Του Γιάννη Ανδριτσόπουλου
Από βέβαιη καταστροφή γλίτωσε ο τάφος του Ανδρέα Κάλβου στην Ανατολική Αγγλία, ο οποίος παραλίγο να μετατραπεί σε… Airbnb και να καταρρεύσει. Οπως προκύπτει από την έρευνα των «ΝΕΩΝ», το σημείο όπου βρισκόταν θαμμένος ο κορυφαίος έλληνας ποιητής – το κοιμητήριο μιας πρώην αγγλικανικής εκκλησίας μεγάλης ιστορικής αξίας – λειτουργεί εδώ και περίπου έναν χρόνο ως τουριστικό κατάλυμα το οποίο ενοικιάζεται μέσω ιστοτόπων βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων.
Ο ιδιοκτήτης του μετέτρεψε την εκκλησία σε γοτθικής αισθητικής εξοχική βίλα και ξήλωσε τα μνήματα που υπήρχαν στον περίβολο, προκαλώντας τις έντονες διαμαρτυρίες των περιοίκων. Εκεί βρισκόταν και το κενοτάφιο του Κάλβου, το οποίο, σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, σήμερα θα είχε καταστραφεί εάν δεν είχε μεταφερθεί εγκαίρως λίγο πιο μακριά.
Ο Κάλβος πέθανε το 1869 στο Λάουθ, μια κωμόπολη της κομητείας Λίνκολνσιρ στα Ιστ Μίντλαντς, όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του με τη σύζυγό του Καρλότα. Κατόπιν δικής του επιθυμίας, το ζεύγος ετάφη στο κοιμητήριο της Αγίας Μαργαρίτας στο Kέντιγκτον, ένα γραφικό χωριουδάκι τρία χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Λάουθ. Ωστόσο, το 1999 ο ναός – που έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο – έπαψε να λειτουργεί. Δέκα χρόνια αργότερα, η Αγγλικανική Επισκοπή του Λίνκολν τον πούλησε σε έναν αρχιτέκτονα, μαζί με τμήμα του περιβόλου που λειτουργούσε ως κοιμητήριο.
Η έκταση που αγόρασε ο ιδιώτης περιέκλειε και το κενοτάφιο του μεγάλου ζακυνθινού ρομαντικού και νεοκλασικιστή ποιητή. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο νέος ιδιοκτήτης επέφερε ριζικές αλλαγές στην εκκλησία του 12ου αιώνα: παρότι είχε δηλώσει ότι την προόριζε για προσωπική του κατοικία, τη μετέτρεψε σε τουριστικό κατάλυμα που ενοικιάζεται στο Airbnb προς 164 στερλίνες τη βραδιά. «Αν το μνημείο δεν είχε μεταφερθεί, το πιθανότερο είναι πως σήμερα δεν θα υπήρχε πια» δήλωσε στα «ΝΕΑ» η Βικτωρία Σολομωνίδου, εκπρόσωπος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ) στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία συντόνισε τις προσπάθειες «διάσωσης» του κενοταφίου του Κάλβου. Το 2014, το μνήμα, που βρισκόταν σε κακή κατάσταση, αναστηλώθηκε από ειδικό λιθοξόο – για πρώτη φορά από το 1988 – και μεταφέρθηκε στο δημόσιο τμήμα του κοιμητηρίου το οποίο λειτουργεί έως σήμερα. Ουδείς τότε υποψιαζόταν αυτό που θα επακολουθούσε: ότι η εκκλησία θα γινόταν Airbnb και οι τάφοι που βρίσκονταν στον περίβολο θα «εξαφανίζονταν».
Αρχικά, το εγχείρημα της μετακίνησης του κενοταφίου έμοιαζε αδύνατο: η βρετανική νομοθεσία ορίζει ότι μόνο οι νόμιμοι κληρονόμοι έχουν δικαίωμα να προχωρήσουν σε εργασίες συντήρησης μνημάτων. Ωστόσο, το ΕΙΠ και η ελληνική πρεσβεία στο Λονδίνο κατάφεραν να πείσουν τους τοπικούς φορείς να δώσουν το πράσινο φως. «Η μεταφορά είχε πολλές δυσκολίες, διότι η σχετική διαδικασία είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και χρονοβόρα. Επιπλέον, έπρεπε να εξασφαλιστεί η κάλυψη του κόστους των εργασιών, ύψους 3.000 στερλινών. Τελικά, σε στενή συνεργασία με τις τοπικές εκκλησιαστικές Αρχές, η άδεια δόθηκε αστραπιαία, ενώ το κόστος καλύφθηκε με χορηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής» σημείωσε η Σολομωνίδου, η οποία εκείνη την περίοδο διατελούσε μορφωτική ακόλουθος με βαθμό πρεσβευτού-συμβούλου στην πρεσβεία της Ελλάδας.
