Αλλάζουν όλα στα «κόκκινα» δάνεια

Στα τέλη Απριλίου τερματίζεται η ισχύς του νόμου Κατσέλη (όχι για όσους έχουν ήδη υπαχθεί στις διατάξεις του), αλλά και η ισχύς του πλαισίου προστασίας για την πρώτη κατοικία. Οι δανειστές δεν δίνουν άλλο περιθώριο στην ελληνική κυβέρνηση για νομοθετικές πρωτοβουλίες που είτε θα παρέτειναν το ισχύον καθεστώς, είτε θα οδηγούσαν σε νέα ρύθμιση. Καθεστώς προστασίας πρώτης κατοικίας δεν υπάρχει στην Ε.Ε. – και αυτό απαιτούν οι δανειστές να ισχύσει τώρα και στη χώρα μας.

Η Ελλάδα ζητά επίμονα μείωση των πρωτογενών πλεονασμάτων ώστε να επιστρέψει η οικονομία σε ισχυρούς αναπτυξιακούς ρυθμούς, με τους δανειστές να βάζουν το αίτημα στο ίδιο ζύγι με την προστασία της πρώτης κατοικίας. Από την πλευρά τους, δεν κατανοούν γιατί πρέπει η Ελλάδα να αποτελεί εξαίρεση έχοντας καθεστώς προστασίας της πρώτης κατοικίας. Αλλωστε αυτό επετράπη στη διάρκεια της κρίσης δύο φορές με τρεις διαφορετικές μνημονιακές κυβερνήσεις, και προφανώς δεν είναι τυχαίο ότι τόσο ο λεγόμενος νόμος Κατσέλη όσο και ο ν. 4605/2019 για την προστασία της πρώτης κατοικίας ψηφίστηκαν έχοντας συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης. Δόθηκαν επίσης παρατάσεις στην ισχύ τους και τώρα οι δανειστές επιμένουν κατηγορηματικά στην καθολική κατάργησή τους από την 1η Μαΐου. Ο κύβος ερρίφθη και πλέον η 1/5/2020 είναι η οριστική και αδιαπραγμάτευτη ημερομηνία λήξης όλων των ευεργετικών για τους κόκκινους δανειολήπτες νομοθετημάτων.

H «δεύτερη ευκαιρία»

Η κυβέρνηση επιδιώκει να καλύψει το κενό με το νέο Πτωχευτικό Δίκαιο που ετοιμάζει η αρμόδια Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή, το οποίο θα δίνει στους υπερχρεωμένους πολίτες το δικαίωμα μιας δεύτερης ευκαιρίας. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτό εισάγει μια σειρά καινοτομιών, με σημαντικότερη αυτή του θεσμού της πτώχευσης φυσικού προσώπου. Μέχρι σήμερα ένας δανειολήπτης αν έχανε το σπίτι του και η τιμή του πλειστηριασμού ήταν χαμηλότερη από το ύψος του δανείου εξακολουθούσε να οφείλουν το υπόλοιπο ποσό και αυτός και οι κληρονόμοι του.

Τώρα θα γίνεται ρευστοποίηση του συνόλου της προσωπικής περιουσίας του οφειλέτη και θα διαγράφεται το υπόλοιπο ποσό των οφειλών του. Κάτι που είναι σημαντικό τόσο για τον ίδιο τον οφειλέτη όσο και για τον εγγυητή του (στην περίπτωση τραπεζικού δανεισμού), ο οποίος σήμερα καλείται από τα τραπεζικά ιδρύματα να καλύψει τη διαφορά!

Η προσωπική πτώχευση θα αποτελεί ουσιαστικά τη δεύτερη ευκαιρία, καθώς οι επιχειρηματίες θα μπορούν τρία χρόνια μετά να επανέλθουν σε δραστηριότητες καθαροί βαρών, ενώ το χρονικό διάστημα για τους ιδιώτες είναι ακόμη υπό συζήτηση. Κάτι που θεωρείται μείζον, με δεδομένο ότι σήμερα ένας πτωχευμένος επιχειρηματίας ή ιδιώτης είναι καταδικασμένος από το σύστημα εφ’ όρου ζωής, αφού συνεχίζει να κουβαλάει τα βάρη του παρελθόντος.

