Ο Ζήσιμος Σολωμός, είναι Κεφαλονίτης, Γιατρός Παθολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στη διεθνή ιατρική και τη διαχείριση κρίσεων υγείας και εργάζεται στους Γιατρούς του Κόσμου παράρτημα Ελλάδας.
Το πρώτο του άθρο που δημοσιευσε το kefaloniapress (δες εδω) , είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τους Αναγνώστες μας και του ζητήσαμε ως δεύτερο άρθρο να μας κάνει μια συνολική παρουσίαση για το τι ξέρουμε μεχρι σήμερα για τον κοροναϊό, απλά και κατανοήτα για εμάς τους απλούς ανθρώπους και κυρίως τις προτάσεις του για την αντιμετώπιση της πανδημίας στο νησί μας .
Τον ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία.
COVID-19: ‘O,τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα
Γράφει ο Παθολόγος Ζήσιμος Σολωμός
Το πρώτο κρούσμα Covid-19 στην Κεφαλονιά είναι γεγονός. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να πανικοβληθούν οι πολίτες του νησιού, ούτε ότι ήρθε η καταστροφή. Αυτό που χρειάζεται είναι ψυχραιμία, σοβαρότητα, σωστή αποτίμηση και όχι υποτίμηση της κατάστασης και συνεργασία της τοπικής κοινωνίας για τον περιορισμό μελλοντικών κρουσμάτων. Σε όλο τον κόσμο δίνεται μια μάχη ενάντια σε αυτόν τον αόρατο «εχθρό» και η σωστή ενημέρωση, βασισμένη σε τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα και όχι σε συνωμοσιολογίες θα παίξει σημαντικό ρόλο στη νικηφόρα έκβαση της μάχης. Το κείμενο αυτό συγκεντρώνει όλα τα έως τώρα διαθέσιμα δεδομένα σχετικά με τον κορονοϊό SARS-Cov-2 έτσι όπως περιέχονται στις πιο πρόσφατες ιατρικές δημοσιεύσεις, δημιουργώντας ένα χρονικό της πανδημίας και επεξηγώντας με απλά λόγια διάφορους τεχνικούς όρους που αναπαράγονται στα ΜΜΕ, ώστε να είναι άμεσα προσβάσιμα και κατανοητά για το μέσο πολίτη του νησιού. Παράλληλα προτείνει τρόπους αντιμετώπισης της επιδημίας στο νησί.
Τι είναι οι κορονοϊοί
Οι κορονοϊοί είναι καταρχάς ιοί, δηλαδή μικροοργανισμοί οι οποίοι επιβιώνουν και πολλαπλασιάζονται παρασιτώντας στα κύτταρα ενός άλλου οργανισμού. Το όνομά τους το πήραν μια στρογγυλή άλω η οποία τους περιβάλλει (και μοιάζει με κορώνα) διαχωρίζοντάς τους από άλλους ιούς. Οι κορονοϊοί ζουν σε πολλά είδη θηλαστικών και πουλιών, όπως οι νυχτερίδες. Το ανθρώπινο είδος έχει έως τώρα γνωρίσει και νοσήσει από 6 τύπους κορονοϊών. Τέσσερις από αυτούς, που ονομάζονται 229E, OC43, NL63, and HKU1, κυκλοφορούν ήδη πολλά χρόνια, προσβάλοντας κάθε χρόνο χιλιάδες ανθρώπους και ευθύνονται για περίπου το 10-12% των ιώσεων τύπου απλού κρυολογήματος. Το 2003 εμφανίστηκε ο πέμπτος κορονοϊός στο ανθρώπινο είδος, ο ιός SARS (από τα αρχικά Severe Acute Respiratory Syndrome-Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο), ο οποίος ξεκίνησε από την επαρχία Γκουαγκντόγκ της Κίνας και τελικά μόλυνε 8098 ανθρώπους σε 29 χώρες, ενώ ευθύνεται για 774 θανάτους. Θεωρείται ότι μεταπήδησε από ένα είδος νυχτερίδων των σπηλαίων, αφού μεταλλάχθηκε, στον άνθρωπο, προκαλώντας ένα είδος οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (σοβαρής πνευμονίας) με υψηλή θνητότητα της τάξης του 10%. Ο ιός αυτός, αν και αρκετά θανατηφόρος, δεν είχε υψηλή μεταδοτικότητα, καθώς αποδείχθηκε ότι μεταδιδόταν μετά την 5η ημέρα από την εμφάνιση των συμπτωμάτων, γεγονός που οδήγησε στην εξαφάνισή του με απλή απομόνωση των κρουσμάτων. Ο 6ος κορονοϊός εμφανίστηκε το 2012 στις χώρες της μέσης ανατολής και του δόθηκε η ονομασία MERS (από το Middle East Respiratory Syndrome- Αναπνευστικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής). Θεωρείται ότι μεταπήδησε από τις καμήλες στον άνθρωπο και πρόκειται για ιδιαίτερα θανατηφόρο ιό ο οποίος σκοτώνει το 34,5% όσων προσβάλει. Αν και ακόμα και σήμερα δεν έχει πάψει τελείως η μετάδοσή του, ο ιός αυτός αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο (ελάχιστες τέτοιες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί), με αποτέλεσμα, 7 χρόνια μετά την έναρξη της επιδημίας να έχει μολύνει μόλις 2468 ανθρώπους, προκαλώντας 851 θανάτους.
