Την ώρα που όλοι μιλούν για αναδασώσεις, χιλιάδες πολίτες δηλώνουν πρόθυμοι να συμμετέχουν εθελοντικά και επίσημοι φορείς ανοίγουν λογαριασμούς προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα προς αυτόν τον σκοπό, επιστήμονες εφιστούν την προσοχή στη σημασία των σωστών κινήσεων για την αποκατάσταση των δασών.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, όπως τονίζουν, η αναδάσωση είναι λάθος επιλογή. Και όπου πρέπει να γίνει, είναι σημαντικό να γίνει από ειδικούς και όχι εθελοντές, οι οποίοι πάντως μπορούν να αξιοποιηθούν στην μετέπειτα φροντίδα του αναγεννώμενου δάσους.
Ο Γιώργος Καρέτσος, Δασολόγος Ερευνητής, που εργάζεται από το 1985 στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, μίλησε στο ertnews.gr για τις επικίνδυνες αντιλήψεις που αγνοούν τα βασικά δεδομένα της δασικής οικολογίας, αναλύοντας διεξοδικά τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν στις δασικές περιοχές που επλήγησαν από τις πυρκαγιές.
Αναδασώσεις μετά τη φωτιά
Είναι απαραίτητο να περάσει κάποιο σχετικό διάστημα πρώτα, τουλάχιστον δύο ετών, να δούμε τις δυνατότητες που έχει η ίδια η φύση να αναγεννηθεί.
Στο μεταξύ θα χρειαστεί να γίνει χαρτογράφηση της εδαφικής κατάστασης των καμένων περιοχών, καθώς στον ελληνικό χώρο τα εδάφη διαφέρουν από μέτρο σε μέτρο.
Μας ενδιαφέρει να υπάρχει βαθύ έδαφος. Γενικά τα ελληνικά εδάφη είναι αβαθή, δεν υπερβαίνουν τα 30 εκατοστά, ειδικά σε περίπτωση κλίσης του εδάφους. Κατά συνέπεια δύσκολα φιλοξενούν είδη απαιτητικά.
Θα μπορούσαν να γίνουν φυτεύσεις, αλλά μόνο εκεί που έχουμε βαθιά εδάφη, κατά μήκος των ρεμάτων όπου υπάρχει βαθύτερο έδαφος. Εκεί δημιουργούνται και κάποιες μικροκλιματικές συνθήκες με αυξημένη υγρασία και πιθανόν ροή νερού.
Και εκεί όμως χρειάζεται περίσκεψη, γιατί λογικά η φύση θα αποκατασταθεί από μόνη της.
Το θαύμα της αυτοΐασης του δάσους
Η φύση πολύ γρήγορα θα δώσει αναβλαστήματα. Σε περίπου έναν μήνα από τη φωτιά θα δούμε τα αείφυλλα πλατύφυλλα είδη που είναι συνήθως θαμνώδη στον ελληνικό χώρο, να αναβλαστάνουν ταχύτατα.
Και τον χειμώνα τα σπέρματα από τη χαλέπιο πεύκη θα βγάλουν εκατομμύρια άτομα. Θα είναι εντυπωσιακό!
Επειδή έχουμε ώριμα δάση – πάνω από είκοσι ετών, που δεν έχουν καεί πρόσφατα, αυτά παράγουν κανονικά κουκουνάρια και σπέρματα, δεν καταστρέφονται από τη φωτιά και ανοίγουν αμέσως μετά.
Τα πουρνάρια, τα σχίνα, οι κουμαριές, τα ρείκια και γενικά όλα τα αείφυλλα πλατύφυλλα, όπως και η χαλέπιος πεύκη αναπτύσσουν το ριζικό τους σύστημα κατά επτά φορές πιο γρήγορα από το υπέργειο – για ύψος κώμης 10 εκατοστών, οι ρίζες έχουν μήκος 70 εκατοστά – και έτσι επιβιώνουν καλύτερα στο φτωχό μεσογειακό έδαφος.