«Οι έντιμοι αλλά υπερχρεωμένοι πολίτες, μετά την εξάντληση των δυνατοτήτων τους για αποπληρωμή των χρεών τους, θα μπορούν να απαλλάσσονται πλήρως από τα χρέη τους μετά από εύλογο χρονικό διάστημα. Θα τους προσφέρεται δηλαδή μια δεύτερη ευκαιρία για την οικονομική επαναδραστηριοποίησή τους», σχολίασε στο «ΘΕΜΑ» πηγή με γνώση των διεργασιών.

Επίσης, είναι πολύ σημαντικό ότι η «D-Day» για τον οφειλέτη θα είναι η μέρα εκδίκασης της προσωπικής του πτώχευσης. Αυτό αφήνει νομικά περιθώρια προκειμένου με κατάλληλες διευθετήσεις οι οφειλέτες να διασώζουν τυχόν άλλα περιουσιακά στοιχεία που δεν βαρύνονται με υποθήκες, χωρίς να είναι αντιμέτωποι με κατηγορία καταδολίευσης.

Η πλατφόρμα
Σε κάθε περίπτωση, τα κυβερνητικά σχέδια για την αντιμετώπιση του ιδιωτικού χρέους προβλέπουν τη δημιουργία ενός πλαισίου αναδιαρθρώσεων, δηλαδή ρυθμίσεων οφειλών, ώστε να αποφεύγεται η πτώχευση που αποτελεί ύστατη λύση, εκτός κι αν αυτή η λύση επιλεγεί από τον ίδιο τον οφειλέτη. Στο πλαίσιο αυτό, θα χρησιμοποιούνται όλα τα εναλλακτικά μέσα ρύθμισης όλων των οφειλών, τόσο εξωδικαστικώς όσο και δικαστικώς, ώστε να οδηγούνται στο δικαστήριο οι λιγότερες το δυνατόν υποθέσεις.

Πρώτα απ’ όλα θα ενισχυθεί η ψηφιακή πλατφόρμα της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, μέσω της οποίας οι πολίτες θα αντιμετωπίζουν το σύνολο των οφειλών τους: είτε αυτές προέρχονται από τράπεζες, είτε από την Εφορία, είτε από δήμους, είτε από ασφαλιστικά ταμεία. Η πλατφόρμα πρώτα απ’ όλα είναι σε θέση να επαληθεύει με ακρίβεια τα στοιχεία που θα υποβάλλουν οι αιτούντες, με δεδομένο ότι θα είναι διασυνδεδεμένη με όλες τις απαραίτητες πηγές πληροφόρησης (τράπεζες, Taxisnet, «Τειρεσίας» κ.ο.κ.). Κοινώς, όσοι ήθελαν ρύθμιση αλλά με διάφορα τερτίπια απέκρυπταν την πραγματική τους κατάσταση, θα βγουν στο φως με βάση όλα τα διαθέσιμα στοιχεία που υπάρχουν στα διάφορα συστήματα.
Τα τελευταία θα τροφοδοτούνται ανελλιπώς με κάθε νόμιμα διαθέσιμη πληροφορία για την πραγματική οικονομική κατάσταση του οφειλέτη.

Αφού λοιπόν δημιουργηθεί ο φάκελος που θα ενημερώνεται αυτόματα, θα ξεκινά η διαδικασία με βάση συγκεκριμένα μοντέλα ώστε να εξευρεθεί η κατάλληλη ρύθμιση για κάθε περίπτωση. Προκειμένου αυτή να εγκριθεί, θα απαιτείται η σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας των πιστωτών. Το ακριβές ποσοστό αυτών είναι υπό εξέταση.

Η συμφωνία αυτή θα είναι καθολική. Θα δεσμεύει δηλαδή και τη μειοψηφία των πιστωτών, προμηθευτών κ.ο.κ. που αντιτίθενται σε αυτή. Το δε περιεχόμενο της ρύθμισης μπορεί να αφορά τα πάντα: από επιμήκυνση της περιόδου αποπληρωμής των δανείων και τη μείωση του ύψους των δόσεων μέχρι τον πλειστηριασμό παγίων και κούρεμα του υπολοίπου των οφειλών. Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί, για παράδειγμα, να ενταχθεί και μια συμφωνία κατά την οποία ο ιδιοκτήτης κατοικίας μπορεί να γίνει μετά ενοικιαστής.

