Πριν από 25 χρόνια, σε ειδική διάσκεψη του ΟΗΕ για τις Γυναίκες, τα 189 από τα 193 κράτη – μέλη του ΟΗΕ συμφώνησαν να προχωρήσουν σε συγκεκριμένες ενέργειες όσον αφορά την εξάλειψη της ανισότητας λόγω φύλου, σε κάθε τομέα της κοινωνικής, οικονομικής, εργασιακής, πολιτικής ζωής. Ελάχιστες από αυτές, 25 χρόνια μετά, εν έτει 2020, μπορούν να υπερασπιστούν πως πράγματι έλαβαν κάποια μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση.
Σε περισσότερα από τα μισά κράτη του ΟΗΕ απαγορεύεται η γυναίκα να κάνει συγκεκριμένα επαγγέλματα, ούτε τα μισά δεν έχουν ποινικοποιήσει τον ακρωτηριασμό γεννητικών γυναικείων οργάνων, ελάχιστα καταδικάζουν τον βιασμό εντός γάμου, στις ΗΠΑ οι παιδικοί γάμοι είναι ακόμη νόμιμοι!
Στην Ελλάδα, την ίδια μέρα που επελέγη για πρώτη φορά γυναίκα για την Προεδρία της Δημοκρατίας, μάθαμε από τον πρωθυπουργό ότι η λέξη «πολίτης» είναι γένους αρσενικού. Λίγους μήνες πριν, τέλη Νοεμβρίου 2019, η ελληνική Βουλή καταψήφισε την αναθεώρηση του άρθρου 5 παρ. 2 του Συντάγματος για την απαγόρευση των διακρίσεων, συγκεκριμένα την τροπολογία που προέβλεπε τη ρητή προσθήκη της απαγόρευσης διακρίσεων και βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας και χαρακτηριστικών φύλου (170 βουλευτές ψήφισαν κατά της τροποποίησης, 120 υπέρ ενώ 7 δήλωσαν «παρών»).
Παρόλο που δεκάδες οργανώσεις, δίκτυα και κινήματα γυναικεία, υπέρ της ισότητας και των μη διακρίσεων, έχουν προτάξει το γυναικείο ζήτημα στην ορθή του βάση και διεκδικούν ίδια δικαιώματα με διαρκή αγώνα (κινηματικό, υποστηρικτικό και ενημερωτικό), μοιάζει να απέχουμε αρκετά ακόμη από τον επιθυμητό στόχο.
Τα ευρήματα
Σε ό,τι αφορά τα ευρήματα, το επιχείρημα ότι ο άνδρας είναι ο υπεύθυνος για τη συντήρηση της οικογένειας δεν γίνεται δεκτό ως άποψη από την πλειονότητα των γυναικών που απάντησαν. Επίσης, η άποψη ότι «οι γυναίκες είναι εκ φύσεως καλύτερες στην ανατροφή των παιδιών από τους άνδρες» φαίνεται να υπερέχει, αλλά ελάχιστα, ως άποψη από το ότι «κάτι τέτοιο δεν ισχύει».
Οι περισσότερες γυναίκες απάντησαν πως διαφωνούν (σίγουρα ή μάλλον) στο ότι οι άνδρες είναι εκ φύσεως «κυνηγοί» και πρέπει αυτοί να κάνουν την πρώτη κίνηση στις προσωπικές γνωριμίες. Η πλειοψηφία διαφωνεί πως από τη φύση τους οι άνδρες είναι πολυγαμικοί και οι γυναίκες μονογαμικές, ωστόσο υπάρχει και ένα ποσοστό γυναικών που απάντησαν πως «μάλλον διαφωνούν»!