Τα αείφυλλα πλατύφυλλα επειδή διατηρούν οφθαλμούς στη βάση του εδάφους, δεν καταστρέφονται, και έτσι θα αναβλαστήσουν αμέσως μετά τη φωτιά. Αλλά η χαλέπιος πεύκη θα ξαναγίνει το κυρίαρχο διάδοχο είδος.
Τα μεσογειακά δάση είναι πυρόφιλα από τη φύση τους.
Η χαλέπιος και η τραχεία πεύκη αναγεννώνται μετά τη φωτιά. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι πρέπει να τα κάψουμε για να τα αναγεννήσουμε. Έχουν έναν κύκλο ζωής περίπου 100-120 χρόνων, αν και η πλήρης ανάπτυξή τους είναι στα 70 χρόνια. Όταν μιλάμε για τέτοιους χρόνους βέβαια, δεν μπορεί να τους παρακολουθήσει ο μέσος άνθρωπος, δεν έχουμε εικόνα της φυσικής εξέλιξης.
Αποτροπή της διάβρωσης του εδάφους
Μόνιμο και αρχικό μέλημα μετά την πυρκαγιά είναι να προλάβουμε να μην έχουμε περαιτέρω διαβρώσεις των εδαφών.
Κοινή πρακτική είναι να φτιάχνουμε τις λεγόμενες κορμοσειρές, από τα καμένα ξύλα που έχουμε στη διάθεσή μας. Βάζουμε στη σειρά κορμούς δέντρων που δεν υπερβαίνουν το ύψος των είκοσι εκατοστών, σε πλήρη επαφή με το έδαφος, ώστε ό,τι έδαφος παρασύρεται από τη βροχή από τα ανώτερα τμήματα μιας πλαγιάς να σταματά σε αυτά τα φραγματάκια και να συγκρατείται εκεί.
Παράλληλα σε αυτά τα σημεία συγκεντρώνονται και οι σπόροι που θα αποτελέσουν τα εν δυνάμει νέα φυτά.
Οι παράγοντες που παίζουν ρόλο στην αναγέννηση των δασών
Στη διάβρωση του εδάφους παίζει ρόλο το ύψος και η ραγδαιότητα των βροχοπτώσεων, καθώς και η ίδια η φύση του εδάφους -πόσο πετρώδες είναι, για παράδειγμα ο ασβεστόλιθος δεν διαβρώνεται.
Αν ένα δάσος ξανακαεί σε σύντομο χρονικό διάστημα – προτού παρέλθει τουλάχιστον δεκαετία – δεν προλαβαίνουν τα άτομα των πεύκων να δώσουν καινούρια αναπαραγωγικά όργανα. Θα πρέπει να γίνει ώριμο το δάσος ξανά.
Άλλος μεγάλος κίνδυνος είναι τα κοπάδια. Οι εκτάσεις μετά τη φωτιά κηρύσσονται αυτόματα αναδασωτέες και δεν επιτρέπεται η βόσκηση, που είναι μεγάλο πρόβλημα, ειδικά με κατσίκια. Τα κατσίκια επιβιώνουν άριστα σε ακραίες συνθήκες, ακριβώς επειδή τρώνε το παραμικρό αναβλάστημα που θα βρουν διαθέσιμο.
Γι’αυτό όσοι έχουν ζώα θα πρέπει να ενισχυθούν για την αγορά ζωοτροφών, ή για να μεταφέρουν τα κοπάδια τους αλλού.
Περί αναδασώσεως με πυράντοχα είδη
Γίνεται κουβέντα να αντικαταστήσουμε τη χαλέπιο πεύκη με πιο πυράντοχα είδη. Όλα αυτά είναι λόγια του αέρα!
