ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ : «Προθήκη εκθεμάτων» ή σύγχρονος χώρος πολιτισμού?? Γράφει ο Τάκης Τόκκας

Σκέψεις για το κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου

Σαφώς επιβάλλεται κάθε εποχή να έχει προτάσεις από τους δημιουργούς,  εν προκειμένω τους αρχιτέκτονες, που να εκφράζουν τις τάσεις και το πνεύμα της. Άλλωστε, η Αρχιτεκτονική έχει ουσιαστικό ρόλο τόσο στην αισθητική διαπαιδαγώγηση των πολιτών, όσο και στην προσαρμογή τους στις αντιλήψεις και τον τρόπο ζωής κάθε εποχής.

Το 1953 εξαφανίσθηκε σχεδόν κάθε υλικό δείγμα από την μακραίωνη πολιτισμική όψη της Κεφαλονιάς. Η φυσιογνωμία, η αρχοντιά της αρχιτεκτονικής του νησιού αλλά και η αισθητική και ο ψυχισμός των κατοίκων κατέπεσαν και αυτό βέβαια είναι αποτέλεσμα και των αφανιστικών σεισμών.

Τα νέα χωριά και πόλεις αναγέρθηκαν στην Κεφαλονιά χωρίς υπόμνηση, έστω, της μακραίωνης ιστορικής Επτανησιακής αρχιτεκτονικής. Αντιθέτως, υιοθετήθηκαν αρχιτεκτονικά  στοιχεία ξένα προς την ντόπια πρακτική, λόγω κλίματος κυρίως αλλά και την  αισθητική των κατοίκων.

Ο σχεδιασμός  των Δημοσίων Κτηρίων έγινε χωρίς να ληφθεί υπόψη η αρχιτεκτονική παράδοση του νησιού, έστω σε μια απλοποιημένη, πιο σύγχρονη φόρμα. Αυτή βέβαια η απόφαση, όπως γνωρίζουμε σήμερα, ήταν κυβερνητική απόφαση για την Κεφαλονιά και το Θιάκι που «ανοικοδομήθηκαν πάνω στα μοντέρνα  αρχιτεκτονικά και μορφολογικά δεδομένα(…), όμως η πρόθεσις όσον αφορά την πολεοδομική μελέτη, που θα ήταν και το κρισιμώτερο και πιο ενδιαφέρον συγχρόνως πρόβλημα, έμεινε μόνο πρόθεσις.(…). Έτσι στα κτήρια της Κεφαλληνίας και Ιθάκης οι αρχιτέκτονες που τα μελέτησαν προσπάθησαν(…), να δώσουν στα έργα τους και σύγχρονη μορφή.».

Αργοστόλι

Το Αργοστόλι λοιπόν, μετά τους σεισμούς του 1953 έχει απωλέσει  την σπουδαία αρχιτεκτονική του κληρονομιά, με δύο μόνο ιδιωτικά κτήρια να έχουν διασωθεί και μερικά άλλα να έχουν κατασκευαστεί σύμφωνα με την παλιά αρχιτεκτονική. Είναι μια πόλη που την σπουδαία της Αρχιτεκτονική παράδοση την γνωρίζουμε μόνο από φωτογραφίες.

Το πολεοδομικό σχέδιο του Αργοστολίου εγκρίθηκε στις 4 Ιουλίου 1954 και αφού είχαν προηγηθεί επτά διαφορετικά πολεοδομικά σχέδια. Ένα από αυτά προέβλεπε πολλές πλατείες, μποσκέτα/άλση, ωραίους άνετους  δρόμους, ενώ ένα άλλο προτάθηκε από Σουηδούς σύμφωνα με τις δικές τους πολεοδομικές προδιαγραφές. Τελικά, παρότι με τους σεισμούς παρουσιάστηκε η ανεπανάληπτη ευκαιρία το Αργοστόλι να γίνει πόλη με σύγχρονη ρυμοτομία, κοινόχρηστους χώρους και δημόσια κτήρια, αυτό δεν κατορθώθηκε γιατί εμποδίστηκε από τις οικογένειες που είχαν εντός του πολεοδομικού ιστού μεγάλη έγγειο ιδιοκτησία. Έτσι, σύμφωνα με την βιβλιογραφία, γνωρίζουμε ότι στην πραγματικότητα η ρυμοτομία του Αργοστολίου είναι προϊόν αναδασμού και όχι πολεοδομικής μελέτης, γι’ αυτό και τα δημόσια κτήρια είναι περίπου στην παλιά τους θέση. Λίγο αργότερα, τo 1955 άρχισε να εφαρμόζεται ο Γ.Ο.Κ., που μεταξύ άλλων ορθώς επέβαλε την χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος.