Η έρευνα για τη θέση της γυναίκας αναδεικνύει πως ακόμη υπάρχουν στερεοτυπικές απόψεις για τον διαχωρισμό άνδρα – γυναίκας (π.χ. το 55% συμμερίζεται την άποψη ότι «οι γυναίκες είναι εκ φύσεως καλύτερες από τους άνδρες στην ανατροφή των παιδιών»), αλλά και πως ακόμη υπάρχουν καθημερινά παραδείγματα που ενισχύουν αυτόν τον διαχωρισμό (π.χ. το 52% των γυναικών απάντησε ότι «για μια εργασιακή θέση που διεκδικείται από κοινού από έναν άνδρα και μια γυναίκα με τα ίδια ακριβώς προσόντα, ο άνδρας είναι πιο πιθανό να προσληφθεί»).
Αν και οι περισσότερες έχουν απαντήσει πως, για να θεωρήσουν μια γυναίκα «επιτυχημένη» στη ζωή της, σημαντικότερο είναι το να «έχει αποκτήσει υψηλού επιπέδου μόρφωση», τα ποσοστά μεταξύ του «να έχει μία καλοπληρωμένη εργασία» και στο «να έχει κάνει μια όμορφη οικογένεια» είναι πολύ κοντά (55% το πρώτο, 46% το δεύτερο).
Ενώ οι απαντήσεις στο αν μια γυναίκα φέρει περισσότερες πιθανότητες από έναν άνδρα να προσληφθεί σε μια θέση (που έχουν και οι δύο τα ίδια προσόντα) είναι μόλις στο 4%, το αντίθετο φτάνει στο 52%.
Από τις σουφραζέτες στο #metoo
Του Αγγελου Σεριάτου*
Εχουν περάσει σαράντα τρία χρόνια από την ιστορική απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ να θεσπίσει την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και περισσότερο από ένας αιώνας αγώνων και διεκδικήσεων για τα προβλήματα και τα δικαιώματα της γυναίκας.
Από τις σουφραζέτες του Ηνωμένου Βασιλείου τον 19ο αιώνα έως και τις πρώτες προσπάθειες για καθιέρωση της Ημέρας της Γυναίκας από το γυναικείο τμήμα της 2ης Διεθνούς το 1910, το γυναικείο κίνημα πέτυχε την οριστική καθιέρωση της 8ης Μαρτίου για πρώτη φορά το 1914 ως ημέρα γιορτής και διεκδίκησης. Με αιχμή του δόρατος το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του ‘60, το ενδιαφέρον για την ανάδειξη του γυναικείου ζητήματος αναζωπυρώθηκε, έχοντας επιτύχει πολύ σημαντικούς στόχους στον δρόμο προς την ισότητα των δύο φύλων σε κάθε μορφή οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής.
Εντούτοις, και ενώ έχουν συντελεστεί πολύ σημαντικά βήματα τις τελευταίες δεκαετίες, ο δρόμος για την κατάκτηση της ουσιαστικής ισότητας μοιάζει ακόμα αρκετά μακρύς.
Για παράδειγμα, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν εξαιρετικά καλύτερες εκπαιδευτικές επιδόσεις σε σχέση με το παρελθόν, το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων αυξάνεται, καθώς η οικονομική κρίση σε χώρες όπως η Ελλάδα εξέθεσε με εντονότερο τρόπο τις γυναίκες στον κίνδυνο της φτώχειας, ενώ έριξε εκ νέου το βάρος της οικιακής εργασίας και της παροχής φροντίδας στις τελευταίες. Παράλληλα, η γενικότερη εικόνα δεν μοιάζει ευοίωνη, καθώς παρατηρείται στασιμότητα στην καταπολέμηση ανισοτήτων που σχετίζονται με την υποεκπροσώπηση των γυναικών στα διάφορα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Η σωματική, ψυχολογική και οικονομική βία έμφυλου χαρακτήρα αποτελεί τον πυρήνα της έμφυλης ανισότητας, η οποία είναι μια ιστορικά διαπιστωμένη ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Και είναι περιστατικά όπως αυτό της δολοφονίας της Ελένης Τοπαλούδη που μας θυμίζουν ότι η τοξική αρρενωπότητα που καλλιεργείται από τους διάφορους μηχανισμούς κοινωνικοποίησης δύναται, υπό ορισμένες συνθήκες, να αποβεί μοιραία ακόμα και για την ίδια την ανθρώπινη ζωή.
