Όταν ο Don Lyons, διευθυντής μιας αμερικανικής περιβαλλοντικής οργάνωσης για την προστασία των θαλασσοπουλιών, επισκέφτηκε για τις ανάγκες του έργου του μια μικρή κοιλάδα σε νησάκι της Ιαπωνίας, διαπίστωσε έκπληκτος μια ντόπια ποικιλία ρυζιού που οι Ιάπωνες αποκαλούσαν «ρύζι κορμοράνου».
Το όνομα δεν προερχόταν από το μέγεθος, το χρώμα ή την περιοχή προέλευσής του, ούτε ήταν κόλπο του μάρκετινγκ. Είχε πράγματι να κάνει με κορμοράνους, με τις ακαθαρσίες των κορμοράνων συγκεκριμένα, που χρησιμοποιούνταν ως λίπασμα στους συγκεκριμένους ορυζώνες.
Οι κορμοράνοι φώλιαζαν στα δέντρα γύρω από τις λιμνούλες που άρδευαν τις καλλιέργειες και οι ντόπιοι τους τάιζαν με μικρά ψαράκια που είχαν βάλει στους ταμιευτήρες.
Το φαγητό δεν ήταν δωρεάν. Οι κορμοράνοι το ξεπλήρωναν με τα περιττώματά τους, πλούσια σε άζωτο και φώσφορο, που μέσω των λιμνών κατέληγαν στους ορυζώνες, τονώνοντας τις σοδειές.
Το φαινόμενο που αντίκρισε ο Lyons δεν είναι κατά κανένα τρόπο καινούριο, αναφορές άλλωστε για την αξία των περιττωμάτων των πουλιών για τον άνθρωπο συναντάμε ακόμα και στη Βίβλο (στο δέκατο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης).
Ένας σωστός εμπορικός κλάδος στη Λατινική Αμερική για τη συγκέντρωση, τον καθαρισμό και το εμπόριο του «λευκού χρυσού των πουλιών», όπως αναφέρεται συχνά, λειτουργεί εδώ και αρκετούς αιώνες.
Αυτή δεν είναι νέα ιστορία. Το μόνο νέο εδώ είναι ότι οι επιστήμονες υπολόγισαν τώρα (Αύγουστος 2020) την ακριβή αξία των κουτσουλιών που αφήνουν τα θαλασσοπούλια και την τοποθετούν στο 1,1 δισ. δολάρια ετησίως!
Όπως μας λένε στη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Trends in Ecology and Evolution», οι πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά εναποθέσεις των πουλιών είναι εξαιρετικής σημασίας για τον άνθρωπο.
«Νομίζω πως πρέπει να τονίσουμε την αξία αυτού που κάνουν τα θαλασσοπούλια για την ανθρωπότητα», λέει χαρακτηριστικά ο επικεφαλής της μελέτης, ο βραζιλιάνος ακαδημαϊκός Daniel Plazas-Jiménez. Με δεδομένο μάλιστα πως το 30% των ειδών που ανέλυσαν οι ειδικοί απειλούνται πλέον με εξαφάνιση.
Οι κουτσουλιές των θαλασσοπουλιών είναι τόσο σημαντικές για μια σειρά από ανθρώπινες ή φυσικές δραστηριότητες που οι επιστήμονες ισχυρίζονται πως οφείλουν να οδηγήσουν σε ακόμα περισσότερα μέτρα προστασίας των ευαίσθητων αυτών ειδών.
Γιατί οι κουτσουλιές κάνουν τα πάντα, λειτουργώντας ως φανταστικά λιπάσματα για τις καλλιέργειες και ως δραστικά τονωτικά για την υγεία των κοραλλιογενών υφάλων.
Για να καταδείξουν την αξία αυτού που μας προσφέρουν δωρεάν τα θαλασσοπούλια με τις εναποθέσεις τους, βάζοντας τελικά μια τιμή στις κουτσουλιές, σκέφτηκαν απλά.
Την ώρα δηλαδή που περιβαλλοντολόγοι και οικονομολόγοι έψαχναν εδώ και καιρό τα άμεσα και έμμεσα οικονομικά οφέλη των κουτσουλιών, ο Plazas-Jiménez και ο συνεργάτης του Marcus Cianciaruso εκτίμησαν την οικολογική αξία των κουτσουλιών ως οργανικό λίπασμα στη βάση του πόσο θα στοίχιζε αν το αντικαθιστούσαμε με τα συνήθη χημικά λιπάσματα που φτιάχνει ο άνθρωπος.