Επίσης, πληροφορίες αναφέρουν ότι η ρύθμιση οφειλών που τελικά θα προκρίνεται μέσω αυτής της διαδικασίας θα παρέχεται γρήγορα (ακόμα και εντός 4μήνου) και θα είναι συνολική. Μάλιστα για να υποβοηθηθεί η επίτευξη συμφωνίας θα υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες ρύθμισης, καθώς και κανόνες συμπεριφοράς των πιστωτών. Εκτιμάται ότι ειδικά για τους μικροοφειλέτες, που είναι και η συντριπτική πλειονότητα των οφειλετών, αλλά και για το Δημόσιο, που δεν διαθέτει μηχανισμό παροχής προσωποποιημένων ρυθμίσεων, η αυτοματοποιημένη διαδικασία μέσω της πλατφόρμας της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους θα είναι μονόδρομος.

Κοινωνικό επίδομα
Το νέο καθεστώς με το Πτωχευτικό Δίκαιο σχεδιάζεται να τεθεί σε ισχύ από την 1η Μαΐου, ενώ πληροφορίες αναφέρουν ότι θα ακολουθήσει ως κοινωνική πολιτική εκ μέρους της κυβέρνησης η παροχή κάποιου επιδόματος για ενοίκιο ή κάποια μορφή άλλης βοήθειας στους πιο ευάλωτους πολίτες. Σε αυτούς πιθανό να μπορούν να ενταχθούν και όσοι πτωχεύσουν – αν και αυτό ακόμα παραμένει υπό εξέταση. Το σίγουρο είναι ότι όποια ενίσχυση κι αν αποφασιστεί, αυτή θα δοθεί και με βάση τα εισοδηματικά κριτήρια.

Το δίλημμα
Οπως και να έχει, η επόμενη μέρα για τους δανειολήπτες με κόκκινες οφειλές θα είναι δύσκολη, καθώς το δίλημμα είναι ρύθμιση/πληρωμή ή πλειστηριασμός. Η πίεση ασκείται από τους θεσμούς και σχετίζεται με τη γερμανική επιδίωξη για τη νέα αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης. Τα υψηλά ποσοστά κόκκινων δανείων που έχουν οι ελληνικές τράπεζες -περίπου 45% των συνολικών δανείων- είναι μεγάλη «ανορθογραφία» μπροστά στο 5%, που είναι το υψηλότερο αποδεκτό όριο στην Ε.Ε. έως το 2024. Τα σχέδια για τραπεζική ενοποίηση προϋποθέτουν και εγγύηση των καταθέσεων και οι ισχυροί της Ευρωζώνης θα τη δώσουν μόνο εάν το τραπεζικό σύστημα στις χώρες-μέλη λειτουργεί σε υγιείς συνθήκες που δεν προκαλούν ανησυχίες. Ταυτόχρονα, η άρση του βάρους των κόκκινων δανείων θα επιτρέψει στις τράπεζες να χρηματοδοτήσουν την οικονομία και να υποστηρίξουν την ανάπτυξη. Οπότε υπάρχει μια σύγκλιση τόσο των ευρωπαϊκών σχεδιασμών όσο και του συμφέροντος της ελληνικής οικονομίας, που κάνει τις πιέσεις για μείωση των κόκκινων δανείων ισχυρές, άμεσες και επιτακτικές.

Την ίδια στιγμή και ενώ στενεύουν επικίνδυνα τα χρονικά περιθώρια για μετάβαση στο νέο καθεστώς την 1η Μαΐου, από τα περίπου 10 δισ. κόκκινα δάνεια που δυνητικά θα μπορούσαν να ενταχθούν στις διατάξεις του ν. 4605/2019, αυτό συνέβη μέχρι σήμερα μόνο για δάνεια συνολικού ύψους 150-200 εκατ. ευρώ.

Αιτήσεις μπορούν να κατατεθούν μέχρι τις 30 Απριλίου – και αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία των κόκκινων δανειοληπτών με βάση τα όσα γνωρίζουμε σήμερα.

Αλλάζει η «ιδιοκτησία»
Η πολύ μεγάλη αλλαγή που συντελείται ήδη -και θα κλιμακωθεί φέτος- είναι ότι αλλάζει η ιδιοκτησία των κόκκινων δανείων και συνεπώς και εκείνη των εγγυήσεων που τα συνοδεύουν. Μέχρι σήμερα τα δάνεια ανήκαν στις τράπεζες και προχωρούσαν στους πλειστηριασμούς λίγο πολύ με κάποια κριτήρια κοινωνικής ευαισθησίας, ενώ ταυτόχρονα έκαναν περιορισμένες πωλήσεις κόκκινων στεγαστικών. Μπορεί να πουλούσαν καταναλωτικά, επιχειρηματικά και άλλες κατηγορίες δανείων, αλλά ο συντριπτικά μεγάλος όγκος των προβληματικών στεγαστικών παρέμενε στα τραπεζικά χαρτοφυλάκια. Ωστόσο, οι πιέσεις εντείνονται και η πολιτική αυτή έφτασε στα όριά της. Μόνο φέτος υπολογίζεται ότι θα τιτλοποιηθούν 32 δισ. κόκκινα δάνεια, που υπολογίζεται ότι συνδέονται με εγγυήσεις σε 250.000 ακίνητα κάθε είδους, όπου το 50% είναι πρώτες κατοικίες.