Οι άνδρες είναι εκ φύσεως κυνηγοί. Οι γυναίκες είναι εκ φύσεως πιο αδύναμες, πιο υποτακτικές. Οι γυναίκες είναι εκ φύσεως αποδοτικότερες στα οικιακά, ενώ οι άνδρες στην οικονομική συντήρηση της οικογένειας. Οι παραπάνω στερεοτυπικές αντιλήψεις είναι λίγες μόνο από όσες συνολικά υφίστανται στις μέρες μας μεταξύ μεγάλης μερίδας ανδρών και γυναικών στην Ελλάδα του 2020.
Πώς όμως σκέφτεται η σύγχρονη γυναίκα το 2020; Τα στερεότυπα που διαιωνίζουν την έμφυλη ανισότητα απηχούν ακόμα τις αντιλήψεις των γυναικών στη χώρα μας; Σύμφωνα με τα ευρήματα πανελλαδικής έρευνας που διεξήγαγε η εταιρεία Prorata σε δείγμα 1.320 γυναικών, το 55% συμμερίζεται την άποψη ότι «οι γυναίκες είναι εκ φύσεως καλύτερες από τους άνδρες στην ανατροφή των παιδιών», ενώ το 39% ότι «οι άνδρες είναι εκ φύσεως κυνηγοί και θα πρέπει να κάνουν την πρώτη κίνηση σε μια προσωπική γνωριμία».
Παράλληλα, περίπου 4 στις 10 γυναίκες υποστήριξαν την άποψη ότι «η φροντίδα» και η «ευαισθησία» αποτελούν εκ φύσεως χαρακτηριστικά μιας γυναίκας. Στον αντίποδα, μόλις το 45% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα απάντησαν ότι δεν υπάρχουν εκ φύσεως χαρακτηριστικά που σχετίζονται με το γυναικείο φύλο. Τέλος, σε σχέση με τις διαιωνιζόμενες έμφυλες διακρίσεις στον τομέα της απασχόλησης, το 52% των γυναικών απάντησε ότι «για μια εργασιακή θέση που διεκδικείται από κοινού από έναν άντρα και μια γυναίκα με τα ίδια ακριβώς προσόντα, ο άνδρας είναι πιο πιθανό να προσληφθεί».
Τα ευρήματα ωστόσο δεν εκπλήσσουν, καθώς οι κοινωνικά κατασκευασμένες ταυτότητες που συνοδεύονται από μια σειρά στερεοτυπικών χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων δεν απαλείφονται από τη μια στιγμή στην άλλη, ακόμα και αν σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, το 62% των γυναικών θεωρεί ότι η εκλογή της κ. Σακελλαροπούλου στην Προεδρία της Δημοκρατίας αναβαθμίζει τον ρόλο της γυναίκας στην Ελλάδα.
Υπό αυτή την έννοια, οι μάχες που έδωσαν οι σουφραζέτες για κατοχύρωση του δικαιώματος της ψήφου για τις γυναίκες και η 8η του Μάρτη παραμένουν ζωντανές όσο ανθούν σύγχρονα κινήματα διεκδίκησης κατά της έμφυλης βίας παγκοσμίως, από τη Χιλή και την Ιρλανδία έως και το διαδικτυακό #metoo. Γιατί τελικά, σε μια εποχή όπου όλα αμφισβητούνται, η μάχη για την άρση των έμφυλων διακρίσεων παραμένει πραγματικά επίκαιρη.
*Υποψ. διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης, υπεύθυνος Πολιτικής Ερευνας της Prorata
===
Η φωτογραφία του εξωφυλλου ειναι επιλογή του kefaloniapress, από την θεατρική παράσταση “Γυναίκες απο χώμα” του Κοραή Δαμάτη (2018)
