Το έθιμο τση κολώνιας παραμονή Πρωτοχρονιάς στο προσεισμικό Λιθόστρωτο

Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (download), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του kefaloniapress.gr

Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα του Δωδεκαημέρου στο νησί μας, είναι κι αυτό της κολώνιας στο Λιθόστρωτο. Επειδή εφέτος δεν θα γιορταστεί λόγω των περιοριστικών μέτρων, ξεφυλλίσαμε βιβλία, μιλήσαμε με τους λιγοστούς παλιούς Αργοστολιώτες και θα προσπαθήσουμε να αναβιώσουμε το έθιμο μέσα από την ιστορική μας αναδρομή.

Γράφει η Μαρία Μαρκάτου-Αλυσανδράτου

Πριν ξεκινήσουμε, να αναφέρουμε ότι η Παραμονή Πρωτοχρονιάς και το κατάβρεγμα με κολώνια στο προσεισμικό Λιθόστρωτο δεν ήταν απλά ένα έθιμο αλλά σημαντικό  κοινωνικό γεγονός που προσέφερε ευκαιρία για διασκέδαση, συναναστροφή, φλέρτ και χαρά στους Αργοστολιώτες.

Λιθόστρωτο στο ύψος της Πλατείας Καμπάνας, το 1905

Ο πιο δημοφιλής αλλά και πολύ αγαπητός δρόμος στο Αργοστόλι, εκεί που χτυπούσε και προσεισμικά  η καρδιά της πόλης, άλλαξε πολλά ονόματα αλλά τελικά καθιερώθηκε ως Λιθόστρωτο ή Λιθόστρατο,  λόγω του ότι ήταν στρωμένος με κάτασπρους πελεκητούς κυβόλιθους από την Φάλαρη.

Πλακοστρώθηκε  την περίοδο της δημαρχίας Παναγή Βινιεράτου, ανάμεσα στο 1866 και 1874, από το ύψος του θεάτρου Κέφαλος μέχρι εκεί που για χρόνια ήταν οι αποθήκες του Μονοπωλίου ενώ το υπόλοιπο τμήμα μέχρι Δεβοσέτου πλακοστρώθηκε από τον αμέσως επόμενο δήμαρχο Βικέντιο Καρύδη, ανάμεσα στο 1874 και 1881.

Το πιο εντυπωσιακό όμως σχετικά με το δρόμο είναι, ότι πριν το Αργοστόλι πάρει  την μορφή πόλης, μέχρι εκεί έφτανε η θάλασσα που μετά από κάθε ισχυρό σεισμό επιχωματωνόταν με τα μπάζα των οικοδομών κι έτσι  δημιουργήθηκαν σταδιακά οι δρόμοι του Λιθόστρωτου, της Σιτεμπόρων και της παραλιακής φυσικά.Πρακτική που ακολουθήθηκε και μετά τους σεισμούς του 1953,στο παραλιακό μέτωπο και στο Μαϊστράτο.

Μπάζωμα του λιμανιού μετασεισμικά για τη δημιουργία της αγοράς στο Αργοστόλι

Το Λιθόστρωτο την εποχή που εξιστορούμε είχε επίσης πλακόστρωτα  πεζοδρόμια και κάθε λογής οικοδομές. Ανάμεσά τους  ο περίφημος Πύργος της Καμπάνας, η τότε Μητρόπολη του Αργοστολίου,  η εκκλησία του Σωτήρος, στη σημερινή γωνία με το στενό της εφορίας, η  Φραγκοκκλησιά των Καθολικών περίπου απέναντί της, το τριώροφο του Πινιατώρου και πιο κάτω, η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα και το αρχοντικό των Μεταξάδων.

Λιθόστρωτο μπροστά από  την εκκλησία του Σωτήρος, δεύτερο κτίριο δεξιά,το 1904

Σχεδόν όλα  τα κτίρια είχαν στους πάνω ορόφους τις κατοικίες των ιδιοκτητών τους και στο ισόγειο κάθε λογής μαγαζί ή εργαστήριο, για αυτό και ο δρόμος την ημέρα πλημμύριζε από αγοραστές ενώ το βράδυ  από περιπατητές και κανταδόρους, διότι  χάρη στις πλάκες δεν επιτρέπονταν τα αυτοκίνητα.