Covid-19 και SARS–CoV-2
Mε το όνομα Covid-19 αναφερόμαστε στη νόσο (πνευμονία) που προκαλείται από τον ιό SARS-CoV-2, τον 8ο και τελευταίο κορονοϊό που εμφανίστηκε στην ανθρωπότητα. Eίναι ειρωνικό το ότι η νόσος που θα σημαδέψει το 2020 φέρει στο όνομά της το 19, καθώς ανακαλύφθηκε τις τελευταίες ημέρες του προηγούμενου έτους. Συγκεκριμένα στις 21 Δεκεμβρίου άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στα νοσοκομεία της πόλης Γουχάν, της επαρχίας Χουμπέι της Κίνας, ασθενείς με εικόνα πνευμονίας, οι περισσότεροι των οποίων είχαν επισκεφτεί την τοπική αγορά θαλασσινών «Χουανάν». Το γεγονός αυτό θορύβησε το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (τον αντίστοιχο ΕΟΔΥ) της Κίνας το οποίο την 31η Δεκεμβρίου ξεκίνησε εκτεταμένη έρευνα για να βρεθεί η αιτία της επιδημίας αυτής. Έλαβαν δείγματα βρογχικών εκκρίσεων από 4 από τους παραπάνω ασθενείς και τα συνέκριναν με τα δείγματα 7 ασθενών που νοσηλεύονταν σε νοσοκομεία του Πεκίνου από άλλες κοινές πνευμονίες. Αυτό που ανακάλυψαν στις 7 Ιανουαρίου ήταν ότι οι ασθενείς της Γουχάν είχαν προσβληθεί από ένα νέο είδος ιού, το οποίο, μετά από ανάλυση του γενετικού υλικού του ιού βρέθηκε ότι ανήκει στην οικογένεια των βητα-κορονοϊών και παρουσιάζει ομοιότητες με αντίστοιχους κορονοϊούς νυχτερίδων, αλλά είναι διαφορετικός από τον ιό SARS που προαναφέραμε. Οι Κινέζοι επιστήμονες κατάφεραν σε πολύ σύντομο διάστημα και ανέλυσαν πλήρως τον ιό, τον οποίον ονόμασαν “SARS-CoV-2”. Το γενετικό του υλικό είναι RNA, αποτελείται από 30.000 βάσεις και περιέχει 15 γονίδια. Ένα από αυτά, ίσως το σημαντικότερο, λέγεται γονίδιο S και κωδικοποιεί την ομώνυμη πρωτεϊνη. Η πρωτεϊνη S βρίσκεται στο περίβλημα του ιού και είναι αυτή που συνδέεται με έναν υποδοχέα που ονομάζεται ACE2 (υποδοχέας μετατρεπτικού ενζύμου αγγειοτενσίνης 2) ο οποίος βρίσκεται στην επιφάνεια των ανθρώπινων επιθηλιακών κυττάρων στον πνεύμονα κι έτσι μπορεί να εισχωρήσει σε αυτά και να προκαλέσει νόσο.
Καθώς οι 27 από τους πρώτους 41 ασθενείς που νοσηλεύτηκαν στη Γουχάν είχαν περάσει από την προαναφερθείσα αγορά θαλασσινών από την 21η Δεκέμβρη και μετά, θεωρήθηκε ότι ο ιός πιθανώς προήλθε από την κατανάλωση κάποιου εξωτικού ζώου (η κατανάλωση νυχτερίδων, φιδιών και εξωτικών θηλαστικών είναι συνήθης πρακτική στην Κίνα) στο οποίο κάποιος από τους συνήθεις κορονοϊούς που προσβάλλουν το συγκεκριμένο είδος είχε υποστεί μετάλλαξη τέτοια ώστε να μπορεί να προσβάλλει το ανθρώπινο είδος και, ακόμα χειρότερα, να μπορεί να μεταδοθεί αερογενώς από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2020, θεωρήθηκε ότι το ζώο αυτό μπορεί να ήταν ο παγκολίνος (ένα είδος υπό εξαφάνιση φολιδωτού μυρμηγκοφάγου) ο οποίος υφίσταται εκτεταμένο λαθρεμπόριο για το κρέας και τις φολίδες του στην Κίνα. Πράγματι σύμφωνα με τις πρώτες αναφορές, απομονώθηκε ένας ιός από τους παγκολίνους ο οποίος έμοιαζε κατά 99% γονιδιακά με τον SARS-CoV-2.
Περαιτέρω μελέτες όμως έδειξαν ότι τελικά η ομοιότητα μεταξύ των δύο ιών ήταν μόνο της τάξης του 90% και ότι ο νέος αυτός κορονοϊός φαίνεται να είναι αποτέλεσμα συνδυασμού του ιού που προσβάλει τους παγκολίνους κι ενός άλλου ιού (που ονομάζεται RaTG13) που προσβάλει ένα είδος νυχτερίδων, πρόκειται δηλαδή για μια «χίμαιρα» δύο διαφορετικών κορονοϊών που προσβάλλουν διαφορετικά είδη ζώων. Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature στις 17 Μαρτίου επιβεβαίωσε τις προαναφερθείσες γενετικές ομοιότητες και στην ουσία έβαλε τέλος στις θεωρίες συνωμοσίας σχετικά την παρασκευή του ιού «σε κάποιο εργαστήριο».
