Ηταν μία από τις σπάνιες φορές που πήγαινε στο Κάτω Μανχάταν. Αρχές της δεκαετίας του ’90, καθώς περπατούσε γύρω από το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, ο Μάικλ Ψαρρός είδε έναν σταυρό. «Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι είχαμε μια εκκλησία στη μέση του παγκόσμιου εμπορικού συγκροτήματος», λέει ο κ. Ψαρρός στην «Κ». Η εκκλησία που είχε αντικρίσει ήταν ο ελληνορθόδοξος ναός του Αγίου Νικολάου, ο μόνος οίκος λατρείας οποιασδήποτε θρησκείας που στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 καταστράφηκε μαζί με τους Δίδυμους Πύργους.
Είκοσι χρόνια αργότερα, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου ετοιμάζεται να ανοίξει ξανά – αυτήν τη φορά, αφού η καταστροφή της θα είναι για πάντα συνυφασμένη με τη δολοφονία περίπου 3.000 ανθρώπων, δεν θα είναι απλώς ακόμα μία ορθόδοξη εκκλησία, αλλά η μόνη εκκλησία στις ΗΠΑ, μετά τον Καθεδρικό Ναό του Εθνικού Ιερού της Αμώμου Συλλήψεως στην Ουάσιγκτον, που θα είναι και εθνικό ιερό.
«Θα φωτιστεί από μέσα για πρώτη φορά την παραμονή της 11ης Σεπτεμβρίου», λέει στην «Κ» ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος, εξηγώντας πως αυτό το εναρκτήριο γεγονός θα οδηγήσει στο επόμενο Πάσχα, όταν ο ναός θα ανοίξει στο κοινό. «Αυτή η ανάσταση του μοναδικού οίκου λατρείας που καταστράφηκε στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί μια αναγέννηση της πίστης όχι μόνο στον Θεό, αλλά στις αξίες της αγάπης, της συμπόνιας, του ελέους και της συγχώρεσης», αναφέρει. Το φως που θα εκπέμψει στις 10 Σεπτεμβρίου θα είναι λευκό, συμβολίζοντας, είκοσι χρόνια έπειτα από μια ανείπωτη τραγωδία, το φως που φωτίζει το σκοτάδι.
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου ξεκίνησε να λειτουργεί το 1922 – έως ότου Ελληνοαμερικανοί μετανάστες το αγοράσουν, το τετραώροφο κτίριο στην οδό Τσένταρ ήταν ταβέρνα. Το πλάτος της εκκλησίας δεν ξεπερνούσε τα επτά μέτρα, το μήκος της τα 17, το ύψος της δεν έφθανε τα 11. Και όμως, όταν κτίστηκε το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, άλλα γειτονικά κτίρια κατεδαφίστηκαν και στην ενορία προσέφεραν εκατομμύρια δολάρια για να πουληθεί η εκκλησία, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν. «Ηταν μια ταπεινή ενορία, αλλά είχε δυνατούς ανθρώπους», λέει στην «Κ» ο πατήρ Αλεξ Καρλούτσος, γενικός αρχιερατικός επίτροπος της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής, ο οποίος υπήρξε παπαδοπαίδι στη συγκεκριμένη εκκλησία. «Ηθελαν να κρατήσουν αυτή την εκκλησία εκεί ως απόδειξη των μεταναστών που είχαν έρθει μέσω του νησιού Ελις, που είδαν το Αγαλμα της Ελευθερίας. Ηθελαν να μην το πουλήσουν, για να τιμήσουν την κληρονομιά των γονιών τους. Και επειδή δεν το έκαναν, τώρα έχουμε ένα εθνικό ιερό, άξιο της πίστης μας και άξιο της κουλτούρας μας», τονίζει.
«Το Α και το Ω»
Ο κ. Ψαρρός, αντιπρόεδρος της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης «Φίλοι του Αγίου Νικολάου», η οποία ιδρύθηκε το 2019 για να συνεχιστεί η κατασκευή του ομώνυμου ναού που είχε σταματήσει λόγω οικονομικών δυσκολιών το 2017, αναφέρει πως ο πατήρ Αλεξ είναι «το Α και το Ω» της προσπάθειάς τους για τον Αγιο Νικόλαο, μιας προσπάθειας που μόνο μάταια δεν ήταν. Το 2019 έλειπαν 45 εκατ. δολάρια για τη συνέχιση της κατασκευής, που είχε ξεκινήσει το 2014 – από τις 2 Ιανουαρίου 2020 έως σήμερα έχουν μαζέψει 60 εκατ.
Ο ναός – μνημείο δεν θα είναι πια η ταπεινή εκκλησία που ήταν πριν. Για την κατασκευή έχουν ήδη δωριστεί συνολικά 85 εκατ. δολάρια – η ελληνική κυβέρνηση έχει συνδράμει με 750.000 δολάρια. Αρχιτέκτονας είναι ο Σαντιάγο Καλατράβα και τα μάρμαρα του κτιρίου είναι πεντελικά. Η επιλογή των μαρμάρων, φυσικά, δεν είναι τυχαία – «φτιάχνουμε τον δικό μας αμερικανικό Παρθενώνα», δηλώνει ο κ. Ψαρρός, «θα είναι το απόλυτο σύμβολο του Ελληνισμού στην Αμερική, φτιάχνουμε την Ακρόπολή μας».
Ο ίδιος ανησυχεί πως οι Ελληνες της Ελλάδας σκέφτονται ότι θα είναι ακόμα μία εκκλησία στη Νέα Υόρκη. «Οι πινακίδες στο “Σημείο Μηδέν” θα λένε “εθνικό ιερό”», τονίζει, συμπληρώνοντας πως θα είναι η εκκλησία με τους περισσότερους επισκέπτες στη Νέα Υόρκη, ίσως η ορθόδοξη εκκλησία με τους πιο πολλούς μη ορθόδοξους επισκέπτες στον κόσμο.
«Η τρομερή τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου μεταμόρφωσε μια απλή ενορία σε ένα ιερό στο οποίο άνθρωποι από όλο τον κόσμο θα έρχονται για να βρουν ανακούφιση και ελπίδα και παρηγοριά», λέει ο πατήρ Αλεξ. «Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα ιερό αγάπης και όχι μίσους, ένα ιερό συγχώρεσης και όχι πικρίας, ένα ιερό για ελπίδα, όχι για απελπισία». Ο ίδιος είδε την απελπισία με τα μάτια του στις 12 Σεπτεμβρίου 2001, μία ημέρα μετά τις επιθέσεις. «Κοίταζα αυτό το μέρος της απόγνωσης, περπατούσαμε με τον τότε Αρχιεπίσκοπο στο “Σημείο Μηδέν” και τα υπολείμματα της στάχτης και των ανθρώπων που έχασαν τις ζωές τους τα νιώσαμε στα χείλη μας και είπαμε “πρέπει να ξανακτίσουμε, πρέπει να τιμήσουμε αυτές τις ζωές”», αναφέρει.
«Τώρα, είκοσι χρόνια μετά, ευχαριστώ τον Θεό για τους “Φίλους του Αγίου Νικολάου”, για τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο, γιατί κρατήσαμε τον λόγο μας σε αυτούς τους ανθρώπους – δεν θα ξεχάσουμε ποτέ, θα τους τιμάμε πάντα, πάντα θα συγχωρούμε, πάντα θα αγαπάμε», λέει. «Είναι μια αναγέννηση», τονίζει, «είναι στα αλήθεια μια αναγέννηση».