Λιθόστρωτο 1917,και σε πρώτο πλάνο οι πλάκες από την Φάλαρη, δεξιά το στενό που οδηγούσε προσεισμικά στο Φουσάτο  κι απέναντι η παλιά οδός Λευκάδας,σημερινή Κερκύρας πλάι  στο Ταχυδρομείο

Σε αυτόν τον δρόμο λοιπόν κατέβαιναν οι Αργοστολιώτες παραμονή Πρωτοχρονιάς για να αποδιώξουν τον παλιό χρόνο, ευχόμενοι “Καλή Αποκοπή” και να υποδεχτούν τον καινούριο.

Έτσι, περίπου μια εβδομάδα νωρίτερα εμφανίζονταν στο Λιθόστρωτο οι μικροπωλητές, που πουλούσαν   τα κατάλληλα για την περίσταση εργαλεία, τριζόνια δηλαδή ροκάνες και σφυρίχτρες.

Ροκάνα ξύλινη εκείνης της εποχής 

Επειδή όμως τα χρόνια ήταν δύσκολα και λίγοι είχαν την δυνατότητα να αγοράσουν, οι περισσότεροι επιστράτευαν για εκείνο το βράδυ οτιδήποτε θα μπορούσε να κάνει θόρυβο όπως σφυρίχτρες προσκοπικές, φλογέρες τσοπάνηδων, καραμούζες καρναβαλιού, τσαμπούνες,  μέχρι και απλούς σωλήνες. Οι πιο τυχεροί είχαν τους κόρνους, τεράστια κοχύλια που με ένα δυνατό φύσημα έλεγες και περνούσε δίπλα σου βαπόρι.

Το πιο εντυπωσιακό όμως γλέντι  γινόταν με τις λεγόμενες ψεκαστήρες, μικρά στρογγυλά και  μεταλλικά αντικείμενα στο μέγεθος ενός δεκάρικου για όσους τα θυμούνται, που γεμάτα κολώνια την πετούσαν κοντά τρία μέτρα μακριά όταν τα πατούσες, με στόχο τα μάτια του αντιπάλου.

Ψεκαστήρες που σε μεγάλη ποικιλία πουλούσαν σχεδόν όλα τα ψιλικατζίδικα στο Αργοστόλι αλλά και χρυσές ή ασημένιες, που οι άρχοντες παράγγελναν στην Ευρώπη ή  κατασκευάζονταν για εκείνους  από τους περίφημους Κεφαλονίτες χρυσοχόους, όπως αναφέρει στο περιοδικό “Ο Φανός της Κεφαλονιάς”, ο λαογράφος Χρήστος Βουνάς, κατά κόσμον Χριστόφορος Βουτσινάς.

Απόσπασμα από το περιοδικό Ο Φανός της Κεφαλονιάς

Ο ιστορικός ερευνητής Αγγελο-Διονύσης Δεμπόνος, στο βιβλίο του ”Το Αργοστόλι διασκεδάζει” αναφέρει ότι το έθιμο της κολώνιας  για την αποκοπή του παλιού χρόνου γιορταζόταν αρχικά μαζί με την ρίψη κομφετί, δηλαδή χαρτοπόλεμου αλλά μια χρονιά ήταν τόσο πολύ το  χαρτί που έπεσε στο Λιθόστρωτο με αποτέλεσμα να βουλώσουν μέχρι κι οι υπόνομοι.

Εφημερίδα Ζιζάνιον 5 Ιανουαρίου 1901

Έτσι αρχές του προηγούμενου αιώνα περίπου,  αποφασίστηκε το κομφετί να πέφτει  μόνο στο Καρναβάλι και το έθιμο της κολώνιας με τις ψεκαστήρες έμεινε αποκλειστικότητα του Λιθοστρώτου.

Από το πρωί της Παραμονής ξεχύνονταν στους δρόμους τα πιτσιρίκια με τα κάλαντα τραγουδώντας:

Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς

Φωτογραφία του 1946 από το προσωπικό αρχείο του κ. Δημήτρη Σπυρόπουλου με τον ίδιο, τα ξαδέλφια και τον αδελφό του,  με ρόδια στα χέρια. Όπως βλέπετε όλα τα παιδιά  είναι με τα καλοκαιρινά τους αφού όπως μας αφηγήθηκε ο κ. Σπυρόπουλος, εκείνη τη χρονιά ο καιρός ήταν ασυνήθιστα ζεστός για Πρωτοχρονιά. Καταλαβαίνετε λοιπόν, ότι το παρατατεμένο καλοκαιράκι  μέσα στο καταχείμωνο δεν είναι σημείο μόνο των δικών μας καιρών.