Είναι τέλος ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι το πρώτο κρούσμα του νέου ιού, μετά από εκτεταμένη ιχνηλάτηση των Κινέζων επιστημόνων, θεωρείται ότι εμφανίστηκε πολύ νωρίτερα, συγκεκριμένα στις 8 Δεκεμβρίου, στην πόλη Γουχάν, γεγονός που σημαίνει ότι ο πρώτος ασθενής «κόλλησε» από τον ιό κατά τα τέλη Νοεμβρίου, πιθανώς σε άλλο σημείο της επαρχίας Γουχάν. Αυτό σημαίνει ότι η αγορά θαλασσινών Χουανάν δεν ήταν το μέρος που ξεκίνησαν όλα, αλλά μάλλον το σημείο στο οποίο, λόγω συνωστισμού χιλιάδων επισκεπτών, διαδόθηκε γρήγορα ο ιός σε πολλούς ανθρώπους. Ήταν απλά η ώρα του κορονοϊού SARS-CoV-2 να εμφανιστεί στην ανθρωπότητα, ακολουθώντας το επιστημονικό δόγμα «κάθε νέα δεκαετία, νέος κορονοϊός».
Θνητότητα
Η κάθε συζήτηση για τη θνητότητα μιας νόσου (δηλαδή το πόσους ανθρώπους σκοτώνει σε σχέση με το πόσοι άνθρωποι προσβάλλονται από αυτήν) πρέπει γίνεται με σοβαρότητα. Προσπαθώντας να υπολογίσουμε τη θνητότητα, κυρίως για να μετριάσουμε το άγχος μας απέναντι στον αβεβαιότητα και τον κίνδυνο, πέφτουμε στην παγίδα να μετατρέπουμε ζωές σε νούμερα και να εντάσσουμε ανθρώπους σε υγειονομικές και ηλικιακές «κάστες». Η πληροφορία ότι ανήκουμε σε κάποια ηλικιακή ομάδα υψηλότερου κινδύνου ή ότι πάσχουμε από κάποιο συγκεκριμένο νόσημα μπορεί να προκαλέσει σημαντικό άγχος και να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Από την άλλη, η πληροφορία ότι ανήκουμε σε αυτούς που κινδυνεύουν λιγότερο ενδέχεται να μας οδηγήσει στο να χαλαρώσουμε τη συμπεριφορά μας και να μην παίρνουμε τα δέοντα προληπτικά μέτρα για τη διασπορά της νόσου. Ο κάθε άνθρωπος και ο κάθε ασθενής είναι ξεχωριστός και δεν πρέπει να ισοδυναμεί με ένα απλό ποσοστό επιβίωσης. Στην ιατρική τίποτε δεν είναι απόλυτο και έγκειται στη στατιστική αβεβαιότητα, γι’αυτό και παρατηρούνται πορείες ασθενών που δε συνάδουν με τα «προδιαγεγραμμένα» ποσοστά που τους αναλογούν (95χρονη που επιβίωσε από τον κορονοϊό), καθώς και ακραίες εκδηλώσεις κατά τα άλλα συνηθισμένων νόσων (θάνατος 20 χρονου από κοινή γρίπη). Η ιδιοσυγκρασιακή απάντηση του κάθε ανθρώπου σε ένα νόσημα είναι απρόβλεπτη και μοναδική για το άτομο αυτό. Στο πλαίσιο αυτό, θα παραθέσω τα υπάρχοντα δεδομένα που αφορούν τη θνητότητα, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί κατά τους πρώτους 3 μήνες που διανύουμε από την έναρξη της επιδημίας. Σαν μέτρο σύγκρισης θα χρησιμοποιήσουμε τη θνητότητα της κοινής γρίπης η οποία είναι της τάξης του 0,1% (δηλαδή ανά 1000 άτομα που θα νοσήσουν από γρίπη, κατά μέσο όρο ένας θα πεθάνει).
Οι πρώτοι που «έδωσαν νούμερα» ήταν οι Κινέζοι. Βασιζόμενοι στα δεδομένα των πρώτων 44672 επιβεβαιωμένων ασθενών κατέγραψαν 1023 θανάτους (θνητότητα 2,3%, 20 φορές μεγαλύτερη από τη γρίπη). Μάλιστα χώρισαν τους ασθενείς σε ηλικιακές ομάδες και υπολόγισαν τη θνητότητα της κάθε ομάδας. Συγκεκριμένα στα παιδιά κάτω των 9 ετών η θνητότητα ήταν 0% (κανένας θάνατος), στις ηλικίες 10-19 έτη ήταν 0,18%, 20-49 έτη ήταν 0,32% (συγκρίσιμα με τη γρίπη), 50-59 έτη 1,3%, 60-69 έτη 3,6%, 70-79 έτη 8% και στους άνω των 80 ήταν 14,8%. Ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα υγείας (υπέρταση, διαβήτη, χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις, καρδιακή νόσο, καρκίνο) είχαν επίσης αυξημένες πιθανότητες θανάτου από κορονοϊό σε σχέση με τους υγιείς (5-10% σε σύγκριση με 0,9% αντίστοιχα). Από αυτούς που νόσησαν, το 81% είχε ήπια νόσο (χωρίς πνευμονία ή ήπια πνευμονία), το 14% σοβαρή νόσο (σοβαρή πνευμονία με δύσπνοια και μειωμένη οξυγόνωση αίματος) και το 5% χρειάστηκε διασωλήνωση και μηχανικό αερισμό λόγω πολύ σοβαρής νόσου. Από τους τελευταίους σχεδόν οι μισοί (49%) κατέληξαν. Οι παραπάνω αριθμοί είναι αρκετά γνωστοί στο μέσο πολίτη που παρακολουθεί τις εξελίξεις καθώς έχουν αναπαραχθεί από πάρα πολλά ΜΜΕ. Δίπλα σε αυτούς προστίθενται τα αντίστοιχα νούμερα της Ιταλίας τα οποία είναι ακόμα πιο απαισιόδοξα (περίπου 10% συνολική θνητότητα) και μπορούν πολύ εύκολα να προκαλέσουν πανικό.
