Αναστασία Κουκά
Ενας ελκυστικός προορισμός στα όρια της πόλης, για όλες τις ηλικίες, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, που θα συνδυάζει την ιστορία και τον πολιτισμό με τον αθλητισμό, τη γνώση, την αναψυχή, την ευεξία αλλά και την αγροτική ανάπτυξη στηρίζοντας, παράλληλα, την ελληνική οικονομία: Αυτό είναι το όραμα του μεγαλεπήβολου σχεδίου ανάπτυξης και αποκατάστασης του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στις πλέον εμβληματικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης και έχει ξεκινήσει σταδιακά να παίρνει σάρκα και οστά. Φιλοδοξία είναι μέσα στα επόμενα χρόνια η επίσκεψη στο Τατόι να αποτελεί κορυφαία επιλογή τόσο για τους εγχώριους όσο και για τους ξένους επισκέπτες, καθώς θα λειτουργεί στα πρότυπα αντίστοιχων χώρων του εξωτερικού και θα παρέχει πλήθος υπηρεσιών υψηλού επιπέδου.
Και αν η εικόνα εγκατάλειψης και παρακμής που παρουσιάζει εδώ και χρόνια ο χώρος αυτός μοιάζει δύσκολο να αλλάξει, μια ματιά μόνο στην πρώτη μελέτη βιωσιμότητάς του, που μόλις ολοκληρώθηκε, αρκεί για να αντιληφθεί κανείς πως αν υπάρξει η απαιτούμενη συνεργασία ανάμεσα σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, το Τατόι μπορεί να μεταμορφωθεί, μέσα σε λίγα χρόνια, σε έναν τόπο γεμάτο ζωή και ενέργεια. Ηδη τους τελευταίους μήνες το σκηνικό έχει αλλάξει καθώς έχει ξεκινήσει, και συνεχίζεται σε εντατικούς ρυθμούς, η συντήρηση και η καταγραφή των εντυπωσιακών κινητών και ακίνητων μνημείων του κτήματος που ξεσφραγίστηκαν μετά από δεκαετίες αποκαλύπτοντας ξεχασμένους θησαυρούς που συνδέονται άρρηκτα με το ιστορικό παρελθόν της χώρας. Περίτεχνες άμαξες, αυτοκίνητα αντίκες, πανάκριβα έργα τέχνης, πολύτιμα είδη διακόσμησης και ιστορικά ντοκουμέντα και έγγραφα ανασύρθηκαν κάτω από πολυεπίπεδα στρώματα σκόνης και υγρασίας όπου σάπιζαν όλα αυτά τα χρόνια, συντηρήθηκαν, γυαλίστηκαν και αναμένουν τη στιγμή που τεθούν σε δημόσια θέα.
Το ιστορικό-πολιτιστικό κομμάτι του κτήματος Τατοΐου, εξάλλου, αποτελεί την πρώτη και βασικότερη από τις πέντε συνολικά θεματικές κατευθύνσεις που προβλέπει η μελέτη βιωσιμότητας του έργου, η οποία εκπονήθηκε από την ειδική διεπιστημονική ομάδα της KPMG, με χορηγία του Ιδρύματος Αθανασίου Λασκαρίδη, και αποτελεί το εναρκτήριο βήμα για τη μεταμόρφωση μιας τεράστιας έκτασης 42.000 στρεμμάτων. Από αυτά τα 1.600 στρέμματα αποτελούν τον ιστορικό πυρήνα, ενώ άλλα 1.200 καλύπτουν οι καλλιέργειες.
Μέσα στο κτήμα υπάρχουν συνολικά 55 κτίρια από τα οποία τα 27 είναι ήδη από το 2003 κηρυγμένα μνημεία. Εκεί θα αναπτυχθεί το μεγαλύτερο μέρος της πολιτιστικής δραστηριότητας, με το κεντρικό κτίριο του πρώην βασιλικού ανακτόρου να μεταμορφώνεται σε έναν εντυπωσιακό επισκέψιμο μουσειακό χώρο και τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις να φιλοξενούν ιστορικό καφέ-εστιατόριο, εργαστήρια τέχνης και διάφορες εκδηλώσεις. Ανάμεσά τους και το βουστάσιο όπου θα εκτίθενται οι βασιλικές άμαξες και τα πανάκριβα αυτοκίνητα.