Η τιτλοποίηση είναι έννοια ταυτόσημη με την πώληση. Μέχρι σήμερα ιδιοκτήτης των δανείων ήταν οι τράπεζες. Τώρα ιδιοκτήτης των δανείων, και κατά συνέπεια των εγγυήσεων σε ακίνητα που αυτά έχουν, θα είναι εταιρείες ειδικού σκοπού. Οι τελευταίες θα εκδίδουν ομόλογα, όπου άλλα θα κρατούν οι ίδιες οι τράπεζες και άλλα θα πωλούνται σε επενδυτές. Για λογαριασμό της εταιρείας ειδικού σκοπού θα ενεργεί ένας διαχειριστής (servicer) που δεν έχει καμία σχέση με την τράπεζα, παρά μόνο μια σύμβαση οικονομικού περιεχομένου για τις αμοιβές του κ.λπ. Οι διαχειριστές με βάση τις συμβάσεις που συνάπτουν με τις εταιρείες ειδικού σκοπού θα επιδιώκουν να πιάνουν στόχους πάνω στα κόκκινα δάνεια που διαχειρίζονται.

Δηλαδή, αν οι διαχειριστές πιάνουν τους στόχους για τους οποίους δεσμεύονται, τότε θα πληρώνονται τα ομόλογα που εξέδωσε η εταιρεία ειδικού σκοπού και κρατούν η τράπεζα και οι επενδυτές. Μαζί με τα αυτά, θα παίρνει και ο διαχειριστής τις αμοιβές του. Αντίθετα, αν ο διαχειριστής δεν επιτύχει τους στόχους, τότε τα ομόλογα δεν θα πληρώνονται, όπως και οι αμοιβές του ίδιου. Σε αυτή την περίπτωση, οι επενδυτές που αγόρασαν ομόλογα θα χάνουν τα λεφτά τους, αλλά για την τράπεζα που διακρατεί τα ομόλογα τα πράγματα θα είναι χειρότερα γιατί αυτό θα έχει αντίκτυπο στα κεφάλαιά της. Οπότε ενδείξεις διαχειριστικής κάμψης στα τιτλοποιημένα προβληματικά δάνεια θα είναι σήμα για να ξεκινήσει το σκληρό ροκ.

Ολοι οι εμπλεκόμενοι, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, έχουν ισχυρά κίνητρα να διαχειριστούν τα κόκκινα δάνεια αποτελεσματικά, δηλαδή να τα μετατρέψουν σε κέρδη. Το πώς θα το κάνουν αυτό εξαρτάται από τις οικονομικές συνθήκες, τα business plans που καλούνται να εφαρμόσουν, τις υποχρεώσεις στις συμβάσεις που έχουν υπογράψει, τα κεφάλαια που διαθέτουν κ.o.κ. Μπορεί δηλαδή να κάνουν προτάσεις αναχρηματοδότησης δανείων με την ίδια ευκολία που θα κάνουν ρευστοποιήσεις και πλειστηριασμούς.

Παράλληλα, μικρά χαρτοφυλάκια προβληματικών δανείων, από τα οποία δεν θα μπορούν να αντλήσουν πλέον κέρδη, θα αλλάζουν χέρια σε μια ιδιωτική δευτερογενή αγορά κόκκινων δανείων μεταξύ διαφόρων διαχειριστών – ανάλογα με την εξειδίκευση κάθε εταιρείας. Αναμφίβολα πρόκειται για δυσάρεστες διαδικασίες με τις οποίες δεν είναι εξοικειωμένη η ελληνική κοινωνία, αλλά τουλάχιστον οι ωδίνες της εξάλειψης των κόκκινων δανείων σηματοδοτούν την ουσιαστική έξοδο της χώρας από τη δεκαετή οικονομική κρίση.