Από την άλλη υπάρχουν και αισιόδοξες προβλέψεις. Καταρχάς στην ίδια την Κίνα, υπήρξε πτώση της θνητότητας από τον κορονοϊό με την πάροδο του χρόνου, γεγονός το οποίο δεν είναι ασυνήθιστο σε επιδημίες. Συγκεκριμένα, όσοι νόσησαν στην αρχή της επιδημίας (1-10 Ιανουαρίου) είχαν 17% θνητότητα, ενώ όσοι νόσησαν αργότερα (μετά την πρώτη Φεβρουαρίου) είχαν 0,7% θνητότητα. Σε μια μεταγενέστερη έκθεση η θνητότητα υπολογίστηκε χαμηλότερα, 1,4% για την πόλη Γουχάν, την περιοχή με τα περισσότερα κρούσματα, και 0,85% για την υπόλοιπη Κίνα. Η Γερμανία, η Νότιος Κορέα και η Νορβηγία έχουν επίσης χαμηλή θνητότητα, παρά το μεγάλο αριθμό κρουσμάτων (0,5-0,9%).
Ενδιαφέρον είναι επίσης το παράδειγμα της Ισλανδίας. Λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφίας της που τη μετατρέπει σε κλειστό απομονωμένο πληθυσμό και του μικρού πληθυσμού της (364.000 κάτοικοι) το Ισλανδικό υπουργείο υγείας υποβάλει σταδιακά σε έλεγχο το σύνολο των πολιτών του νησιού. Από τα μέχρι τώρα δεδομένα, υπολογίζεται ότι νοσεί το 0,5-1% του πληθυσμού του νησιού και η θνητότητα κυμαίνεται μεταξύ 0,05-0,14%(ίδια με τη γρίπη). Τέτοιο κλειστοί πληθυσμοί, σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, αποτελούν πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της θνητότητας ενός ιού, σε σχέση με «ανοικτούς» πληθυσμούς. Για τον ίδιο λόγο το παράδειγμα του κρουαζιερόπλοιου «Diamond Princess» στην Ιαπωνία είναι επίσης σημαντικό στον υπολογισμό της θνητότητας από το νέο κορονοϊό. Στο εν λόγω κρουαζιερόπλοιο ελέγχθηκε το σύνολο των επιβατών και από τους 705 που βρέθηκαν θετικοί απεβίωσαν 6 άνθρωποι, όλοι άνω των 70 (θνητότητα 0,85%).
Ιταλία και Ισπανία
Έχει χυθεί πολύ μελάνι από επιδημιολόγους που προσπαθούν να εξηγήσουν τι συμβαίνει στην Ιταλία και κατ’ επέκταση και στην Ισπανία και γιατί η θνητότητα είναι τόσο μεγάλη (7-10%). Παραθέτω τις επικρατέστερες απόψεις:
Η Ιταλία διαθέτει τον δεύτερο γηραιότερο πληθυσμό στον κόσμο, τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη θανάτων από λοιμώξεις λόγω αντοχής στα αντιβιοτικά (εξαιτίας της κατάχρησης, όπως ακριβώς και στη χώρα μας) και υψηλό ποσοστό καπνιστών. Σε μια πρώτη έκθεση από το Ιταλικό Εθνικό Υγειονομικό Ινστιτούτο που αφορούσε μελέτη 355 θανόντων, το 99% των θανάτων συνέβη σε άτομα με προϋπάρχουσες ασθένειες, ενώ ο μέσος όρος ηλικίας τους ήταν 79,5 έτη. Υπάρχει επίσης η άποψη ότι αυτό που βιώνουν στην Ιταλία είναι το αποτέλεσμα του κορεσμού των τοπικών συστημάτων υγείας, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να περιθάλψουν ένα μεγάλο αριθμό ηλικιωμένων κυρίως ασθενών. Οι ΜΕΘ της Ιταλίας, όπως αντιστοίχως και της Ελλάδας, πριν την έλευση του κορονοϊού, λειτουργούσαν ήδη με πληρότητα της τάξης του 98%. Ο ιός βρήκε δίοδο στη χώρα από πολλαπλά σημεία, λόγω της γεωγραφικής θέσης της Ιταλίας και μόλυνε ταυτόχρονα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, καθώς καθυστέρησαν πάρα πολύ να τεθούν σε εφαρμογή μέτρα κοινωνικής απομόνωσης (καραντίνα), οι οποίοι έσπευσαν στα νοσοκομεία. Διάφοροι αναλυτές επίσης στέκονται στον τρόπο που η Ιταλία, αλλά και άλλα κράτη, καταγράφουν τους θανάτους από Covid-19. Όλοι οι θανόντες που βρίσκονται θετικοί στον κορονοϊό καταγράφονται σαν θάνατοι από αυτόν, ανεξαρτήτως της αιτίας. Για παράδειγμα κάποιος που νόσησε από κορονοϊό, αλλά κατέληξε από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ή από εγκεφαλικό, καταγράφεται σαν θάνατος από τον ιό. Σε μια επανεξέταση πιστοποιητικών θανάτων αρκετών ασθενών από το Ιταλικό Ινστιτούτο Υγείας, μόνο το 12% των θανάτων αποδόθηκε με άμεσο τρόπο στον ιό, ενώ για το υπόλοιπο 88% υπήρχαν και άλλες ασθένειες που θα μπορούσαν να είχαν παίξει ρόλο στην έκβαση των ασθενών.