Από πού θα τα βρουν τα πυράντοχα είδη; Τα βασικά φυτώρια έχουν σταματήσει τη δραστηριότητά τους εδώ και κάποιες δεκαετίες. Δεν έχουν κόσμο, δεν έχουν χρήματα… Πού θα φυτευτούν; Στα παλιά κρατικά φυτώρια που είναι διαλυμένα; Θα πρέπει να ξαναρχίσουν να παράγουν φυτευτικό υλικό και όχι μόνο πεύκα και κυπαρίσσια.
Τα τελευταία χρόνια τα κρατικά φυτώρια στην ουσία δεν λειτουργούν, παράγουν ελάχιστες ποσότητες φυτών και δεν καλύπτουν τις σύγχρονες επιστημονικές προδιαγραφές προελεύσεων και τρόπου συλλογής, αποθήκευσης, διαλογής, εκτίμησης φυτρωτικότητας και δημιουργίας νέων φυταρίων προς διάθεση. Χωρίς οργανωμένα φυτώρια, με ανύπαρκτο προσωπικό και υποδομές δεν είναι δυνατόν να συζητούμε για αναδασώσεις, έστω και εθελοντικές.
Το καλύτερο θα ήταν να αφήσουμε τη φύση στην ησυχία της να κάνει τη δουλειά της. Η φύση αδιαφορεί για τον χρόνο, δεν την ενδιαφέρει σε πόσο καιρό θα αποκατασταθεί. Η φύση δεν ανέχεται κενά, θα τα καλύπτει με κάθε τρόπο. Συνήθως δεν μπορεί να κάνει αυτό το έργο επειδή εμείς οι άνθρωποι την ενοχλούμε, με τις αλλαγές χρήσης, την έντονη βοσκή και κάθε τρόπο που εμποδίζει το έργο της.
Ο νόμος υπάρχει αλλά χρειάζεται και κάποιος να ελέγχει, να μην βόσκουν για παράδειγμα μέσα κοπάδια. Η δασική υπηρεσία που οφείλει να κάνει τον έλεγχο, δεν έχει και αυτή προσωπικό… Από τη στιγμή που συνταγματικά τα δάση προστατεύονται, οφείλει η δασική υπηρεσία να εφαρμόζει τον νόμο.
Ματαιοπονία η παράνομη αλλαγή χρήσης γης
Όσο για την αλλαγή χρήσης γης, που τόσο φοβόμαστε, με βάση όσα έχουμε δει στο παρελθόν, είναι πλέον ματαιοπονία αν κάποιος πάει παράνομα να αλλάξει χρήση μιας δασικής έκτασης, καθώς πλέον τεχνολογικά έχουμε τη διαχρονική εικόνα από το 1945 και μετά, και φαίνεται αν και πότε έχει αλλάξει η χρήση.
Να γνωρίζει λοιπόν όποιος πάει να κάνει μια παρανομία ότι κάποια στιγμή θα βρεθεί στο στόχαστρο!
Ο κίνδυνος από τις εθελοντικές αναδασώσεις
Οι περισσότεροι άνθρωποι που ευαισθητοποιούνται είναι τα νέα παιδιά. Δεν έχουν όμως και την απαραίτητη γνώση. Πρέπει να βοηθήσουν σε άλλα πράγματα και όχι στην αναδάσωση.
Δεν μπορεί απλά κάποιος από τον αστικό χώρο να πάρει ένα ξινάρι και να αρχίσει να σκάβει κάπου τυχαία… Είναι κρίμα το υλικό που παράγεται με τόσο κόπο να καταστρέφεται κατά λάθος από μια εθελοντική ομάδα αναδάσωσης, όπως το έχουμε δει να συμβαίνει πολλάκις στο παρελθόν.
Είναι προτιμότερο να πηγαίνουν μετά να τα ποτίζουν. Μπορούν; Ας διοχετεύσουν την ευαισθησία τους εκεί. Δεν μπορούμε να υποκαταστήσουμε δουλειές που πρέπει να γίνουν επιμελημένα. Είναι ακριβή η αναδάσωση.
