαμφισβήτητα όμως, το πιο καλαίσθητο και όμορφο τμήμα της παραλιακής μετασεισμικά ήταν μέχρι πρόσφατα το πανέμορφο γουλόστρωτο κι οι φοίνικές του.Έργο της πρώτης τετραετίας του πρώην δημάρχου Αλέκου Καλαφάτη(1983-1986) και (1991-1994), έγινε με εθελοντική εργασία πολλών Αργοστολιωτών κι όχι μόνο κι αποτελούσε την σφραγίδα του σύγχρονου Αργοστολίου.

Το σχεδιάγραμμα για το γουλόστρωτο, του Τόμας Γκρέβερ

Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά σε φωτογραφία του 1961 για να καταλάβουμε πόσο άχαρο ήταν το παραλικό μέτωπο της πόλης και πόσο άλλαξε με την δημιουργία του γουλόστρωτου που σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Αλέκου Καλαφάτη συνδύαζε θάλασσα, βουνό και παραδοσιακά υλικά.

Από το αρχείο Δημήτρη Σπυρόπουλου

Η δενδροφύτευση φοινίκων που αποδείχθηκαν μεγάλης αντοχής στο νησιωτικό κλίμα μας συμπλήρωσε την  εικόνα των κυματοειδών σχηματισμών, που έγιναν από πέτρα Φάλαρης κι Αγίας Ευφημίας και βότσαλα από τον Πόρο, δημιουργώντας ένα εμβληματικό έργο που άλλαξε την μορφή του Αργοστολίου κι έχει ταυτιστεί απόλυτα με την πόλη μας.

Η παραλία μέχρι το 2019 με το χυτό βότσαλο

Λόγω των ζημιών από τους σεισμούς της 26^ης Ιανουαρίου και 3^ης Φεβρουαρίου 2014, ο δήμαρχος Αλέξανδρος Παρίσης(2011-2019) και το Δ.Σ αποφασίζουν την αποκατάσταση του, το ξηλώνουν και δυστυχώς αντικαθίσταται από βιομηχανικό υλικό πολύ κατώτερο της προηγούμενης ποιότητας του χυτού βοτσαλωτού και της  βοτσαλωτής επίστρωσης του, που καμία σχέση δεν έχει με αυτό που όλοι ξέραμε.

Η παραλία με  βιομηχανικό υλικό σήμερα, έτος 2019, που υστερεί οπτικά σε ποιότητα από το προηγούμενο

Το ίδιο είχε συμβεί νωρίτερα και στο τμήμα προς την γέφυρα, όπου επίσης τοποθετήθηκε βιομηχανικό υλικό και φυτεύτηκαν κοκοφοίνικες αντί να υπάρξει μια συνέχεια με το ήδη υπάρχον στο υλικό και τα δέντρα του.

Το γουλόστρωτο με τους κοκοφοίνικες στο τμήμα προς την γέφυρα

Παρ’όλα αυτά, ακόμα και  σήμερα, η παραλιακή αποτελεί το πιο ζωντανό και φασαριόζικο τμήμα του Αργοστολίου και το μόνο βέβαιο είναι, ότι η παρακάτω εικόνα θα μείνει για πάρα πολλά χρόνια στην μνήμη ντόπιων και επισκεπτών.

Πανοραμική άποψη της παραλιακής μέχρι το Λιμεναρχείο,πριν την αντικατάσταση του γουλόστρωτου, το 2019

Επισήμανση: Οι αναφορές σε πρόσωπα, κτίρια και καταστήματα γίνεται με μοναδικό κριτήριο την ύπαρξη πληροφοριακού και φωτογραφικού υλικού.

Πηγές:

1. Αντωνάτος Σπύρος, Αργοστόλι η Χαμένη Πόλη,εκδ. ΚΟΡΥΦΗ 2005

2. Δεμπόνος Αγγελοδιονύσης:  Το Αργοστόλι διασκεδάζει,Αργοστόλι 1979

                                            Η Γένεση και τα Πάθη μιας Πολιτείας, Αργοστόλι 1981

                                           Το χρονικό του σεισμού, Αργοστόλι 1976

                                           Σταθμοί,Αργοστόλι 1994

3. Δρ. Μαρίνου Σάλομον ”La Statistica Generale dell’ Isola di Cefalonia), 1859

4. Καλαφάτης Αλέκος, Η πόλις μου Αργοστόλι 2022

5. Κοσμετάτος-Φωκάς Κ.Π, Κεφαλληνικά Β Αρχιτεκτονικά, Αθήνα 1962

6.Κοσμετάτου Ελένη, Αναφορά στους δρόμους της Κεφαλονιάς,εκδ.Κοργιαλένειο Μουσείο 1991

7. Λουκάτος Γεράσιμος, Εικόνες και θύμησες από την παλιά Κεφαλονιά – Βιώματα μαρτυρίες 

8.Πάρτς Ιωσήφ(Partsh): Κεφαλληνία και Ιθάκη-Γεωγραφική Μονογραφία 1892, Αναστατικές Εκδόσεις Δ.Καραβία Αθήνα 1982

9. Πουλάκη-Κατεβάτη Διονυσία,  Προσεισμική Κεφαλονιά,εκδ.ΕΙΚΩΝ 2003

10. Τζουγανάτος Νικόλαος, Μελετήματα Ιστορίας και Λαογραφίας της Κεφαλονιάς,ΈΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΛΕΙΒΑΘΩ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ 1996

11. Τσιστσέλης Ηλίας, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα

12. Φωκάς Κοσμετάτος Μαρίνος, Δυο Δημαρχίες στο Αργοστόλι,Αργοστόλι 1983

13.  Φωτογραφίες από το  Κοργιαλένειο Λαογραφικό Μουσείο

14. Συλλεκτική έκδοση της Κοργιαλένειου Βιβλιοθήκης Η ΠΑΛΙΑ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ ΕΝΑΣ ΑΤΕΛΕΙΩΤΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ. Tόμος   πρώτος.

15. Κεφαλονιά και Ιθάκη, Διαδρομές  Νερού, έκδοση της ΤΕΔΚ-ΚΙ Αργοστόλι 2010