Κάποιοι ερευνητές πηγαίνουν την κουβέντα ακόμα παραπέρα και εκφράζουν σχεδόν αιρετικές απόψεις, τις οποίες θα αναφέρω χωρίς απαραίτητα να σημαίνει ότι τις συμμερίζομαι. Θεωρούν ότι η τόσο μεγάλη διαφορά καταγεγραμμένης θνητότητας από τον ιό ανάμεσα σε διάφορες χώρες οφείλεται σε κάποιο συστηματικό λάθος καταγραφής. Προκειμένου να θεωρηθεί μια νέα νόσος σαν αιτία αυξημένης θνητότητας, πρέπει να προκαλέσει σημαντικά αυξημένο αριθμό θανάτων σε μια περιοχή μια συγκεκριμένη ας πούμε χρονική περίοδο, σε σχέση με την ίδια χρονική περίοδο την προηγούμενη χρονιά. Με εξαίρεση ίσως την περιοχή της Λομβαρδίας στην Ιταλία, η σημαντική αυτή διαφορά δεν έχει, τουλάχιστον ακόμα, καταγραφεί σε άλλες χώρες. Σαν παράδειγμα, η γρίπη στις ΗΠΑ, από το Σεπτέμβριο του ’19 έως σήμερα έχει προσβάλλει 38 εκατομμύρια Αμερικανούς, από τους οποίους νοσηλεύτηκαν 390.000 και κατέληξαν οι 23.000. Δεν υπήρξε όμως αντίστοιχος υγειονομικός συναγερμός, επειδή τη γρίπη την αναμένουμε κάθε χρόνο. Παρόμοια, στην Ιταλία, βάσει δημοσιευμένων μελετών προηγούμενων χρόνων, αναμένονται περίπου 25.000 θάνατοι κάθε χρόνο από αναπνευστικές λοιμώξεις τύπου γρίπης. Οι ίδιοι ερευνητές, με πρωτεργάτη τον κο Ιωαννίδη, καθηγητή Παθολογίας στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, θεωρούν ότι αν δε γνωρίζαμε την ύπαρξη του κορονοϊού, πιθανόν οι θάνατοι που αυτός προκαλεί να «χανόντουσαν» μέσα στο ήδη τεράστιο νούμερο των θανάτων από αναπνευστικές λοιμώξεις παγκοσμίως.
Αντιμετώπιση
Οποιαδήποτε και αν είναι η τελική θνητότητα του ιού (και αυτό θα περάσουν μήνες μέχρι να το υπολογίσουμε με σιγουριά), το μόνο σίγουρο είναι ότι είναι ένας πολύ μεταδοτικός ιός, περισσότερο και από αυτόν της γρίπης. Κατά μέσο όρο ένας φορέας του κορονοϊού μπορεί να μεταδώσει τον ιό αν έρθει σε επαφή σε περίπου 2-3 υγιείς ανθρώπους, σε αντίθεση με την κοινή γρίπη που το αντίστοιχο νούμερο είναι γύρω στο 1. Αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των κρουσμάτων , αν συνυπολογίσουμε τους ασυμπτωματικούς φορείς που περνούν απαρατήρητοι και μπορούν να μεταδώσουν, μπορεί εύκολα να γνωρίσει εκθετική αύξηση. Αν βασιστούμε σε μια αισιόδοξη πρόβλεψη ότι το 1% των ασθενών θα χρειαστούν κάποιο κρεβάτι σε ΜΕΘ (οι Κινέζοι υπολόγισαν 5%), αν αρρωστήσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα 100.000 Έλληνες, οι 1000 από αυτούς θα χρειαστούν κρεβάτι ΜΕΘ και 15.000 από αυτούς (κατά το 15% που υπολόγισαν οι Κινέζοι πάλι ότι θα χρειαστούν νοσηλεία) θα χρειαστούν κρεβάτι σε νοσοκομείο. Ενδεικτικά αναφέρω ότι το σύνολο των κρεβατιών ΜΕΘ της χώρας είναι περίπου 600 και ήδη λειτουργούσαν με πληρότητα της τάξης του άνω του 90% πριν την έλευση του κορονοϊού.
Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να ληφθούν μέτρα που να περιορίζουν τη μετάδοση του ιού και αυτό μπορεί να γίνει είτε με χορήγηση θεραπείας, είτε με εμβολιασμό, είτε με φυσική ανοσία του πληθυσμού, είτε με μέτρα «κοινωνικής απομόνωσης».
