Το 1969, αστροναύτες πάτησαν για πρώτη φορά το πόδι τους στη Σελήνη. Μισό αιώνα μετά, οι επιστήμονες προετοιμάζουν την επόμενη αποστολή – κι αυτό γίνεται σε ένα μέρος που είναι μάλλον δύσκολο να φανταστεί κανείς: ένα ισπανικό νησί.
Μία φορά την εβδομάδα περίπου στις 9 το βράδυ, με εκατομμύρια αστέρια να τους καθοδηγούν, οι Raúl Martínez Morales και Amanda Mandry παρατηρούν τον πλανήτη Άρη. Πρώην αστροφυσικός ο πρώτος, λάτρης του ουρανού η δεύτερη, βγάζουν με προσοχή τον επιστημονικό εξοπλισμό τους πριν διασχίσουν τη «θάλασσα» της στέρεης πλέον λάβας και φτάσουν στο απόκοσμο τοπίο αμμόλοφων κόκκινης άμμου.
Κάποιες νύχτες, στήνουν το αυτοσχέδιο αλλά επαρκές «εργαστήριό» τους δίπλα σε ένα γιγάντιο «ρυάκι» λάβας, άλλες φορές σε έναν κρατήρα τόσο μεγάλο που θα μπορούσε μέσα του να γίνει η προσεδάφιση διαστημόπλοιου. Ο σκοτεινός ουράνιος θόλος τους επιφυλάσσει ενίοτε αξέχαστες εκπλήξεις, καταιγίδα μετεωριτών ή ένα άστρο που δεν είχαν ξαναπροσέξει.
«Πάντα με συνέπαιρναν οι πλανήτες του άλλου άγνωστου κόσμου» λέει στο BBC ο Morales, θαυμάζοντας την άγρια ομορφιά γύρω του. «Άρης, Δίας, Κρόνος, το φεγγάρι – όλα με γοητεύουν».
Το σκηνικό είναι όντως απόκοσμο αλλά η επιστημονική ομάδα δεν βρίσκεται στην επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη. Ακόμα και όταν όλα μοιάζουν σαν πραγματικά να βρίσκονται στο Άρη. Στην πραγματικότητα βρίσκονται σε τεράστια απόσταση από τον πλανήτη αυτόν, εδώ στη Γη. Στο Εθνικό Πάρκο Los Volcanes, στο Λανθαρότε των Κανάριων Νήσων, στην Ισπανία.
«Είναι πραγματικά εντυπωσιακό» σχολιάζει και η Mandry, που «τρέχει» μαζί με τον Morales το πλανητάριο Kosmos στο νησί. «Πρακτικά, η περιοχή εδώ θυμίζει διάστημα περισσότερο από κάθε άλλο μέρος στη Γη. Μάλιστα υπάρχουν εδώ σπηλιές που θυμίζουν αυτές που εντοπίζονται στη Σελήνη και τον Άρη».
Αναγνωρισμένο από το 1993 ως «Διατηρητέο Οικοσύστημα της Παγκόσμιας Βιόσφαιρας» από την Unesco, το Λανθαρότε έχει εντυπωσιακές γεωλογικές ομοιότητες με τη Σελήνη και τον Άρη. Τόσο εντυπωσιακές που έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο σημαντικά ερευνητικά κέντρο στον κόσμο σχετικά με την εξερεύνηση του διαστήματος.
Τόσο η NASA όσο και η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία χρησιμοποιούν την περιοχή για την εκπαίδευση αστροναυτών αλλά και τη δοκιμή των ειδικών τηλεκατευθυνόμενων οχημάτων. Οι επιστήμονες κάνουν προσομοιώσεις του εδάφους των άλλων πλανητών και προετοιμάζουν τους ταξιδιώτες του διαστήματος για τις επόμενες περιπέτειές τους μακριά από τη Γη.
Μισό αιώνα μετά την πρώτη αποστολή αστροναυτών στη Σελήνη, ο στόχος είναι ο άνθρωπος να πατήσει και πάλι το πόδι του στο φεγγάρι έως το 2024 και στη συνέχεια να γίνει και η πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον Άρη.
Κι εδώ μπαίνει το Λανθαρότε. Το νησί αυτό μοιάζει κάποιες φορές να αψηφά τους νόμους της φυσικής και της γεωγραφίας.
Σε περίοδο έξι ετών, από το 1730 έως το 1736, το νησί δεν έπαψε να συγκλονίζεται από πολλαπλές ηφαιστειακές εκρήξεις. Οι κρατήρες κοντά στα βουνά Montañas del Fuego στο Εθνικό Πάρκο Timanfaya δεν σταμάτησαν να εκτοξεύουν στάχτη, καλύπτοντας το ένα τέταρτο του νησιού με τέφρα και διάφορα υλικά από τα σπλάχνα της Γης.
Μετά τις εκρήξεις, η γη δεν νεκρώθηκε αλλά αναγεννήθηκε. Το Εθνικό Πάρκο Los Volcanes και το παρακείμενο Εθνικό Πάρκο Timanfaya φημίζονται για το ανάγλυφό τους και συνολικά το τοπίο, που μοιάζει εξωγήινο. Το μάτι κοντοστέκεται σε πάνω από εκατό ηφαιστειακούς κώνους, λιβάδια πετρωμένου μάγματος, στερεοποιημένα ρυάκια λάβας και χρωματιστή άμμο που καλύπτουν τα 172 τετραγωνικά χιλιόμετρα της αλλόκοτης αυτής γωνιάς της Γης. Η εικόνα παραπέμπει σε κάποια εξωγήινη έρημο ενώ η ακτή έχει μια άγρια εξίσου απόκοσμη όψη, αυτή που δημιούργησε η καυτή λάβα παγώνοντας απότομα ερχόμενη σε επαφή με τον Ατλαντικό Ωκεανό.