Ενοικιάζεται η εκκλησία
Η πρώην εκκλησία διατίθεται προς ενοικίαση από τις 29 Οκτωβρίου 2019, όπως προκύπτει από τις καταχωρίσεις στους ιστότοπους Airbnb και Booking.com. «Ο σημερινός ιδιοκτήτης είχε δώσει διαβεβαιώσεις ότι σκόπευε να τη διαμορφώσει εν μέρει σε χώρο εργασίας και εν μέρει σε προσωπική του κατοικία, σεβόμενος τη φυσιογνωμία του μνημείου. Εντούτοις, τη μετέτρεψε σε ενοικιαζόμενο τουριστικό κατάλυμα και αλλοίωσε τον αρχικό χώρο του ταφικού περιβόλου, σημείο στο οποίο είχε ταφεί και ο Κάλβος, μεταφέροντας τα μνήματα σε παρακείμενη τοποθεσία. Είναι άγνωστο αν έπραξε το ίδιο και για τα λείψανα των ενταφιασθέντων» δήλωσε στα «ΝΕΑ» ο ερευνητής και συγγραφέας Σπύρος Ν. Παππάς, ο οποίος πρωτοστάτησε στην κινητοποίηση των ελληνικών Αρχών. Είχε προηγηθεί, το 2013, αυτοψία του ίδιου και του ποιητή Λεύκιου Ζαφειρίου στον χώρο, όπου διαπίστωσαν ότι «η κατάσταση του κενοταφίου ήταν πολύ άσχημη λόγω της φύσης του υλικού αυτής καθαυτήν αλλά και των υγρών καιρικών συνθηκών και υπήρχε κίνδυνος περαιτέρω διάβρωσης και καταστροφής του».
Η μεταφορά και αναστήλωση του κενοταφίου ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2014. Το γεγονός εορτάστηκε σε ειδική τελετή, κατά την οποία εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Θυατείρων κυρού Γρηγορίου έψαλε επιμνημόσυνη δέηση παρουσία εκπροσώπου του αγγλικανού επισκόπου του Λίνκολν. Την ίδια ημέρα μεταφέρθηκε στο Μουσείο του Λάουθ, από την εκκλησία όπου βρισκόταν από το 1960, η αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα του Κάλβου (δωρεά του Γεωργίου Σεφέρη) και εγκαινιάστηκε έκθεση με θέμα τους δύο ποιητές. «Τύχη αγαθή, οι εκδηλώσεις που οργανώσαμε με την ευκαιρία της 150ής επετείου της Ενωσης της Επτανήσου και της Ελληνικής Προεδρίας στην ΕΕ, προσέφεραν την ευκαιρία της αναστήλωσης του κενοταφίου του ποιητή, αλλά και της τοποθέτησής του σε σημείο εκτός του ιδιωτικού, πλέον, χώρου στον οποίο βρισκόταν.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν δικαίωσαν την πρωτοβουλία αυτή. Διαφορετικά, σήμερα θα βρισκόμασταν προ εξαιρετικά δυσάρεστων εκπλήξεων» επισήμανε η δρ Σολομωνίδου, ιστορικός και εταίρος του King’s College London. «Τα λείψανα του εθνικού ποιητή και της συζύγου του βρίσκονται από το 1960 στην Ελλάδα. Εντούτοις, οφείλουμε να κρατήσουμε ζωντανή τη μνήμη του ανθρώπου Ανδρέα Κάλβου στο Λάουθ, φροντίζοντας για τη διάσωση και διατήρηση του κενοταφίου μέσα στον χρόνο, ως μία, συμβολική έστω, πράξη σεβασμού των στερνών προσωπικών του επιλογών» τόνισε ο Παππάς.