Τα δύο πρώτα μπορούμε προς το παρόν να τα βγάλουμε από την εξίσωση. Θεραπεία δεν υπάρχει, αν και δοκιμάζονται πάνω από 70 θεραπευτικές ουσίες. Από αυτές οι πιο δημοφιλείς, που δοκιμάζονται και στη χώρα μας είναι η χλωροκίνη (ένα παλιό φάρμακο κατά της ελονοσίας), η λοπιναβίρη/ριτοναβίρη (Kaletra-ένα φάρμακο κατά του ιού HIV) και η ρεμδεσιβίρη (ένα πειραματικό φάρμακο κατά του ιού Έμπολα που χορηγείται ενδοφλέβια μόνο σε νοσοκομειακό περιβάλλον). Τα έως τώρα δεδομένα δεν είναι ικανοποιητικά, ενώ εκκρεμούν τα αποτελέσματα και άλλων μελετών και άλλων θεραπειών. Όσον αφορά το εμβόλιο, γίνεται αγώνας δρόμου για την παρασκευή του, αλλά θα χρειαστούν ακόμα 12-18 μήνες μέχρι το τελικό προϊόν. Η τρίτη επιλογή της φυσικής ανοσίας (η λεγόμενη ανοσία της αγέλης) είναι ριψοκίνδυνη και σε τόσο μεταδοτική νόσο, χωρίς την ύπαρξη εμβολίου, πρέπει να αποφεύγεται για τους λόγους που ήδη αναλύσαμε (κίνδυνος κορεσμού των νοσοκομείων). Οπότε η μόνη λύση προς το παρόν είναι τα μέτρα «κοινωνικής απομόνωσης». Αυτά χωρίζονται σε 2 κατηγορίες: α) Τα μέτρα του «μετριασμού» (mitigation), δηλαδή η απομόνωση στο σπίτι ύποπτων κρουσμάτων και των επαφών τους, καθώς και ευπαθών ομάδων-ηλικιωμένων, που έχουν σαν σκοπό την καθυστέρηση της διασποράς της νόσου στην κοινότητα και β) τα μέτρα της «καταστολής” (suppression) που είναι ακόμα αυστηρότερα και περιλαμβάνουν απομόνωση στο σπίτι ολόκληρου του πληθυσμού, απομόνωση στο σπίτι επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και μελών της οικογένειάς τους που έχουν εκτεθεί σε αυτά, καθώς και κλείσιμο σχολείων και πανεπιστημίων. Τα μέτρα αυτά στοχεύουν ιδανικά στην πλήρη διακοπή της μετάδοσης της επιδημίας. Στη χώρα μας αυτή τη στιγμή εφαρμόζουμε μέτρα καταστολής. Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι για πόσο;
Ερευνητές από το Βασιλικό Κολλέγιο του Λονδίνου, συνέταξαν μια έκθεση στην οποία αναφέρουν ότι η καταστολή για να λειτουργήσει πρέπει να έχει διάρκεια τουλάχιστον 13-14 εβδομάδων και πρέπει να γίνεται με διαλείμματα χαλάρωσης των μέτρων, επιτρέποντας τον αριθμό κρουσμάτων να ανεβαίνει ελεγχόμενα ανά περιόδους, διαφορετικά θα έχει ολέθριες επιπτώσεις στην οικονομία και την υγεία των πολιτών.
Σαφής απάντηση όμως δεν υπάρχει, αλλά ίσως να κρύβεται στη Νότιο Κορέα. Στη χώρα αυτή, η οποία είχε αυξημένα αντανακλαστικά καθώς είχε πληγεί από τον ιό SARS το 2003, εφαρμόστηκαν μέτρα καταστολής σε συνδυασμό όμως με εκτεταμένο έλεγχο (screening) του πληθυσμού με τεστ για τον κορονοϊό. Με το τελευταίο συνάδουν και οι οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος προτρέπει τις χώρες να προβούν σε μαζικό έλεγχο πολιτών για τον ιό. Πράγματι στην Κορέα έως τώρα έχουν γίνει πάνω από 300.000 τεστ, με τους ασθενείς που ανευρίσκονται θετικοί να απομονώνονται και να ελέγχονται με τεστ οι επαφές τους. Έτσι η Νότιος Κορέα έχει καταφέρει, αν και γειτονική χώρα με την Κίνα, να έχει εδώ και 3 μήνες κάτω από 9000 κρούσματα και πολύ μικρό αριθμό νεκρών (θνητότητα 0,9%). Στη Γερμανία, την Ισλανδία και τη Νορβηγία, χώρες με επίσης χαμηλή θνητότητα (κάτω από 1%) εφαρμόζεται ένας αντίστοιχος συνδυασμός περιοριστικών μέτρων και ελέγχου του πληθυσμού (συμπτωματικών και ασυμπτωματικών με τεστ). Από τα παραπάνω φαίνεται ότι τα μέτρα καταστολής δεν μπορούν να εξαφανίσουν τελείως την επιδημία, παρά μόνο να την καθυστερήσουν, γι’αυτό και πρέπει να συνδυάζονται με εκτεταμένο έλεγχο των πολιτών με τεστ για τον κορονοϊό.
Προτάσεις για την Κεφαλονιά
Το νησί της Κεφαλονιάς είναι ένας κλειστός πληθυσμός περιτριγυρισμένος από θάλασσα, αραιοκατοικημένο και με αποστάσεις ανάμεσα στους οικισμούς. Θεωρούμε ότι το μοντέλο της Ισλανδίας (διάβασε εδω), που προαναφέραμε μπορεί να εφαρμοστεί σε μικρότερη κλίμακα και στον τόπο μας.