Μία από τους εμπλεκόμενους στην προσπάθεια οι μελλοντικές αποστολές να έρθουν ένα βήμα πιο κοντά, με την αξιοποίηση του Λανθαρότε, είναι η βετεράνος πρότζεκτ που αφορούσαν τον Άρη Loredana Bessone. Μεταξύ των πολλών αρμοδιοτήτων της, από την εκπαίδευση αστροναυτών μέχρι την επίβλεψη προσομοιώσεων αποστολών που ελέγχουν την αλληλεπίδραση ανθρώπων και ρομπότ, είναι το πρόγραμμα «Παγγαία» (Pangaea) της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας. Το πρώτο βήμα για την προετοιμασία των αστροναυτών πριν γίνουν εξερευνητές σε αποστολές σε άλλους πλανήτες.
«Με λίγα λόγια, το Λανθαρότε διαθέτει πολλά ρεαλιστικά τοπία που παραπέμπουν στο φεγγάρι και τον Άρη» εξηγεί. «Είναι εύκολο να διδάξεις τους αστροναύτες συγκεκριμένες δράσεις και ενέργειες αλλά είναι δύσκολο να τους δώσεις εφόδια για να γίνουν επιστήμονες πεδίου. Το πρόγραμμα Pangaea βοηθά τους αστροναύτες, όποιο background κι αν διαθέτουν, να γίνουν αποτελεσματικοί γεωλόγοι στο πεδίο. Αλλά βοηθά και τους γεω-μικροβιολόγους. Και τα αποτελέσματα είναι πολλαπλά: οι αστροναύτες μαθαίνουν να λειτουργούν ως γεωλόγοι, οι επιστήμονες κάνουν έρευνες και όλοι μαθαίνουν να εργάζονται πιο λειτουργικά».
Το πρόγραμμα Pangaea δεν έχει σταματήσει να επεκτείνεται από το ντεμπούτο του, το 2016. Το 2018, στη διάρκεια της 10ης εκπαιδευτικής σεζόν, αστροναύτες της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας έκαναν δοκιμές σε rover στο έδαφος του Λανθαρότε, πέταξαν σμήνη drones και κατηύθυναν εξ αποστάσεως ένα rover σε ένα δύσβατο και περίπλοκο ρυάκι λάβας, μήκους έξι χιλιομέτρων, που είχε δημιουργηθεί από ηφαιστειακή έκρηξη 21.000 χρόνια πριν.
Επιπροσθέτως, έγιναν πολλά πειράματα από 50 επιστήμονες από τέσσερις διαστημικές υπηρεσίες σε πέντε διαφορετικές τοποθεσίες μέσα σε μία εβδομάδα. Οι «βόλτες» στο διάστημα ήταν κάτι τακτικό. Έτσι έγιναν και in-situ αναλύσεις DNA μικροοργανισμών. Το εσωτερικό του νησιού μετατράπηκε σε σκηνικό ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Μεταξύ των σεναρίων που προέβλεπε το πρόγραμμα ήταν η συλλογή δειγμάτων εδάφους αλλά και η επίβλεψη ενός rover, ο χειρισμός του οποίου γινόταν από το Αμβούργο.
Οι άνθρωποι που ζουν στο απόκοσμο τοπίο του Λανθαρότε είναι συνηθισμένοι σε τέτοιου είδους εικόνες. Οι αναφορές σε επιστημονικά όργανα και οι γεωλογικοί όροι είναι κάτι επίσης συνηθισμένο. Όχι μόνο όργανα σαν αυτά που εκτίθενται στο Κέντρο Επισκεπτών του Εθνικού Πάρκου Timanfaya, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι ηφαιστειολόγοι για να καταγράψουν το ανάγλυφο του νησιού πριν χρόνια, αλλά και σύγχρονα μέσα όπως λέιζερ τρισδιάστατης χαρτογράφησης και σκάνερ τελευταίες τεχνολογίας.
«Αυτά τα στοιχεία της προσομοίωσης μπορούν να αξιοποιηθούν σε ένα περιβάλλον όπως του Λανθαρότε, είναι όμως αδύνατο να μιμηθεί κανείς τον ρεαλισμό του να βρίσκεται σε πραγματικές γεωλογικές συνθήκες ενός άλλου πλανήτη» εξηγεί πάντως η Bessone, η οποία έχει εκπαιδεύσει πληρώματα που εργάζονται τον χειμώνα στον Σταθμό Concordia της Ανταρκτικής, ο οποίος είναι γνωστός ως «Λευκός Άρης». «Υπάρχουν πολλά εμπόδια στο διάστημα. Η δυσκολία του εδάφους, οι συνθήκες φωτισμού, ζητήματα επικοινωνίας, θέματα πρόσβασης. Μια έξοδος στο διάστημα είναι σαν το μπαλέτο, πρέπει να είναι χορογραφημένη πλήρως και να έχουν γίνει πολλές δοκιμές για να είναι αποτελεσματική».