Αθληση και αναψυχή
Ο δεύτερος θεματικός άξονας αφορά την υπαίθρια άθληση και αναψυχή. Το κτήμα Τατοΐου, άλλωστε, που αποτελεί τμήμα του εθνικού δρυμού της Πάρνηθας και διαθέτει πολλά είδη κωνοφόρων και ιδιαίτερη βιοποικιλότητα, αποτελεί ιδανικό τόπο για τέτοιου είδους δραστηριότητες. Ενα μεγάλο μέρος του δάσους λοιπόν θα γίνει προσβάσιμο στους επισκέπτες μέσω της κατασκευής νέων μονοπατιών που θα ενδείκνυνται για περπάτημα, τρέξιμο, ποδηλασία, ενώ προβλέπεται επίσης δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων, αλλά και θερινών κατασκηνώσεων και camps που θα συνοδεύονται από τη λειτουργία ξενώνα. Οι μικροί επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε διάφορα ομαδικά παιχνίδια, αλλά και στα ενδιαφέροντα παρατηρητήρια χλωρίδας και πανίδας.
Συμπληρωματικά, στο πλαίσιο της προσφοράς ευεξίας και ηρεμίας, που αποτελεί μία ξεχωριστή ενότητα της μελέτης, θα χρησιμοποιηθούν κάποια από τα κτίρια του κτήματος για τη λειτουργία ξενώνα πολυτελείας (θυμίζουμε ότι στο παρελθόν λειτουργούσε το ξενοδοχείο «Τατόιον»), σπα, γαστρονομικού εστιατορίου, αλλά και καταστήματος όπου θα πωλούνται καλλυντικά προϊόντα που θα παράγονται μέσα στο κτήμα.
Βασικός στόχος, εξάλλου, είναι το κτήμα Τατοΐου να αποκτήσει ξανά έντονη γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητα, η οποία θα εντάσσεται στον θεματικό άξονα της αγροτικής οικονομίας. Πρόκειται για έναν ξεχωριστό πόλο έλξης των επισκεπτών, ο οποίος θα έχει κατά κύριο λόγο αγροτουριστικό χαρακτήρα και θα εκτείνεται σε ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι των υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων του κομματιού που ονομάζεται Χωριό, αναβιώνοντας τη μεγάλη παράδοση του κτήματος στους συγκεκριμένους τομείς. Προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η λειτουργία οινοποιείου, ελαιώνα, καλλιέργειας αρωματικών φυτών, η δημιουργία ελληνικού αμπελώνα, αλλά και χώρου φιλοξενίας αλόγων.
Ενα τέτοιο τεράστιο και φιλόδοξο σχέδιο δεν θα μπορούσε να μη διαθέτει σαφή εκπαιδευτικό χαρακτήρα μέσω του οποίου να προωθείται η έρευνα και η γνώση. Υπηρεσίες εκπαίδευσης, ερευνητικές και start up δραστηριότητες, οι οποίες θα συνδέονται με τον χαρακτήρα του κτήματος, θα φιλοξενούνται σε υφιστάμενες εγκαταστάσεις αλλά και σε κάποιες λίγες νέες που θα δημιουργηθούν, σε απόλυτη αρμονία με φυσικό και κτιριακό περιβάλλον, και δεν θα ξεπερνούν συνολικά τα 3.000 τ.μ προκειμένου να μην αλλοιωθεί η περιβαλλοντική και πολεοδομική ταυτότητα του χώρου.
Ο προϋπολογισμός και η χρηματοδότηση του έργου
Η αποκατάσταση και αξιοποίηση του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου αποτελεί αναμφισβήτητα μια τεράστια και κοστοβόρα παρέμβαση, η οποία έχει παράλληλα, εκτός από πολιτιστικό – κοινωνικό και έντονο οικονομικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι θα επιφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη. Το μεγάλο στοίχημα, ωστόσο, όπως υπογραμμίζουν όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές, δεν είναι να καλυφθούν τα έξοδα αυτού καθαυτού του έργου -ο συνολικός προϋπολογισμός του οποίου υπολογίζεται μεταξύ 97 και 130 εκατ. ευρώ– αλλά να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητά του.