Δεδομένων των περιορισμών σε υλικοτεχνική υποδομή και ανθρώπινο δυναμικό του νομαρχιακού νοσοκομείου του νησιού, είναι απαραίτητη η άμεση λήψη και τήρηση μέτρων, τώρα που είναι νωρίς, ώστε να περιοριστεί η διασπορά του ιού στην κοινότητα. Για το λόγο αυτό προτείνω έναν ενδεικτικό αλγόριθμο, βασιζόμενος στα μέχρι τώρα δεδομένα και στις οδηγίες του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ).
Συγκεκριμένα:
1) Πρέπει να εφαρμοστεί αυστηρή καραντίνα σε όλους τους κατοίκους του νησιού για τουλάχιστον 2 εβδομάδες, όσο δηλαδή διαρκεί η επώαση του ιού, παράλληλα με τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής από τους κατοίκους του νησιού (πλύσιμο χεριών, χειρουργικές μάσκες κτλ).
2) Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα τυχόν θετικά κρούσματα που ήρθαν σε επαφή με τον αρχικό ασθενή και που θα εμφανίσουν συμπτώματα θα επικοινωνήσουν με το νοσοκομείο και θα τεθούν σε ιατρική επιτήρηση. Συστήνεται από τον ΕΟΔΥ ο έλεγχος ύποπτων κρουσμάτων με τεστ για κορονοϊό και η κατά περίπτωση θεραπεία στο σπίτι σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος. Ο ασθενής θα μπορεί να εξέλθει από το σπίτι, μόλις γίνει τελείως καλά και παραμείνει έτσι για τουλάχιστον 72 ώρες (κατά άλλους 10 ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων). Πριν της εξόδου από το σπίτι πρέπει να γίνει και δεύτερο τεστ (ίσως και τρίτο) στο ίδιο άτομο το οποίο πρέπει να είναι αρνητικό.
3) Αυτοί που θα νοσήσουν σοβαρά θα πρέπει να επικοινωνήσουν με το ΕΚΑΒ και το νοσοκομείο ώστε να ληφθούν όλα τα κατάλληλα μέτρα προστασίας για την ασφαλή μεταφορά τους στο νοσοκομείο και τη νοσηλεία τους σε απομονωμένο θάλαμο ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ενδονοσοκομειακή διασπορά.
4) Καθώς ο πληθυσμός του νησιού είναι μικρός (κάτω από 40.000) ίσως θα ήταν προτιμότερη, αν είναι αυτό δυνατό, η παραγγελία ισάριθμων τεστ για κορονοϊό και η διενέργειά τους πόρτα-πόρτα, παρά η ιχνηλάτηση μόνο των επιβεβαιωμένων επαφών των ασθενών. Σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος θα ακολουθούνται οι οδηγίες που περιγράψαμε πιο πάνω.
5) Ίσως πρέπει για σύντομο διάστημα να κλείσουν τα λιμάνια και το αεροδρόμιο και να μην χρησιμοποιούνται από επιβατικό κοινό από και προς το νησί, παρά μόνο για τη μεταφορά εμπορευμάτων-τροφίμων κτλ.
6) Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να υπάρξει για το νησί της Ιθάκης, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η μετακίνηση του πληθυσμού από και προς αυτό στα απολύτως απαραίτητα πλαίσια, με διατήρηση της τροφοδοσίας του νησιού.
7) Η οποιαδήποτε στοχοποίηση των ασθενών είναι κατακριτέα, καθώς δε γίνεται να θεωρούμε ότι ένας ιός που από την Κίνα έφτασε στα υψίπεδα του Περού δε θα έβρισκε κάποια στιγμή, με κάποιο τρόπο δίοδο στο νησί μας. Τέτοιες συμπεριφορές κατακερματίζουν το συναίσθημα αλληλεγγύης που είναι τόσο απαραίτητο στην αντιμετώπιση μια πανδημίας. Ακόμη, η οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τον εξοπλισμό ΜΕΘ (Μονάδων Εντατικής Θεραπείας) περισσότερο αποπροσανατολίζει την κατάσταση παρά βοηθάει.
Προκειμένου να λειτουργήσει μια ΜΕΘ, πρέπει βάσει νόμου, να αντιστοιχεί ένας νοσηλευτής ανά κρεβάτι κι ένας γιατρός εντατικολόγος ανά 4 κρεβάτια ανά 8ωρη βάρδια. Από τη στιγμή που δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες ενέργειες εδώ και 8 χρόνια, όταν πρωτοδωρήθηκαν τα κρεβάτια στο νοσοκομείο για στελέχωση, όχι κατά ανάγκη από πολιτική αμέλεια αλλά περισσότερο λόγω μειωμένου ενδιαφέροντος των γιατρών στην Ελλάδα να εργαστούν στην επαρχία και της μη εφαρμογής πολιτικών ιατρικής αποκέντρωσης στη χώρα, σε ένα νοσοκομείο που πασχίζει να στελεχωθεί σε βασικές ειδικότητες, είναι μη ρεαλιστικό να πιστεύουμε ότι μπορεί μια ΜΕΘ να λειτουργήσει ξαφνικά στο νησί. Αν μπορούσαν να γίνουν θαύματα, δηλαδή προσλήψεις εντατικολόγων άμεσα και στελέχωση του νοσοκομείου με το πρόσχημα του κατεπείγοντος, θα ήταν κάτι το φανταστικό και μια ΜΕΘ θα αύξανε την αυτοδυναμία του νοσοκομείου σε μεγάλο βαθμό. Τη στιγμή όμως που μιλάμε, στα τριτοβάθμια νοσοκομεία της Αθήνας, προκειμένου να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες, προσλαμβάνονται επικουρικοί γιατροί και νοσηλευτές με ετήσιες ή διετείς συμβάσεις και άμισθοι εθελοντές. Καμία κουβέντα δε γίνεται για μόνιμες προσλήψεις, στις οποίες το κράτος μας έχει αλλεργία τα τελευταία 20 χρόνια.
