Ξενοδοχείο «Βύρων»: Κατασκευάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα και δεν ήταν το πρώτο αλλά το πιο πολυτελές ξενοδοχείο της Αθήνας. Στους πρώτους επώνυμους πελάτες του συγκαταλέγονται ο Οθωνας και, σύμφωνα με ορισμένους αστικούς μύθους, ο λόρδος Βύρων, προς τιμήν του οποίου απαρνήθηκε την αρχική ονομασία του που ήταν «Απόλλων». Εχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το 1980, αλλά η απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού έμεινε στα χαρτιά. Ιδιοκτήτης του είναι το Ιδρυμα Χατζηκώνστα, που το έχει αφήσει στην τύχη του, με αποτέλεσμα στις αρχές Νοεμβρίου να καταρρεύσουν κάποιοι εσωτερικοί τοίχοι του από τη βροχή.
Γραφει η Χαρά Τζαναβάρα
Πανύψηλα «τείχη» από αλουμίνιο έχουν κυκλώσει το ιστορικό κτίριο στην οδό Αιόλου 38 και ταυτόχρονα έχουν αποκλείσει ένα μεγάλο μέρος της πλατείας Αγίας Ειρήνης, δημιουργώντας μια οπτική παραφωνία σε ένα από τα πιο δυναμικά κομμάτια του ιστορικού κέντρου της πρωτεύουσας. Η βροχή της 6ης Νοεμβρίου προκάλεσε την πτώση κάποιων εσωτερικών τοίχων, αλλά ευτυχώς άφησε όρθιους τους περιμετρικούς, στοιχείο που πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα για την επιλογή της δημοτικής αρχής να εξαφανίσει το κτίριο πίσω από τις λαμαρίνες, δυσκολεύοντας τη διέλευση των πεζών.
Η σπουδή του Δήμου Αθηναίων έχει εξήγηση, καθώς το εγκαταλειμμένο ακίνητο ανήκει στο Ιδρυμα Χατζηκώνστα. Το τελευταίο διοικείται από εξαμελές συμβούλιο, με τα μισά μέλη να ορίζονται με απόφαση του πρώτου δήμου της χώρας. Η Υπηρεσία Δόμησης κινητοποιήθηκε αμέσως και μέσα σε λίγες ώρες εξέδωσε πόρισμα στο οποίο αναφέρει ότι το κτίριο είναι επικίνδυνο, χαρακτηρισμός που διευκολύνει την κατεδάφισή του. Οι μπουλντόζες θα είχαν πάρει θέση αν δεν υπήρχαν από την πρώτη στιγμή αντιδράσεις. Οι κίνδυνοι είναι άλλωστε πολλοί για ακίνητα που βρίσκονται ψηλά στις προτιμήσεις του αθηναϊκού Airbnb…
Το ξενοδοχείο βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, σε μια από τις πλατείες που προέβλεπαν τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια της Αθήνας από τους Κλεάνθη-Σάουμπερτ. Ως το 1833 ήταν μια συνοικία με στενούς και ακανόνιστους δρόμους, αλλά θα γινόταν το πιο δυναμικό κομμάτι της πρωτεύουσας με τη χάραξη σημαντικών αξόνων, όπως η Ερμού και το σύστημα των παράλληλων Αιόλου και Αθηνάς, που θα φιλοξενούσαν το νέο εμπορικό κέντρο. Η Αιόλου μάλιστα, με την προνομιακή θέα προς την Ακρόπολη, είχε πολλές πρωτιές. Ηταν η πρώτη οδός του κέντρου που διανοίχτηκε και έχει υποδειγματική γεωμετρία, ίσως γιατί οι θιγόμενοι ιδιοκτήτες ακινήτων δεν διέθεταν πρόσβαση στους κυβερνώντες για να ακυρώσουν ή να περιορίσουν τις προβλεπόμενες αποζημιώσεις. Ασφαλτοστρώθηκε και φωτίστηκε πρώτη, γι’ αυτό και σε αυτήν λειτούργησαν τα πρώτα εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία και φαρμακεία της πρωτεύουσας. Εδώ λειτούργησε και το «Αίολος», το πρώτο ξενοδοχείο που διασώζεται λίγο πιο πάνω, στη διασταύρωση με την Αδριανού.
Το γωνιακό ακίνητο στην Αιόλου οικοδομήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1830 και διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής που κυριαρχούσε πριν από την επέλαση των ξένων μηχανικών, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα επί Οθωνα και είναι οι θεμελιωτές των νεοκλασικών μεγάρων της. Διακρίνεται όμως για «τη δωρικότητα και την απλότητά του», όπως σημειώνει η καθηγήτρια του Πολυτεχνείου Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη στη μελέτη της για τα παλιά ξενοδοχεία της Αθήνας. Η ίδια αναφέρει ότι το 1854 και ώς το τέλος του 19ου αιώνα λειτουργούσε ως ξενοδοχείο «Απόλλων», ήταν το πιο πολυτελές της πρωτεύουσας και φιλοξενούσε τις κοινωνικές εκδηλώσεις της τότε άρχουσας τάξης. Από το 1905 υπάρχουν καταχωρίσεις με την ονομασία «Βύρων». Σημειώνει μάλιστα ότι την περίοδο 1839-1842 «εξενοδοχείτο» το πρώτο αστρονομικό και μετεωρολογικό παρατηρητήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, πριν αποκτήσει το επιβλητικό Αστεροσκοπείο, που δεσπόζει στον Λόφο των Νυμφών και θεμελιώθηκε τον Ιούλιο του 1842 χάρη στη δωρεά του βαρόνου Σίνα.