Προς το μεσημεράκι δημιουργούνταν τα πρώτα στέκια που πουλούσαν γιο-γιο, κούκλες, φιρφιρίκους (χάρτινες σφυρίχτρες  που ξεδιπλώνονταν παράγοντας ήχους) και καραμούζες ενώ κάθε δέκα βήματα υπήρχε ένα τραπεζάκι  με μπουκάλες ή ταμιζάνες  κολώνια και πίργιες(χωνιά) για να γεμίζουν τις ψεκαστήρες, προς μια δραχμή το γέμισμα.

Με το που έπεφτε το βράδι, πρώτα ξεχύνονταν στο Λιθόστρωτο τα σχολιαρόπαιδα που είχαν διακοπές από το σχολέιο, με τις σφυρίχτρες στο στόμα και τις ροκάνες στα χέρια.

1935, αριστερά Αντωνάτος Σπύρος και Μαγκλιβέρας Σταύρος

Από κοντά σε λίγο κι η νεολαία παρέες παρέες και οι νοικοκυραίοι με τις οικογένειες τους. Τελευταίος ο κόσμος της εργατιάς και του μόχθου, παιδιά της βιοπάλης, μοδίστρες, τσαγκάρηδες, μαραγκοί, χασάπηδες που σπάνια διάβαιναν το Λιθόστρωτο όλο τον άλλον χρόνο.

Την Παραμονή όμως της Πρωτοχρονιάς με φορτωμένες τις τσέπες από το βδομαδιάτικο έμπαιναν στα ζαχαροπλαστεία του Καππάτου, του Λούκα, του Μακρή, του Δραγώνα, έπαιρναν τα γλυκά τους κέρναγαν την παρέα τους και ξεχύνονταν για τη μάχη. Τότε ο δρόμος έπηζε κι η κίνηση γινόταν με δυσκολία. Για να διασχίσεις κάθετα τα 4-5 μέτρα πλάτος του Λιθόστρωτου, ήτανε πρόβλημα.

Στη Βοσκοπούλα του Καππάτου προσεισμικά

Οι ψεκαστήρες  έπαιρναν φωτιά στοχεύοντας τα μάτια συνήθως νεαρών δεσποινίδων, η κάθε παρέα διάλεγε το στόχο της και ολόκληρες αψιμαχίες με κολώνια γίνονταν από το ένα μπουλούκι στο άλλο.

Στο τμήμα του Λιθοστρώτου που συνέβαιναν όλα αυτά ήταν από την Πλατεία Καμπάνας μέχρι την οδό Θεάτρου.

Στη γωνία με το Λιθόστρωτο, αριστερά το αρχοντικό Μεταξά και στο βάθος το Θέατρο Κέφαλος

Η μεγαλύτερη όμως φασαρία γινόταν στα λεγόμενα στενά του Μπον Μαρσέ, γωνία  Βύρωνος και Λιθοστρώτου, αφού  εκεί στένευε πολύ ο δρόμος εξαιτίας του καταστήματος του Σωτηράκη Καλαβίτη με το ξενόφερτο όνομα και η ερωτοχτυπημένη νεολαία επιδίωκε  να περνά από τα Δαρδανέλια του Μπομαρσέ,για να μπορεί να βρίσκεται πολύ πιο κοντά στο αντικείμενο του πόθου της.

Το κατάστημα υφασμάτων Μπον Μαρσέ, του Σωτήρη Καλαβίτη και στο βάθος ο Άγιος Σπυρίδωνας

Ο θόρυβος τότε μεγάλωνε, οι ροκάνες κροτάλιζαν, οι σφυρίχτρες τσίριζαν κι ο κόσμος γιόρταζε με γέλια και ξεφωνητά. Από κοντά και οι μουσικές μπάντες, η μεγάλη όπως έλεγαν την Φιλαρμονική Σχολή Κεφαλονιάς και η μικρή της Φιλαρμονικής Σχολής Λειβαθούς. Προσπαθούσανε με δυσκολία να παρελάσουνε, να παίξουνε τα κάλαντα και να πάρουν το δώρο τους από τα μαγαζιά.