Τις δεκαετίες ’60 και ’70 η οικοδομική ανάπτυξη του Αργοστολίου χαρακτηρίστηκε ως  «Αθηνοποίηση», ενώ στην δεκαετία ’80 γίνεται προσπάθεια αναβάθμισης του οικιστικού  περιβάλλοντος.

Στο Αργοστόλι σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν, μεταξύ άλλων, τρία μοντερνιστικά κτήρια, τα οποία αποτελούν, ούτως ειπείν, την τριλογία του Αργοστολίου: το Δημαρχείο από τον αρχιτέκτονα Κλέωνα Κραντονέλη, το Διοικητήριο/ σήμερα Αντιπεριφέρεια από τον αρχιτέκτονα Γιάννη Κούτση και τον Πολιτικό Μηχανικό Τάκη Παυλάτο και το Αρχαιολογικό Μουσείο από τον αρχιτέκτονα Πάτροκλο Καραντινό.

Αυτά τα κτήρια κατασκευάστηκαν την συγκεκριμένη χρονική στιγμή και υπό την ανάγκη της όσο το δυνατόν ταχύτερης ανέγερσής τους για την επαναλειτουργία της νέας πόλης.  Αν έχουν αρχιτεκτονική χάρη και προτερήματα, αν είναι ανεκτίμητα έργα αρχιτεκτονικής, αν, αν … Ας απαντήσουν σημαντικοί  συμπατριώτες μας  αρχιτέκτονες, ιστορικοί της τέχνης κτλ., γιατί όσον αφορά στην επικρατούσα κοινή αντίληψη για αυτά τα κτήρια, αυτή είναι γνωστή, από τότε μάλιστα!

Ναι, να σωθούν για τις μελλοντικές γενιές κάποια κτήρια  από τα επονομαζόμενα της «αρωγής», δηλαδή εκείνα που κατασκευάστηκαν μετά τους σεισμούς. Όμως, ας γίνει επιλογή εκείνων που πράγματι και επιτυχώς εκφράζουν το πνεύμα της εποχής τους, που πράγματι αποτελούν εμπνευσμένο έργο του δημιουργού τους.

Αρχαιολογικό Μουσείο Αργοστολίου

Το θέμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου, έξι χρόνια μετά τους σεισμούς του 2014 και τις σοβαρές βλάβες που αυτοί προκάλεσαν στο υφιστάμενο κτήριο, άρχισε και πάλι – ευλόγως- να απασχολεί την τοπική κοινωνία.

Δεδομένου ότι το κτήριο του μουσείου πρόκειται να κατεδαφισθεί, το ΥΠΠΟΑ προκρίνει την κατασκευή στην ίδια θέση νέου κτηρίου,  το οποίο θα αποτελεί ακριβές αντίγραφο του υφισταμένου.

Βασικό επιχείρημα των υποστηρικτών αυτής της λύσης αποτελεί ότι το υπάρχον κτήριο είναι έργο ενός σημαντικού αρχιτέκτονα, του  Π. Καραντινού.

Άλλοι προτείνουν την μεταφορά του μουσείου στην προσεισμική του θέση, στον Μέτελα, με την ανακατασκευή του προσεισμικού κτηρίου, το οποίο είχε κτισθεί τον 19^ο αι. ως Αγγλικανική Εκκλησία και αρχιτεκτονικά μέλη του διασώζονται διάσπαρτα στο Αργοστόλι –όπως για παράδειγμα στην Λότζα του Δημαρχείου επί της Πλατείας Βαλλιάνου. Βασικό επιχείρημα των τελευταίων αποτελεί η ανάγκη επανασύνδεσης του Αργοστολίου με το προσεισμικό παρελθόν του.

Εάν θέλουμε ένα μουσείο «προθήκη εκθεμάτων», κι αυτών λιγοστών, το κτήριο του Καραντινού του 1956 είναι επαρκές. Αν όμως θέλουμε ένα σύγχρονο μουσείο, είναι απολύτως ανεπαρκές. Απλούστατα, γιατί είναι πολύ μικρό για να καλύψει τις λειτουργίες που ένα σύγχρονο μουσείο επιτελεί, ενώ, λόγω έλλειψης χώρου, δεν υπάρχει ούτε η δυνατότητα επέκτασής του.

Θα ήταν επαρκές το κτήριο του προσεισμικού μουσείου(Αγγλικανική εκκλησία), αν αυτό ανακατασκευαζόταν; Από μόνο του, προφανώς και όχι, για τους ίδιους προφανείς λόγους.