Η μελέτη προτείνει ως μοναδικό τρόπο επιτυχούς αντιμετώπισης αυτής της δύσκολης πρόκλησης τη συνεργασία του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Να δημιουργηθεί, δηλαδή, ένα μεικτό σύστημα υποδομών και επενδύσεων στο οποίο θα συμμετέχουν τόσο δημόσιοι φορείς όσο και ιδιώτες. Είναι ξεκάθαρο ότι το Δημόσιο δεν μπορεί να σηκώσει μόνο του το τεράστιο αυτό βάρος, ενώ στην περίπτωση ανάθεσης αποκλειστικά σε ιδιώτες δεν θα ήταν εξασφαλισμένες οι αυστηρές προϋποθέσεις προστασίας του περιβάλλοντος και του πολιτιστικού χαρακτήρα του χώρου. Με αυτή τη μεικτή πρόταση, λοιπόν, απευθύνθηκε το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στο Ταμείο Ανάκαμψης για χρηματοδότηση των μελετών του έργου. Ως προϋπόθεση τέθηκε η συμβασιοποίηση του 70% του έργου μέσα στο 2022 και του υπόλοιπου 30% μέσα στο 2023.
Η πρώτη μελέτη που θα ανατεθεί, πάντως, είναι η συγκοινωνιακή – κυκλοφοριακή, μέσω της οποίας θα μπει μια τάξη στις εισόδους και τους χώρους στάθμευσης του κτήματος, όπου σήμερα επικρατεί μια άναρχη κατάσταση. Παρεμβάσεις θα γίνουν όμως και στον δρόμο που οδηγεί το Τατόι, ο οποίος είναι πολύ στενός, με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσκολη η πρόσβαση στο κτήμα.
Η διοίκηση του κτήματος θα προκύψει μέσα από την Εταιρεία Ειδικού Σκοπού η οποία αναμένεται να δημιουργηθεί άμεσα προκειμένου να αναλάβει την υλοποίηση των προγραμμάτων. Πρόκειται για μια εταιρεία αντίστοιχη με αυτή της μεγάλης επένδυσης στο Ελληνικό. Αργότερα και όταν το μεγαλύτερο μέρος των έργων ολοκληρωθεί, θα οριστεί και το σχήμα της διοίκησης. Η Εταιρεία Ειδικού Σκοπού, πάντως, θα εποπτεύεται από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, που έχει οριστεί ως βασικός συντονιστής του έργου στο οποίο θα έχουν άμεση εμπλοκή και τόσο το υπουργείο Περιβάλλοντος όσο και το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης.
Οσο για τον χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης του έργου, αυτός δεν μπορεί να οριστεί με ακρίβεια καθώς το κτήμα θα μεταμορφώνεται σταδιακά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μέχρι τον Αύγουστο του 2022, θα έχουν ωριμάσει οι περισσότερες μελέτες.
Να σημειώσουμε εδώ ότι σε όλη τη διάρκεια των εργασιών το κτήμα θα παραμένει ανοιχτό για το κοινό.
Τα διεθνή πρότυπα
Οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες αναπτύχθηκε η μελέτη βιωσιμότητας του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου στηρίχθηκαν σε αντίστοιχα παραδείγματα χωρών του εξωτερικού. Πιο συγκεκριμένα, διερευνήθηκαν οι πρακτικές που ακολουθήθηκαν σε 19 διαφορετικά ξένα κτήματα κάποια εκ των οποίων φιλοξενούσαν ανάκτορα και κάποια όχι.
Παράλληλα, αξιοποιήθηκαν στοιχεία και προτάσεις από σχετικές μελέτες που είχαν γίνει στο παρελθόν, από το 2003 κι έπειτα, οπότε η πρώην βασιλική περιουσία περιήλθε στο Δημόσιο. Ανάμεσά τους και αυτές του Συλλόγου Φίλων Τατοΐου, ο οποίος πρωτοστατεί επί σειρά ετών στην προσπάθεια διάσωσης και αξιοποίησης του κτήματος και συμμετέχει πλέον ενεργά στο νέο, οργανωμένο σχέδιο διαμόρφωσής του.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την υιοθέτηση των προτάσεων ήταν και παραμένει ο σεβασμός στην ιστορία, στο περιβάλλον και την κοινωνία, που μεταφράζεται σε διάσωση των υφιστάμενων κτιρίων, ανάδειξη των ιστορικών – πολιτιστικών στοιχείων, προστασία και ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος, και η οικονομική βιωσιμότητα του έργου μέσω μιας αποτελεσματικής λειτουργίας και διαχείρισης.