Η Φιλαρμονκή Λειβαθούς το 1948 στο τέλος του Λιθοστρώτου, μπροστά από το κτίριο Μεταξά

Οι Φιλαρμονικές από τότε έδιναν τον εορταστικό τόνο παίζοντας τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα μαζί με τις κομπανίες των κανταδόρων. Όποιος περπάταγε στο Λιθόστρωτο εκείνη την ώρα, ήξερε ότι θα καταβρέξει   αλλά και θα βραχεί, γεγονός όμως που δεν ενοχλούσε ούτε τις καλοντυμένες δεσποινίδες και κυρίες. Κι όταν λέμε κατάβρεγμα εννούμε νερό με το τσουβάλι όπως μας είπε ο κύριος Σπύρος Αντωνάτος, συγγραφέας του βιβλίου, Αργοστόλι Η Χαμένη Πόλη.

Σύμφωνα με την αφήγηση του κυρίου Αντωνάτου όταν τελείωνε η κολώνια στα υπαίθρια τραπεζάκια τότε ο κόσμος την εφοδιαζόταν από τα κοντινά φαρμακεία κι όταν εξαντλούνταν κι αυτή κατέφευγε στο νερό που έβρισκε άφθονο στις δημοτικές βρύσες κι ιδιαίτερα αυτές της Πλατείας Καμπάνας και του Αγίου Σπυρίδωνα, όπου ο κόσμος περίμενε στην ουρά για να γεμίσει.

Το μικρό πάρκο του Αγίου Σπυρίδωνα προσεισμικά, με ένα από τα πιο παλιά αρτεσιανά πηγάδια στο Αργοστόλι με αντλία νερού, ανοιγμένο από τον εξ’ Άθηνών αρχιτέκτονα Παύλο Τσίλλερ το 1890.

Επειδή όμως οι μεταλλικές ψεκαστήρες χωρούσαν μικρή ποσότητα υγρού, τότε επιστρατεύονταν τα κλυστηράκια, δηλαδή τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για το κλύσμα,τα οποία ανάλογα το μέγεθος τους έπαιρναν πολύ νερό μέσα.

Το ιατρικό εργαλείο της εποχής για το κλύσμα

Με το τέλος της βραδιάς  το Λιθόστρωτο ήταν βρεγμένο κι αρωματισμένο από άκρη σε άκρη κι  κόσμος  μούσκεμα αλλά ευχαριστημένος.  Χαρακτηριστικό ήταν που οι νέοι άνθρωποι δεν κατέβαιναν ντυμένοι με τα καλά τους ρούχα αλλά με αδιάβροχα.

Ανάμεσα τους οι μεγάλες παρέες των σαματατζίδων. Από τη μεριά της Πλατείας, οι Πλακιώτες με τους κόρνους, οι περισσότεροι ψαράδες με τα κοχύλια τους και από την άλλη μεριά, την Πλατεία Καμπάνας, τα χασαπάκια που δουλεύανε στα μαγγελιά,φορτωμένοι κουδούνια, βλάχικα και Κύπρους.

Κυπριά ή αλλιώς γιδοκούδουνα

Από κοντά και οι σωφέρ με τα  κλάξον-φούσκες από τα Φορντ του 1928 ή τις Σεβρολέτες του 1930  στο χέρι, χαλάγανε το κόσμο για να αποδιώξουν τον παλιό γρουσούζη χρόνο και να υποδεχτούν τον καινούριο  με κορναρίσματα και σφυριξιές.

Κλάξον-φούσκα

Οι ώρες περνούσαν μα  το γλέντι κι ο ενθουσιαμός του κόσμου κρατούσε καλά και τότε έκαναν την εμφάνισή τους οι κομπανίες που έλεγαν τραγούδια, κάλαντα, χαιρετούσαν κι εύχονταν στους συμπολίτες τους.