Θα το φυτεύσουν και θα σηκωθούν να φύγουν… Αυτό κάνουν συνήθως, και ούτε ξέρουν τι γίνεται μετά… Μακάρι όμως να τα υιοθετήσουν και να τα φροντίζουν αφού φυτευθούν από εξειδικευμένα άτομα!
Δυστυχώς οι ειδικοί δεν είμαστε στο τραπέζι των συζητήσεων
Ο κόσμος μαθαίνει από τα ΜΜΕ, από τα κυβερνητικά κλιμάκια, κινητοποιείται για την αναδάσωση, χωρίς να ζητηθεί η δική μας γνώμη. Δυστυχώς δεν είμαστε ποτέ σε αυτό το τραπέζι των συζητήσεων, κάποιοι άλλοι μας υποκαθιστούν.
Το 2007 στην Αρχαία Ολυμπία αναλάβαμε το έργο της αναδάσωσης της περιοχής, όταν οι ιδιωτικές εταιρείες έκαναν προτάσεις με 18 και 12 εκατομμύρια. Βρέθηκαν Έλληνες εργολάβοι, που δεν ήταν τα μεγαθήρια εταιρείες, και συνεργαστήκαμε και κάναμε το έργο με 2,5 εκατομμύρια… Το δημόσιο θα είχε τεράστια εξοικονόμηση πόρων αν αξιοποιούσε αυτές τις δυνατότητες.
Ως Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, μπορούμε να συνεισφέρουμε τη δική μας σχετική ερευνητική γνώση και πρακτική εμπειρία σε έναν σοβαρό διάλογο, τόσο με δική μας πρωτοβουλία, όσο και με πρωτοβουλία άλλων υπηρεσιών, με σκοπό την ανάπτυξη και περιφρούρηση του δασικού και αστικού χώρου προς όφελος των ανθρώπων και του περιβάλλοντος.
Χρειάζεται ενίσχυση των δασικών υπηρεσιών
Είμαστε μια μεσογειακή χώρα, οι φωτιές θα μας συνοδεύουν συνεχώς. Δεν μπορούμε να κάνουμε πως δεν θα μας ξανασυμβεί, πρέπει να διατηρούμε έναν μηχανισμό σε άρτια κατάσταση για να αντιμετωπίζουμε τέτοια φαινόμενα.
Η φύση είχε εκμανεί, παρήγαγε τόσο μεγάλο όγκο οργανικής ουσίας, συσσώρευση βιομάζας, είχε τεράστιο όγκο τροφής να δώσει στη φωτιά. Αν είχε φροντιστεί, καθαριστεί, αραιωθεί, η φωτιά θα είχε μικρότερη οργή…
Πρέπει να αλλάξει η αντίληψη, το δόγμα.
Η πυροσβεστική συνεργάζεται μια χαρά με τις δασικές υπηρεσίες. Αλλά ήταν λάθος η απόφαση μεταφοράς της δασοπυρόσβεσης στην πυροσβεστική και η αποδυνάμωση των δασικών υπηρεσιών και η εγκατάλειψη της διαχείρισης αυτών των εκτάσεων.
Ανάγκη αναβίωσης του επαγγέλματος των ρητινοσυλλεκτών
Η χαλέπιος πεύκη στη Βόρεια Εύβοια είναι στο όπτιμουμ της ανάπτυξής της. Πρόκειται για εντυπωσιακό δάσος σε ύψος και διάμετρο κορμών που δεν τα συναντάμε σε άλλες περιοχές.
Αυτό έχει το εξής πλεονέκτημα: Θα μπορούσε κανείς να τα καλλιεργεί και να τα διατηρεί ως πευκοδάση, ως παραγωγικό δάσος.
Εκεί είναι οι τελευταίοι συνεταιρισμοί ρητινοσυλλεκτών. Θα πρέπει να γίνουν μελέτες για την αναβίωση της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Θα πρέπει όμως να περάσουν 25-30 χρόνια για να μπορέσει ένα δέντρο να ξαναρητινευθεί, υπάρχουν ωστόσο ευτυχώς και νησίδες άκαυτων τμημάτων.