Αν όμως η ανακατασκευή του προσεισμικού μουσείου συνδυαζόταν με την κατασκευή και ενός νέου, σύγχρονου κτηρίου στην περιοχή του Μέτελα, το συγκρότημα που θα προέκυπτε θα μπορούσε να αποτελέσει μία εξαιρετική λύση, σε επίπεδο αρχιτεκτονικό, μουσειολογικό αλλά και συμβολικό. Θα μπορούσε, δηλαδή, ο  διαθέσιμος ελεύθερος χώρος στην εν λόγω περιοχή να αξιοποιηθεί για την κατασκευή ενός μουσείου με δύο αυτοτελείς πτέρυγες, εκ των οποίων η μία θα ήταν ανακατασκευή του προσεισμικού κτηρίου και η άλλη θα αποτελούσε σύγχρονη αρχιτεκτονική δημιουργία. Το Αργοστόλι θα αποκτούσε, στην περίπτωση αυτή, ένα σύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο, το οποίο θα πρόβαλε την διαχρονική ιστορία της Κεφαλονιάς, θα διέθετε σύγχρονες εγκαταστάσεις έκθεσης, φύλαξης και συντήρησης των αρχαιοτήτων, αμφιθέατρο, αναψυκτήριο, πωλητήριο, καθώς και χώρο γραφείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων που σε αυτή την περίπτωση θα εξοικονομούσε αρκετές χιλιάδες ευρώ ετησίως το υπουργείο  από τα  καταβαλλόμενα ενοίκια.

Την ίδια στιγμή, το συγκρότημα του Μουσείου θα αποτελούσε σύνδεσμο ανάμεσα στο χαμένο παρελθόν της πόλης (ανακατασκευή Αγγλικανικής εκκλησίας) και την εποχή μας (νέα πτέρυγα).

Προφανώς και στον συνολικό σχεδιασμό θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη τόσο το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης που υπάρχει στο Μουράγιο που οριοθετεί την δυτική πλευρά του χώρου στον οποίο βρισκόταν η Αγγλικανική Εκκλησία, όσο και προς Βορρά το παλιό Εβραϊκό κοιμητήριο.

Σε περίπτωση υιοθέτησης αυτής της λύσης, θα ανέκυπταν δύο ζητήματα. Το πρώτο αφορά στο γεγονός ότι ο διαθέσιμος χώρος στον Μέτελα αποτελεί χώρο πρασίνου. Το ζήτημα αυτό  μπορεί να επιλυθεί με τροποποίηση του πολεοδομικού σχεδίου του Αργοστολίου, αφού πρώτα εκπονηθούν οι απαιτούμενες πολεοδομικές μελέτες. Άλλωστε, η πόλη του Αργοστολίου έχει ανάγκη πολύ σοβαρών πολεοδομικών παρεμβάσεων και η δημιουργία ενός νέου μουσείου θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία μιας συνολικής θεώρησης του προβλήματος.

Το δεύτερο ζήτημα αφορά στην ανακατασκευή ή όχι του κτηρίου του Καραντινού (1903-1976), που σχεδιάστηκε το 1955 και κατασκευάστηκε λίγα χρόνια αργότερα.

Ο Π. Καραντινός(1903-1976)–τέταρτο από τα επτά παιδιά των ευπόρων και καλλιεργημένων Κεφαλονιτών αστών Νικολάου Καραντινού και Αγγελικής Γερολυμάτου που διαβιούσαν στην Κωνσταντινούπολη– ήταν ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της αρχιτεκτονικής του «μοντέρνου κινήματος» στην Ελλάδα. Το εκτενέστατο έργο του είχε διεθνή απήχηση, ειδικά στο χώρο της σχεδίασης μουσείων, αφού τον απασχολούσε ιδιαίτερα η τυπολογία του μουσείου ως κτηρίου και κυρίως η «συνομιλία» των γλυπτών με το φυσικό φως.

Ο Καραντινός, βέβαια, έχει και ατυχή έργα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το κτήριο του πρώην Υπουργείου Παιδείας (και νυν ξενοδοχείου) στην Αθήνα. Το κτήριο του μουσείου Αργοστολίου  μάλλον δεν συγκαταλέγεται στα λαμπρότερα οικοδομήματά του  και  ο Κ.Π. Φωκάς Κοσμετάτος εκφράζοντας γραπτώς την άποψη πολλών κατοίκων και διανοουμένων της εποχής του επιθυμούσε την κατεδάφισή του – πριν καν περατωθεί η κατασκευή του – υπογραμμίζοντας ότι «(…)ειδικώτερον  το μουσείον αποτελεί ακατανόητον αρχιτεκτονικήν και χρωματικήν σύνθεσιν ενθυμίζουσαν Αιγυπτιακόν Ναόν(…).».

Η εμμονή με την ανακατασκευή του μάλλον εκπλήσσει, ειδικά την ώρα που πολλά μεσαιωνικά, Βενετσιάνικα και νεώτερα μνημεία του νησιού μας καταρρέουν ή καίγονται, χωρίς πολλοί να συγκινούνται και χωρίς οι άμεσα εμπλεκόμενες υπηρεσίες να καταδέχονται να απαντήσουν καν.

Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αργοστολίου

Αν, όμως,  η ανακατασκευή του κρίνεται απαραίτητη, το κτήριο αυτό  θα μπορούσε  πράγματι να αξιοποιηθεί και μάλιστα για σκοπούς όχι ουσιωδώς αποκλίνοντες από αυτούς για τους οποίους κατασκευάστηκε. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να στεγάσει τις συλλογές του Κοργιαλένειου Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Αργοστολίου, το οποίο κυριολεκτικά ασφυκτιά στο ισόγειο της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης.

Η ιδρύτρια του Κοργιαλένειου Μουσείου, μακάρια σιόρα Ελένη Κοσμετάτου, είχε επανειλημμένα δηλώσει στον υπογράφοντα το παρόν άρθρο, ότι το Κοργιαλένειο Μουσείο πρέπει να βρει τον χώρο που του αρμόζει  για την σωστή μουσειολογικά ανάδειξη των εκθεμάτων.

Σε κάθε περίπτωση, η τύχη του κτηρίου του Καραντινού πρέπει να αποσυνδεθεί από το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Αργοστολίου. Τα μουσεία του 21^ου αιώνα δεν κτίζονται με σχέδια ούτε του περασμένου ούτε του προπερασμένου αιώνα – εκτός και αν σε  αυτά μπορεί να δοθεί νέα πνοή αρχής γενομένης από τον ωφέλιμο χώρο τους και όχι μόνο.

Αν, βέβαια, θέλουμε πράγματι στην Κεφαλονιά ένα μουσείο σύγχρονο και επαρκές για να αναδείξει τον  μακραίωνο αρχαιολογικό πλούτο της!

Αλλά μάλλον δεν  θέλουμε ένα σύγχρονο και άνετο μουσείο που θα αναδεικνύει  διαχρονικά την μακραίωνη ιστορία της Κεφαλονιάς.

Γιατί πως είναι δυνατόν στον μικρό ωφέλιμο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου να φιλοξενηθεί έκθεση με αντικείμενα του χρονικού εύρους  που αναγράφονται στην σελίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης  στο facebook  ?! Και πως είναι δυνατόν συγχρόνως να φιλοξενεί τα υπόλοιπα που αναφέρει?!

Από κοινού με την πολιτική ηγεσία  αναζήτηση  οριστικής λύσης

Ωστόσο, κοινή είναι πλέον η πεποίθηση στους Κεφαλονίτες,  όπου γής, ότι το θέμα για την οριστική λύση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου δεν αποτελεί θέμα μόνο  μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης και του   ΥΠΠΟΑ!  Κάθε άλλο!

Το Μουσείο πρέπει να αναγερθεί με τις προδιαγραφές  και για τους λόγους που αναπτύξαμε παραπάνω στην ιδανική θέση στον Μέτελα. Ωστόσο η επαγωγική, τεκμηριωμένη  και στον αντίλογο, συζήτηση από την ΕΦΑΚΙ, τους ειδικούς επιστημονικούς εκπροσώπους του Δημάρχου κ. Θ. Μιχαλάτου, του Αντιπεριφερειάρχη κ. Σ. Τραυλού και του Βουλευτή κ Π.Καππάτου είναι επιβεβλημένη κίνηση- που με την λήξη των μέτρων λόγω κορωνοϊού  -πρέπει με την ευθύνη των πολιτικών αρκόντων να συγκληθεί  στρογγυλή τράπεζα  και να αποφασισθεί τελεσίδικα τι πρέπει να γίνει!

 Τάκης Τόκκας

Για  το Διαπολιτισμικό Κέντρο Ιονίου-Ionian center- & casa-Museo Καραβόμυλος, Κεφαλονιά

Πηγές

• – Δ. Ζήβας, Ιόνια νησιά, « Τεχνικά Χρονικά»,1-15 Ιανουαρίου 1959
• – Κ.Π. Φωκάς-Κοσμετάτος, 1962, Κεφαλληνιακά Β’,Αρχιτεκτονικά, Αθήναι 1962
• -Ηλίας Μπεριάτος, «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία στο μετασεισμικό Αργοστόλι», Αργοστόλι 1979
• -Αντρέας Γιακουμακάτος, Πάτροκλος Καραντινός(1903-1976),Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 1997
• -Εφορεία Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης λογαριασμός στο facebook με πρόσβαση στις 10/04/2020
•  https://www.facebook.com/profile.php?id=106995460799958

=====

Υ.Γ  Αφορμή για το παρόν άρθρο μας  έδωσε  πρόσφατη ανάρτηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης στο νέο  λογαριασμό της στο facebook.

 Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (download), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του kefaloniapress.gr