Παρέα κανταδόρων στο προσεισμικό Αργοστόλι

Ετούτες οι κομπανίες ήτανε τουλάχιστον τριμελείς.Με ένα τρίγωνο,ένα μαντολίνο, μια κιθάρα ή και βιολί γέμιζαν τον αέρα με τις μελωδίες τους αφού έκαναν πρόβες ημέρες πριν την Παραμονή για να αποδώσουν τα τραγούδια όσο καλύτερα μπορούσαν.

Όπως αναφέρει ο ιστορικός ερευνητής Αγγελο-Διονύσης Δεμπόνος, η εισαγωγή στα κάλαντα του Αργοστολίου είναι μοναδική και τελείως διαφορετική από της υπόλοιπης Κεφαλονιάς αλλά και των Επτανήσων γενικότερα.

Με τρία γράμματα χρυσά γράφεται τ’ όνομα σου
ηγαπητέ (Νικόλα μας) καλησπερίσματα σου.

Πάλιν ακούσατ’ άρχοντες, πάλιν να σας ειπούμε
ότι και αύριο εστί ανάγκη να χαρούμε
Και να πανηγυρίσουμε περιτομήν Κυρίου
Την εορτή του Μακαρός Μεγάλου Βασιλείου.

Κάνω λοιπόν καλή αρχή επαίνους να συνθέσω
τον Άγιο Βασίλειο δια να σας επαινέσω.
Να σας ειπώ τα θαύματα που έκαμε ατός του
με του Θεού τη δύναμη που ήτο βοηθός του.

Σε τούτο σπίτι που ρθαμε πέτρα να μη ραΐσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.
Να ζήσει χρόνους εκατό και να τους ξεπεράσει
Ν’ ασπρίσουν τα μαλλάκια του να γίνουν σα μετάξι.

Και του (Νικόλα) του πρεπε πιτσούνι και ξιφτέρι
(κι ένα λαχείο τυχερό) στο δεξιό του χέρι.

Έτη πολλά να χαίρεστε πάντα ευτυχισμένα
Σωματικώς και ψυχικώς να είναι πλουτισμένα.
Δώστε κι εμάς τον κόπο μας ότι είν’ ο ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.

Και αυτό με το οποίο έκλειναν τα παιδιά ιδίως:

Εσφάξαμε τον κόκορο εσφάξαμε την κότα
Δώστε κι εμάς τον κόπο μας να πάμε σ’ άλλη πόρτα.

Όλα τα παραπάνω σε κάθε πόρτα, σε κάθε μαγαζί, σε κάθε χαιρέτισμα και τα άκουγες μέχρι να βγει ο ήλιος, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.

Αν κάποια βροχή δε φρόντιζε να διαλύσει τη γιορτή πιο νωρίς, γύρω στις δέκα άρχιζε η κίνηση  να χαλαρώνει καθώς οι περισσότεροι μουσκεμένοι και αρωματισμένοι εγύριζαν στα σπίτια τους. Τα μικρά παιδιά να κοιμηθούν και να ονειρευτούν τον Άγιο Βασίλη κι οι μεγάλοι να δειπνήσουν παραδοσιακά. Κάποιοι από αυτούς στην συνέχεια ξημερωνόντουσαν με την τράπουλα στο χέρι ή παίζοντας  το γνωστό Πατρινό, το στριφτό με τα κέρματα  πέρα στο τέρμα Λιθοστρώτου.

Σύμφωνα με την μαρτυρία του κυρίου Σπύρου Αντωνάτου, πολλοί Αργοστολιώτες παρέμεναν στο Λιθόστρωτο και γιόρταζαν την αλλαγή του χρόνου εκεί, με το χτύπημα της καμπάνας του Αγίου Σπυρίδωνα ή του Πύργου της Καμπάνας αλλά και με τα σαμάκια που έπεφταν από την ταράτσα του Δημαρχιακού Μεγάρου της κεντρικής πλατείας.

