Η άνοια είναι ένας ιατρικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ορισμένες παθήσεις, οι οποίες επηρεάζουν τον εγκέφαλο και επιδεινώνονται με το πέρασμα του χρόνου.
Οι παθήσεις αυτές οδηγούν σε προοδευτική έκπτωση των νοητικών λειτουργιών, ιδίως της σκέψης, της μνήμης, της λογικής. Μερικοί ασθενείς με άνοια δεν μπορούν επίσης να ελέγξουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους. Άλλοι μπορεί να παρουσιάσουν αλλαγές στην προσωπικότητά τους. Όλ’ αυτά έχουν ως συνέπεια να επηρεάζεται η καθημερινότητα και η ανεξάρτητη διαβίωση των ασθενών.
Τις επισημάνσεις αυτές κάνει το Εθνικό Ίδρυμα Γηράνσεως (National Institute on Aging, NIA) των ΗΠΑ, με αφορμή τη νέα του ιστοσελίδα Alzheimers.gov. Όπως εξηγεί, κάποτε η άνοια εθεωρείτο σύμπτωμα του φυσιολογικού γήρατος, καθώς προσβάλλει έως και τους μισούς ηλικιωμένους άνω των 85 ετών. Μάλιστα την αποκαλούσαν «γεροντική».
Στην πραγματικότητα, όμως, δεν αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια του γήρατος. Αντιθέτως, πολλοί ηλικιωμένοι δεν την εκδηλώνουν ποτέ ενώ, σε σπάνιες περιπτώσεις, την παρουσιάζουν μεσήλικες.
Που οφείλεται
Η άνοια είναι το επακόλουθο αλλαγών στον εγκέφαλοι, οι οποίες εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία των νευρικών κυττάρων (ή νευρώνων). Τελικά, τα νευρικά κύτταρα οδηγούνται στον θάνατο. Μελέτες έχουν συσχετίσει συγκεκριμένες αλλαγές στον εγκέφαλο με συγκεκριμένες μορφές άνοιας.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, η ακριβής υποκείμενη αιτία της παραμένει άγνωστη. Σε μικρό αριθμό ασθενών, οφείλεται σε σπάνιες γενετικές μεταλλάξεις.
Συνολικά, περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από τη νόσο. Το σχεδόν 60% ζουν σε φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ο αριθμός των πασχόντων αναμένεται να αυξηθεί σε 82 εκατομμύρια το 2030. Μέχρι το 2050, εξ άλλου, αναμένεται να έχει υπερβεί τα 152 εκατομμύρια.
Η άνοια αποτελεί επίσης την πέμπτη κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως. Ευθύνεται για τουλάχιστον 2,4 εκατομμύρια θανάτους ετησίως.
Οι πέντε κυριότερες μορφές
Αν και μερικοί άνθρωποι διαγιγνώσκονται γενικώς με άνοια, είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι ασθενείς από ποια μορφή πάσχουν. Οι πέντε κυριότερες είναι οι εξής:
- Νόσος Αλτσχάιμερ. Αποτελεί τη συχνότερη μορφή άνοιας. Αντιπροσωπεύει το 50-60% των κρουσμάτων της στις ηλικίες άνω των 65 ετών. Είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος του εγκεφάλου. Τυπικά σχετίζεται με τη φυσιολογική συσσώρευση πρωτεϊνών στον εγκέφαλο, μαζί με απώλεια της σύνδεσης μεταξύ των νευρικών κυττάρων.
- Αγγειακή άνοια. Είναι η δεύτερη συχνότερη μορφή άνοιας. Αντιπροσωπεύει το 15% έως 20% των κρουσμάτων της στην Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική. Προκαλείται από αλλαγές στα αγγεία του εγκεφάλου. Αυτές συχνά οφείλονται σε πολλαπλά εγκεφαλικό επεισόδια (μικρά ή μεγάλα). Μπορεί επίσης να οφείλονται σε τραυματισμό των μικρών αιμοφόρων αγγείων του εγκεφάλου.
- Άνοια με σωμάτια Lewy. Είναι η τρίτη συχνότερη μορφή άνοιας, καθώς αντιπροσωπεύει το 10-15% των περιπτώσεων. Τυπικά σχετίζεται με μη φυσιολογικές συγκεντρώσεις της ομώνυμης πρωτεΐνης (σωμάτια Lewy) στον εγκέφαλο. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι ότι προκαλεί και συμπτώματα της νόσου Πάρκινσον, δηλαδή αργές κινήσεις, τρόμο (τρέμουλο) κ.λπ.
- Μετωποκροταφική άνοια. Τείνει να εμφανίζεται σε νεότερες ηλικίες. Χαρακτηρίζεται από παθολογική συσσώρευση πρωτεϊνών και απώλεια νευρικών κυττάρων στον μετωπιαίο και τους κροταφικούς λοβούς του εγκεφάλου. Αντιπροσωπεύει το περίπου 5-10% των περιπτώσεων άνοιας.
- Μικτή άνοια. Με τον όρο αυτό περιγράφεται η συνύπαρξη διαφόρων μορφών της νόσου σε ένα άτομο (π.χ. το να πάσχει κάποιος ταυτοχρόνως από νόσο Αλτσχάιμερ και αγγειακή άνοια).