Δεν είναι χρήσιμες για τα σπαρτά οι κουτσουλιές όλων των θαλασσοπουλιών. Παρά όσες έχουν υψηλές συγκεντρώσεις αζώτου, φωσφόρου και καλίου. Σε χώρες όπως το Περού και η Χιλή, η συλλογή των κουτσουλιών είναι μια πραγματική ανθρώπινη δραστηριότητα, ένας κλάδος που αφήνει μεγάλα περιθώρια κέρδους για τους ανθρώπους που τον υπηρετούν.
Την ίδια ώρα, γνωρίζουμε ότι το 10% περίπου των κοραλλιογενών υφάλων του πλανήτη συντηρείται χάρη στα θρεπτικά συστατικά που εναποθέτουν τα θαλασσοπούλια αποβάλλοντας τις ακαθαρσίες τους.
Κι εδώ τα νούμερα είναι πολύ μεγάλα, ο ετήσιος τζίρος της εμπορικής αλιείας στους κοραλλιογενείς υφάλους της Καραϊβικής, της νοτιοανατολικής Ασίας και της Αυστραλίας (Μεγάλος Κοραλλιογενής Ύφαλος) κυμαίνεται στα 6,5 δισ. δολάρια. Και το 10% από αυτά (650 εκατ.) ανήκει αναγκαστικά στη δράση των πουλιών, ισχυρίζονται οι επιστήμονες.
Τα θαλασσοπούλια προσφέρουν δωρεάν λίπασμα στις καλλιέργειές μας, γλιτώνοντάς μας όχι μόνο από το οικονομικό βάρος των χημικών λιπασμάτων, αλλά και τον οικολογικό αντίκτυπό τους. Και μιας και τα περισσότερα συνθετικά λιπάσματα παράγονται από πετρελαιοειδή, είναι και το περιβάλλον που πρέπει να ευχαριστεί εδώ τα πουλιά.
Παρά το γεγονός ότι αυτό το κέρδος των 1,1 δισ. δολαρίων είναι από μόνο του εντυπωσιακό, και ενδέχεται να είναι ακόμα μεγαλύτερο, υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα: πως ο πληθυσμός των ειδών που αποδίδουν τις ευεργετικές κουτσουλιές συρρικνώνεται διαρκώς τα τελευταία 150 χρόνια.
Ο πλούτος των κουτσουλιών στη Λατινική Αμερική, ειδικά στα νησάκια στα ανοιχτά των νοτιοδυτικών ακτών του Περού (Chincha Islands), είναι γνωστός και καταγράφεται εδώ και αιώνες.
Τα θαλασσοπούλια φωλιάζουν στους πελώριους γρανιτένιους βράχους τους και οι κουτσουλιές τους συσσωρεύονται και αποξηραίνονται ιδανικά. Το ζεστό και ξηρό κλίμα τις διατηρεί άθικτες.
Κάπου 60 εκατ. θαλασσοπούλια μαζεύονταν άλλοτε εκεί, κορμοράνοι, πελεκάνοι κ.ά., σχηματίζοντας σωστά βουνά από περιττώματα, ακόμα και 45 μέτρα ύψος. Σε αυτή τη γωνιά του κόσμου ήταν οι Ίνκας αυτοί που αναγνώρισαν πρώτοι την αξία της κουτσουλιάς για τη γεωργία, πολύ πριν τον λευκό, τιμωρώντας με θάνατο όποιον έβλαπτε θαλασσοπούλι.
Πραγματική εμπορική δραστηριότητα έγινε από τις αρχές της δεκαετίας του 1840, όταν μετατράπηκε σε έναν από τους πιο ανθηρούς τομείς της ανθρώπινης δράσης. Οι κουτσουλιές της Λατινικής Αμερικής είχαν ένα τεράστιο δίκτυο για τη συλλογή τους, τη μεταφορά και την πώλησή τους τελικά στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Αγγλία και τις ΗΠΑ.
Αμερικανικό νομοθέτημα του 1856 για τα «νησιά της κουτσουλιάς» ήταν μάλιστα μια από τις πρώτες αρπαγές γης που έκαναν οι ΗΠΑ εκτός βόρειας Αμερικής! Ο νόμος ισχυριζόταν ότι η Αμερική μπορούσε να διεκδικήσει οποιοδήποτε νησί με κουτσουλιές θαλασσοπουλιών, όσο δεν είχε μόνιμο πληθυσμό.
Η μάχη των εθνών για τα νησιά που φώλιαζαν τα θαλασσοπούλια υπήρξε λυσσαλέα, ανοίγοντας τον δρόμο για ένα διαφορετικό δουλεμπόριο: Γηγενείς της Καραϊβικής και της Πολυνησίας, ακόμα και Κινέζοι, σέρνονταν αλυσοδέσμιοι να εργαστούν στα «ορυχεία του λευκού χρυσού», όπως έμειναν στην Ιστορία.