Το Δικαστικό και Δημοτικό Μέγαρο με πρόσοψη στην Πλατεία αλλά και στην πλαϊνή οδό Παναγή Βαλλιάνου, το 1932

Μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1953, το έθιμο ατόνησε για λίγο όπως ήταν φυσικό αλλά  συνεχίστηκε και πάλι λίγα χρόνια αργότερα.Το Λιθόστρωτο στρώθηκε με άσφαλτο και στη δεκαετία του ’60 επιτράπηκε σε αυτό η κυκλοφορία οχημάτων.  Τη δεκαετία του ’80  αρχικά επί δημαρχίας Αλέκου Καλαφάτη (1983-1986 και 1991-1994) απαγορεύτηκε  και πάλι η κυκλοφορία των αυτοκινήτων, μελετήθηκε ως πεζόδρομος και δημοπρατήθηκε το πρώτο τμήμα από τα Δικαστήρια μέχρι την Βύρωνος. Το έργο της εκ νέου πλακόστρωσης του Λιθοστρώτου άρχισε το Γενάρη του 1995 με το ξεκίνημα της θητείας του Γεράσιμου Φόρτε(1995-2006) και εκτελέστηκε σε δύο φάσεις αρχικά μέχρι τη Βύρωνος και στη συνέχεια μέχρι το παλιό Μονοπώλιο, οπότε και καθιερώθηκε πάλι πεζόδρομος.

Ο ιστορικός ερευνητής  Αγγελο-Διονύσης Δεμπόνος αναφέρει ότι το έθιμο της κολώνιας δεν είναι τόσο παλιό και πάει πίσω κάτι αιώνες  από τα χρόνια της Ενετοκρατίας. Άλλοι, όπως ο λαογράφος Ευάγγελος Καρούσσος, ισχυρίζονται ότι η προέλευση του είναι πανάρχαια αν και δεν έχει μέχρι τώρα καθοριστεί η ακριβής πηγή του.

Ωστόσο, πρόκειται για ένα έθιμο πολιτισμένο, που αποπνέει ομορφιά και μοσχοβολιά, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο λαογράφος Χρήστος Βουνάς.

Ένα έθιμο πραγματικά μοναδικό κι όμορφο, που οφείλουμε να διαφυλάξουμε,  για να συνεχίσουμε κάθε Παραμονή Πρωτοχρονιάς μέσα σε μια ατμόσφαιρα αρωμάτων, γέλιων κι ευχών, να αποχαιρετάμε τον   παλιό  χρόνο και να καλωσορίζουμε με αισιοδοξία το νέο.

Υ.Γ. Δυστυχώς παρά τις προσπάθειές μας σε διάφορες πηγές δεν έχουμε καταφέρει να ανακαλύψουμε φωτογραφίες προσεισμικές με τις κολώνιες. Εάν κάποιος αναγνώστης έχει οικογενειακές ή άλλες φωτογραφίες από αυτό το έθιμο, θερμή παράκληση να επικοινωνήσει με το kefaloniapress (info@kefaloniapress.gr).

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το προσεισμικό Λιθόστρωτο, στον σύνδεσμο.https://www.kefaloniapress.gr/topika/istoria/article/221138/sto-lithostroto-gia-mia-istoriki-volta/

 

Πηγές:

1. Αντωνάτος Σπύρος, κατ’ιδίαν αφήγηση-μαρτυρία και φωτογραφίες από το βιβλίο του Αργοστόλι η Χαμένη πόλη

2. Βουνάς Χρήστος(Βουτσινάς Χριστόφορος) αποσπάσματα από το περιοδικό ο Φανός της     Κεφαλονιάς

3. Δεμπόνος Αγγελο-Διονύσης, το Αργοστόλι διασκεδάζει

4. Λουκάτος Γεράσιμος,Εικόνες και θύμησες από την παλιά Κεφαλονιά – Βιώματα μαρτυρίες 

5. Τζουγανάτος Νικόλαος,Μελετήματα Ιστορίας και Λαογραφίας της Κεφαλονιάς

6. Τσιτσέλης Ηλίας, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα

7. Φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο Σπυρόπουλου Δημήτρη 

8.Φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο Αντωνάτου Σπύρου

9. Έγγραφα και φωτογραφίες από το αρχείο της Κοργιαλένειου Βιβλιοθήκης

10. Έγγραφα και φωτογραφίες από το  Κοργιαλένειο Λαογραφικό Μουσείο

11.Συλλεκτική έκδοση της Κοργιαλένειου Βιβλιοθήκης Η ΠΑΛΙΑ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ ΕΝΑΣ ΑΤΕΛΕΙΩΤΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ. Tόμος   πρώτος.