Μύθοι και αλήθειες
Η Κάτια Μητροπούλου, στο βιβλίο της «Αθήνα, μνήμες και κτήρια», αναφέρει ότι στο ξενοδοχείο διέμεινε ο Οθωνας κατά την πρώτη επίσκεψή του στην Αθήνα. Υποστηρίζει όμως ότι φιλοξενήθηκε και ο λόρδος Βύρων, αλλά μάλλον θα πρόκειται για αστικό μύθο, αφού ο φιλέλληνας άφησε την τελευταία του πνοή το 1824, μαχόμενος στο Μεσολόγγι στο πλευρό των πολιορκημένων. Στην Ελλάδα είχε έρθει δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του και κατά την παραμονή του στην Αθήνα διέμενε στην αρχή στο μοναστήρι των καπουτσίνων μοναχών, απέναντι από τους Αέρηδες, και στη συνέχεια στην οικία Μακρή στου Ψυρρή, όπου ερωτεύτηκε την Κόρη των Αθηνών.
Στις αρχές του 20ού αιώνα το ξενοδοχείο έχει αρχίζει να παρακμάζει και σε ισόγειους χώρους του στεγάστηκαν κατά καιρούς διάφορα καταστήματα, ορισμένα από τα οποία λειτουργούσαν ώς το 1991. Είναι άγνωστο πότε και πώς το ακίνητο πέρασε στην ιδιοκτησία του Ιδρύματος Χατζηκώνστα. Είναι όμως δεδομένο ότι το 1980, απόφαση που υπογράφει ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ανδρέας Ανδριανόπουλος, το χαρακτηρίζει «μνημείο» και «ιστορικό οικοδόμημα», με τη σύμφωνη γνώμη του Ιδρύματος και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων. Εξηγεί ότι το περιλαμβάνει στα μνημεία που χρειάζονται ειδική κρατική προστασία, όπως ορίζει ο νόμος 1460/1950, γιατί «αποτελεί μια ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική μορφή του περασμένου αιώνα, με λιτές και συμμετρικές όψεις». Κάνει ειδική αναφορά στα μαρμάρινα μπαλκόνια του, που έχουν νεοκλασικά φουρούσια με διπλή έλικα, και προσθέτει ότι «είναι μόνον στολίδι των όψεων, των οποίων βασικό χαρακτηριστικό είναι τα ορθογωνικά ανοίγματα με τα ξύλινα πλαίσια». Η ίδια υπουργική απόφαση το συμπεριλαμβάνει στα ιστορικά κτίρια, γιατί αποτελεί «ένα αξιόλογο οικοδόμημα, ιδιαίτερα σημαντικό για την ιστορία της Αρχιτεκτονικής της πόλεως των Αθηνών».
1 – Νεοκλασικά
Η πλατεία της Αγίας Ειρήνης διατηρεί σχεδόν ανέπαφο ώς σήμερα όλο τον κτιριακό πλούτο που περιβάλλει τον ιστορικό ναό. Διασώζονται οικοδομές για τις οποίες η απόφαση του υπουργού Πολιτισμού του 1980 επισημαίνει ότι συγκροτούν «ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σύνολο κτιρίων του 19ου και των αρχών του αιώνα μας». Δεν λείπουν τα νεοκλασικά, που δεν είναι όλα σε καλή κατάσταση, και ανάμεσά τους ξεχωρίζει ένα έργο του πανταχού παρόντος Τσίλερ, προς την πλευρά της οδού Αθηναΐδος.
2 – Υποβιβασμός
Ο ξεχωριστός χαρακτήρας του κτιρίου στην Αιόλου 38 αποδείχθηκε ότι δεν ήταν αρκετός για να το προστατεύσει από τη φθορά του χρόνου. Το ξενοδοχείο «Βύρων» από τις αρχές του 20ού αιώνα είχε αρχίσει να παίρνει την κάτω βόλτα γιατί δεν είχε συντηρηθεί. Είχε υποβιβαστεί στην κατηγορία Δ και στην ουσία είχε μετατραπεί σε καταφύγιο του αγοραίου έρωτα, με αποτέλεσμα τον Ιανουάριο του 1974 ο τότε ΕΟΤ να μην ανανεώσει την άδεια λειτουργίας του.
3 – Ο ιδιοκτήτης
Το ίδρυμα που είναι ο ιδιοκτήτης του ακινήτου θεσμοθετήθηκε το 1853 με διάταγμα του Οθωνα και διαθέτει μεγάλο αριθμό ακινήτων. Το Ορφανοτροφείο, που βρίσκεται στη λεωφόρο Κηφισίας, μέσα στα όρια του Δήμου Χαλανδρίου, άρχισε να κατασκευάζεται τρία χρόνια αργότερα με δωρεά του ζεύγους Γεωργίου και Αικατερίνης Χατζηκώνστα, «προς περίθαλψιν και διατροφήν πτωχών και απόρων παίδων».