Η παγκόσμια ζήτηση της κουτσουλιάς ως λίπασμα πυροδότησε ένα νέο κύμα αποικιοκρατίας, με τον άνθρωπο να φτάνει ακόμα πιο μακριά για να αποικίσει ακατοίκητα ως άλλοτε νησιά με τις υψηλές συγκεντρώσεις θαλασσοπουλιών.
Στις κουτσουλιές οφείλονται οι πρώτες εκρήξεις του αμερικανικού επεκτατισμού. Στις κουτσουλιές και η ακόμα μεγαλύτερη επέκταση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Η ανάπτυξη της σύγχρονης γεωργίας έλκει την καταγωγή της από τις νέες μεθόδους του 19ου αιώνα και βασικός πυλώνας των εντατικών και υπεραποδοτικών αυτών καλλιεργειών ήταν οι ακαθαρσίες των πουλιών.
Οι χημικοί της εποχής είχαν αποφανθεί ότι οι κουτσουλιές ήταν το καλύτερο λίπασμα για τις σπορές και τίποτα δεν μπορούσε να ανακόψει τη δυναμική τους.
Στα νησιά Καραϊβικής και Ειρηνικού Ωκεανού που ήταν πλούσια σε αποθέματα κουτσουλιάς, οι εμπορικοί στόλοι Βρετανών, Γερμανών και Αμερικανών περίμεναν αγκυροβολημένοι ακόμα και 8 μήνες μέχρι να έρθει η σειρά τους να φορτώσουν το πολύτιμο φορτίο.
Περού και Χιλή που είχαν την τύχη να διαθέτουν πλήθος τέτοιων νησιών στην επικράτειά τους, πλούτισαν από τη μια στιγμή στην άλλη.
Παρά το γεγονός ότι οι συσκευασμένες κουτσουλιές έφταναν πια σε κάθε χωράφι της Δύσης, ο κλάδος συρρικνώθηκε το 1880, με τη γέννηση των συνθετικών λιπασμάτων. Αναβίωσε ωστόσο με τιμή μόλις μερικά χρόνια αργότερα και ήταν σίγουρα ανθηρότατος ξανά ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Κι έτσι παραμένει ακόμα και σήμερα, γνωρίζοντας πλέον μια νέα αναβίωση από την ανάγκη για οργανική γεωργία και βιολογικά προϊόντα…
Υπάρχει ωστόσο ένα πιεστικό πρόβλημα: μόλις 4 εκατ. θαλασσοπούλια ζουν και αφοδεύουν πια στα Chincha, τραγικά μακριά από τα νούμερα του παρελθόντος. Και τα νούμερα συρρικνώνονται χρόνο με τον χρόνο. Και των πουλιών και των κουτσουλιών τους.
Οι μελέτες δεν είναι εδώ καθόλου ελπιδοφόρες. Κάποιες μας λένε πως ο παγκόσμιος πληθυσμός των θαλασσοπουλιών έχει συρρικνωθεί κατά 70% από τη δεκαετία του 1950.
Η ελάττωση της ποσότητας του «λευκού χρυσού» λειτουργεί καταστροφικά για τις τοπικές κοινωνίες που βασίζονται για γενιές και γενιές στο οργανικό αυτό λίπασμα, αλλά και για τις μικρές οικονομίες που εξαρτώνται από το ψάρεμα και τα ιχθυοτροφεία.
Ακόμα και η βιοποικιλότητα του πλανήτη απειλείται από τη συρρίκνωση της κουτσουλιάς. Οι έρευνες δεν αφήνουν εδώ περιθώρια αμφιβολίας: τα θρεπτικά συστατικά από τις κουτσουλιές των θαλασσοπουλιών που φτάνουν στον Ινδικό αύξησαν τα ψάρια που ζουν στους κοραλλιογενείς υφάλους του ωκεανού ακόμα και κατά 48%!
Άλλες πάλι μελέτες μάς λένε ότι ο φώσφορος των κουτσουλιών που διαλύεται στα νερά της Χαβάης αντισταθμίζει μόνος ένα καλό ποσοστό της μείωση των θρεπτικών συστατικών της θάλασσας που έχει επιφέρει η ανθρώπινη δραστηριότητα.
Και βέβαια όλοι οι κοραλλιογενείς ύφαλοι ζουν χάρη στις κουτσουλιές των πουλιών. Και όταν λέμε κοραλλιογενείς ύφαλοι, εννοούμε απλά-απλά το 1/4 των ωκεάνιων ψαριών του πλανήτη.
Χωρίς τις κουτσουλιές των θαλασσοπουλιών, ο κόσμος μας θα ήταν τελείως διαφορετικός. Και όλοι ελπίζουν να μη δούμε ποτέ πόσο διαφορετικός…