«Είμαστε περήφανοι που έζησε εδώ ο Κάλβος»
Μιλώντας στα «ΝΕΑ», παράγοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης και της Αγγλικανικής Εκκλησίας στο Λάουθ εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για τη «διάσωση» του κενοταφίου του δημιουργού των «Ωδών», το έργο του οποίου έχει τιμηθεί στο παρελθόν πολλές φορές στη Βρετανία. «Είμαι βέβαιος ότι οι μελλοντικές γενιές θα εκπλαγούν όταν ανακαλύψουν ότι η μικρή μας πόλη έχει αυτή την ισχυρή σχέση με έναν τόσο σημαντικό Ελληνα. Ο Κάλβος έγινε αναπόσπαστο κομμάτι του Λάουθ. Για εμάς αυτό αποτελεί προνόμιο» δήλωσε ο Αντριου Λέοναρντ, δήμαρχος του Λάουθ την περίοδο της αναστήλωσης. Παράλληλα, αποκάλυψε ότι καταβάλλονται προσπάθειες ώστε «ένας δρόμος της πόλης μας να ονομαστεί Οδός Κάλβου».
«Μας γεμίζει υπερηφάνεια το γεγονός ότι ένας τόσο σπουδαίος άνθρωπος επέλεξε την πόλη μας για να ζήσει. Ηταν μεγάλη τιμή να συμμετάσχω στα αποκαλυπτήρια της πλάκας στη μνήμη του» σημείωσε η Σου Λόκινγκ, αντιδήμαρχος τότε και μετέπειτα δήμαρχος του Λάουθ. «Η μεταφορά του κενοταφίου διασφάλισε ότι το μνημείο θα συνεχίσει να υπάρχει για να το βλέπουν όσοι επισκέπτονται το κοιμητήριο. Ελπίζω ότι θα εξακολουθήσει για πολλά χρόνια ακόμη να μας υπενθυμίζει την κοινή ιστορία του Λάουθ και της Ελλάδας» τόνισε ο αγγλικανός ιερέας Νικ Μπράουν, εφημέριος της ενορίας του Λάουθ και κεντρικό πρόσωπο της μεταφοράς του κενοταφίου. «Μεταφέραμε την αναμνηστική πλάκα του Κάλβου σε μια θέση όπου μπορούν να τη θαυμάσουν όλοι οι επισκέπτες της πόλης, διασφαλίζοντας παράλληλα την ακεραιότητά της» είπε η Τζιν Χάουαρντ, επίτιμη επιμελήτρια του Μουσείου του Λάουθ.
Τον Νοέμβριο του 2017, ο νέος ιδιοκτήτης της Αγίας Μαργαρίτας αφαίρεσε τις επιτύμβιες στήλες από τους τάφους στο τμήμα του κοιμητηρίου που του ανήκει. Στη θέση τους δημιούργησε κήπο με γκαζόν. Στη συνέχεια μετέφερε τα μνήματα στο δημόσιο τμήμα του κοιμητηρίου, κατόπιν άδειας που έλαβε από τις τοπικές Αρχές. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε έντονες διαμαρτυρίες από περιοίκους.
Πηγή της τοπικής Αγγλικανικής Εκκλησίας επιβεβαίωσε στα «ΝΕΑ» ότι λόγω του υλικού (ασβεστόλιθος) από το οποίο έχει κατασκευαστεί το μνήμα του Κάλβου θα είχε διαλυθεί εάν μετακινούνταν χωρίς να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. Πολλά από τα υπόλοιπα – τουλάχιστον 30 – μνήματα που ξηλώθηκαν είναι κατασκευασμένα από πιο ανθεκτικά υλικά. Ωστόσο, είναι άγνωστο εάν μετακινήθηκαν όλα με ασφάλεια.
Στον φάκελο της υπόθεσης στην Πολεοδομία περιλαμβάνονται 12 ενστάσεις κατοίκων προς το τοπικό συμβούλιο του Ιστ Λίντζι, όπου υπάγεται διοικητικά η περιοχή, στις οποίες γίνεται λόγος για ζημιές σε τάφους. «ΤΑ ΝΕΑ» έχουν στην κατοχή τους τρεις από αυτές τις επιστολές που εστάλησαν τον Σεπτέμβριο του 2018. «Ενίσταμαι στην πρακτική της αδιάκριτης αφαίρεσης μνημάτων. Το νεκροταφείο είναι μνημείο των κατοίκων και των πιστών του χωριού.