Οπότε η λύση της ΜΑΦ (Μονάδα Αυξημένης Φροντίδας) με αναπνευστήρες είναι πιο ρεαλιστική για το νησί, καθώς μπορεί να λειτουργήσει χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό και να υποστηρίξει αναπνευστικά βαριά αρρώστους. Παράλληλα πρέπει να συζητηθεί το πλαίσιο και τα κριτήρια με τα οποία θα γίνουν εν δυνάμει ασφαλείς διακομιδές βαρέως πασχόντων σε κέντρα αναφοράς (πχ. Ρίο).
Επίλογος
Όσον αφορά τον κορονοϊό SARS-CoV-2, η επιστημονική κοινότητα τείνει να συμφωνήσει σε κάποια σημεία, τα οποία και διατυπώνονται συγκεντρωτικά σε μια έκθεση του πανεπιστημίου της Οξφόρδης: α) Η παρούσα επιδημία, όπως και προηγούμενες επιδημίες, ακολουθεί πτωτική τάση όσον αφορά τη θνητότητα, η οποία, με τα υπάρχοντα δεδομένα, εκτιμάται ότι θα σταθεροποιηθεί μεταξύ 0,26-0,65%. Και πάλι όμως πρόκειται για μια νόσο που είναι 3 έως 7 φορές πιο θανατηφόρα από την κοινή γρίππη (θνητότητα 0,1%) τη στιγμή που μιλάμε, καθώς δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία ή εμβόλιο. β) Η θνητότητα είναι μικρότερη από αυτή που αναφέρθηκε στα αρχικά στάδια της επιδημίας, καθώς θεωρείται ότι υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό ασυμπτωματικών φορέων (για κάθε καταγεγραμμένο κρούσμα υπάρχει ένας ασυμπτωματικός ασθενής) που δεν αναζητά ιατρική βοήθεια προκειμένου να ελεγχθεί για κορονοϊό. Παράλληλα υπάρχει ένα απροσδιόριστο ποσοστό συμπτωματικών ασθενών που δεν ελέγχονται για τον ιό, καθώς φοβούνται επακόλουθο στιγματισμό. γ) Οι μη καταγεγραμμένοι ασυμπτωματικοί ασθενείς είναι αυτοί που προκαλούν τη διασπορά του ιού αυτή τη στιγμή παγκοσμίως. δ) Στα παιδιά η θνητότητα, άγνωστο ακόμα γιατί, τείνει να είναι 0%. ε) Είναι σημαντικό να γίνεται σωστή καταγραφή των θανάτων ώστε να διευκρινιστεί το εάν οι ασθενείς πεθαίνουν από τον κορονοϊό ή με τον κορονοϊό. Πρέπει επίσης να αποκλειστούν άλλες αναπνευστικές λοιμώξεις, τεστ για τις οποίες δε γίνεται στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ως πιθανές αιτίες θανάτου. στ) Ανεξάρτητα όμως από τα παραπάνω, πρόκειται για μία πολύ μεταδοτική αναπνευστική νόσο, η οποία μπορεί να προσβάλει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού πολύ γρήγορα, με αποτέλεσμα το γρήγορο κορεσμό νοσοκομείων και υπηρεσιών υγείας και γι αυτό το λόγο είναι σημαντική στην παρούσα φάση η τήρηση των μέτρων κοινωνικής απομόνωσης.
Χωρίς φόβο, με ψυχραιμία και υπομονή, σεβόμενοι το ιατρικό απόρρητο και την προσωπικότητα του κάθε ασθενή, οι φορείς του νησιού μπορούν να αντιμετωπίσουν την υπάρχουσα κατάσταση αξιοποιώντας τις γνώσεις που άλλες χώρες που επλήγησαν νωρίτερα από εμάς μας παρείχαν. Ο Σουν Τζου, στην «Τέχνη του Πολέμου», ένα κινέζικο βιβλίο του 5ου αιώνα π.χ. γράφει: «Το να είσαι ανίκητος εξαρτάται από την άμυνα. Η πιθανότητα να νικήσεις εξαρτάται από την επίθεση». Ήρθε η ώρα να παίξουμε λοιπόν καλή άμυνα (καραντίνα), αλλά να’μαστε και επιθετικοί (τεστ). Kαι την εποχή που διανύουμε καλό είναι να ακούμε τους Κινέζους.
Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (download), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του kefaloniapress.gr
Πηγές
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2001017?query=featured_home
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31401203
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html
Συγχαρητήρια!!!
Εμπεριστατωμένη μελέτη, σωστή ανάλυση, εποικοδομητικές προτάσεις. Τι άλλο άλλο χρειαζόμαστε.
Ας ελπίσουμε ότι θα εισακουσθεί από τους αρμόδιους.
Βέβαια καλό είναι να πιέσουμε και εμείς.
Και πάλι μπράβο.