Οι τάφοι πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό» αναφέρει η Ελίζαμπεθ Πρίτζεν. Ο Ρόμπερτ Ετι κάνει λόγο για «ζημιά στο δημόσιο τμήμα του κοιμητηρίου που προκλήθηκε από τη μετεγκατάσταση των τάφων», ενώ η Ιζαμπελ Οζμπορν υποστηρίζει ότι «η απομάκρυνση των μνημάτων σε καμία περίπτωση δεν έγινε με σεβασμό και ευαισθησία προς τους παλιούς κατοίκους του χωριού μας». Από δημόσια έγγραφα προκύπτει ότι στις Αρχές είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η εκκλησία προοριζόταν για κατοικία, όχι για ενοικιαζόμενο κατάλυμα. «Αντιλαμβάνομαι ότι μια οικογένεια που διευρύνεται έχει ανάγκη για περισσότερο χώρο (…). Η Αγία Μαργαρίτα λειτουργεί πλέον ως οικία» αναφέρεται σε έκθεση της Πολεοδομίας του Λίνκολνσιρ (24 Αυγούστου 2018). Ο ιδιοκτήτης του τουριστικού καταλύματος Κρις Μπόουεν δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα των «ΝΕΩΝ» να καταθέσει την άποψή του για την υπόθεση.
Ο «αγγλικός» βίος και πολιτεία του Κάλβου
Γεννημένος στη Ζάκυνθο το 1792, ο Κάλβος έφυγε από την Ελλάδα σε ηλικία 10 ετών. Η πρώτη επαφή του με τη Βρετανία έγινε τον Σεπτέμβριο του 1816, όταν ταξίδεψε από τη Ζυρίχη στο Λονδίνο μαζί με τον ποιητή και δάσκαλό του Ούγκο Φόσκολο.
Εκεί παραδίδει μαθήματα ιταλικών, ελληνικών και γαλλικών, μεταφράζει θρησκευτικά βιβλία, γράφει ποίηση και δίνει διαλέξεις. Το 1819 παντρεύεται την Αγγλίδα Μαρία Τερίζα Τζόζεφιν Τόμας, η οποία πεθαίνει λίγους μήνες αργότερα. Την ίδια χρονιά γράφει την πρώτη ελληνόφωνη ωδή του («Ελπίς Πατρίδος») και τον Ιούλιο του 1820 εγκαταλείπει την Αγγλία, για να επιστρέψει για πάντα το 1852. Στις αρχές του επόμενου έτους παντρεύεται την Αγγλίδα Σάρλοτ (Καρλότα) Ογκάστα Γουάνταμς, την οποία είχε γνωρίσει στην Κέρκυρα το 1846. Εγκαθίστανται στο Στράτφορντ, στο Ανατολικό Λονδίνο, όπου η Καρλότα διευθύνει ένα οικοτροφείο θηλέων.
Το 1857 ιδρύουν παρθεναγωγείο στο Μέιντα Βέιλ του Δυτικού Λονδίνου. Επειτα από οκτώ χρόνια μετακομίζουν στο Λάουθ, όπου η Καρλότα ιδρύει οικοτροφείο θηλέων. Στις 3 Νοεμβρίου 1869 ο Κάλβος πεθαίνει από πνευμονία και ενταφιάζεται στο κοιμητήριο της Αγίας Μαργαρίτας στο Κέντιγκτον. Η Καρλότα θάβεται δίπλα του το 1888. Τον Μάρτιο του 1960, τρία χρόνια προτού τιμηθεί με Νομπέλ Λογοτεχνίας, ο πρεσβευτής μας στο Λονδίνο Γεώργιος Σεφέρης συντονίζει την εκταφή των οστών του Κάλβου και τη μεταφορά τους στη Ζάκυνθο. Η πρώτη αναστήλωση του κενοταφίου στο Λάουθ γίνεται το 1988 με έξοδα του Κύπριου Παναγιώτη Ζαφείρη, αδελφού του ποιητή Λεύκιου Ζαφειρίου. Η μορφή τού Κάλβου παραμένει έως σήμερα άγνωστη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ
