Για πάνω από έναν αιώνα, οι άνθρωποι έκαναν ουρές για να εμβολιαστούν κατά της πολιομυελίτιδας, της ευλογιάς, της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της ερυθράς, της γρίπης κι άλλων επιδημικών ασθενειών. Και το έκαναν επειδή είχαν την εντολή από σχολεία, χώρους εργασίας, ένοπλες δυνάμεις και άλλα ιδρύματα που είχαν δεσμευτεί να χρησιμοποιούν την επιστήμη για την καταπολέμηση των ασθενειών. Ως αποτέλεσμα, οι θανατηφόρες ιογενείς επιδημίες άρχισαν να εξαφανίζονται στον ανεπτυγμένο κόσμο.
Το 1796 ο Έντουαρντ Τζέννερ (Edward Jenner), ένας γιατρός στο Μπέρκλεϊ του Γκλωστερσάιρ, στην αγροτική Αγγλία, πήρε υλικό προς εμβολιασμό όχι από άνθρωπο νοσούντα αλλά από εξανθήματα αγελάδας, δηλαδή από τον ιό που ανήκε στην ίδια οικογένεια με αυτόν της ευλογιάς και προκαλούσε την ασθένεια του δαμαλισμού στις αγελάδες. Η διαδικασία αυτή χάρισε στους ανθρώπους την ανοσία από την ευλογιά.
Για τα επόμενα 100 χρόνια μετά από αυτή την ανακάλυψη, η αντίσταση στον εμβολιασμό εξελίχθηκε σε «ένα τεράστιο μαζικό κίνημα», λέει ο ιστορικός ιατρικής του Γέιλ Φρανκ Σνόουντεν. «Υπήρξε μια απόρριψη του εμβολιασμού για πολιτικούς λόγους καθώς θεωρήθηκε ευρέως ως μια άλλη μορφή τυραννίας».
Οι φόβοι ότι τα εμβόλια για την ευλογιά θα μετέτρεπαν τους ανθρώπους σε μεταλλαγμένους με τα χαρακτηριστικά αγελάδας σατιρίστηκε ήδη από το 1802 από τον σκιτσογράφο James Gilray (παρακάτω). Ενώ το κίνημα κατά του εμβολιασμού μπορεί να φαίνεται σχετικά νέο, η αντίσταση και η άρνηση είναι τόσο παλιά όσο και οι εμβολιασμοί για μολυσματικές ασθένειες στη Δύση.
Το λίκνο του αντιεμβολιασμού
«Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Βρετανοί είχαν επιτέλους πρόσβαση στο πρώτο εμβόλιο στην ιστορία, ένα εμβόλιο που υποσχόταν να τους προστατεύσει από την ευλογιά, μεταξύ των πιο θανατηφόρων ασθενειών της εποχής», γράφει ο Jess McHugh στην Washington Post.
Η ευλογιά σκότωσε περίπου 4.000 ανθρώπους ετησίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και άφησε εκατοντάδες άλλους παραμορφωμένους ή τυφλούς. Ωστόσο, «πολλοί Βρετανοί ήταν δύσπιστοι για το εμβόλιο…. Οι παρενέργειες που φοβόντουσαν ήταν πολύ πιο τρομακτικές: τύφλωση, κώφωση, έλκη, μια φρικτή δερματική πάθηση που ονομάζεται ”ψώρα της ευλογιάς των αγελάδων” — ακόμη και το φύτρωμα οπλών και κέρατων. Και μ′ αυτά γεννήθηκε το πρώτο αντιεμβολιαστικό κίνημα στον κόσμο».
Η μέθοδος του Jenner, τέθηκε εκτός νόμου το 1840 καθώς την αντικατέστησαν ασφαλέστεροι εμβολιασμοί. Μέχρι το 1867, όλα τα παιδιά στη Βρετανία ηλικίας έως 14 ετών έπρεπε βάσει νόμου να εμβολιαστούν κατά της ευλογιάς. Προέκυψαν εκτεταμένες αντιδράσεις, ακόμη και μεταξύ επιφανών γιατρών και επιστημόνων, και συνεχίστηκαν για δεκαετίες.
«Κάθε μέρα οι νόμοι περί εμβολιασμού παραμένουν σε ισχύ», έγραψε ο επιστήμονας Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας το 1898, «οι γονείς τιμωρούνται, τα βρέφη σκοτώνονται». Στην πραγματικότητα, ήταν η ευλογιά που κόστισε ζωές, «περισσότερες από 400.000 ζωές ετησίως κατά τον 19ο αιώνα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας», γράφει η Ελίζαμπεθ Ερλ στο The Atlantic. «Η επιδημική ασθένεια ήταν γεγονός της ζωής εκείνη την εποχή». Και έτσι είναι πάλι. Μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τη Wikipedia, τους New York Times, το JHU CSSE COVID-19 Data και το Our World in Data, 5.120.000 άνθρωποι μέχρι στιγμής έχουν χάσει τη ζωή τους από τον κορονοϊό.
Οι κομπογιαννίτες της εποχής και ο αντιεμβολιασμός
Τότε, όπως και τώρα, o κομπογιαννιτισμός έπαιξε το ρόλο της στην άρνηση εμβολιασμού. «Ποτέ το ψέμα των ”παλιών καλών καιρών” δεν ήταν πιο ξεκάθαρο από ότι στην ιατρική», γράφει ο Greig Watson στο BBC News. «Η απογραφή του 1841 στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι το ένα τρίτο των γιατρών δεν είχαν προσόντα».
Ανάμεσα στις συνήθεις αιτίες της ασθένειας σε ένα ιατρικό εγχειρίδιο του 1848 συναντά κανείς «βρεγμένα πόδια», «παθιασμένος φόβος ή οργή» ή και «άρρωστοι γονείς».
Ανάμεσα στις πολλές φλογερές διαλέξεις, καρικατούρες και φυλλάδια που εκδόθηκαν από τους αντιπάλους του εμβολιασμού, ένα φυλλάδιο του 1805 από τον William Rowley, μέλος του Βασιλικού Κολλεγίου των Ιατρών, ισχυρίστηκε ότι η ένεση κατά της ευλογιάς θα μπορούσε να καταστρέψει μια ολόκληρη γραμμή αίματος.
Ο ρόλος της θρησκείας
Τότε, όπως και τώρα, η θρησκεία ήταν ένας κινητήριος παράγοντας. «Μπορεί κανείς να το δει με βιβλικούς όρους πως τα ανθρώπινα όντα που δημιουργήθηκαν κατ′ εικόνα του Θεού», λέει ο Σνόουντεν.
«Το κίνημα του εμβολιασμού που διοχετεύει σε ανθρώπινα σώματα υλικό από ένα κατώτερο ζώο θεωρήθηκε άθρησκο, βλάσφημο και ιατρικά λάθος». Ομολογουμένως, όσοι προσφέρθηκαν εθελοντικά να εμβολιαστούν έπρεπε να πιστέψουν στους θεσμούς της επιστήμης και της κυβέρνησης. Μετά από ιατρικά σκάνδαλα του πρόσφατου παρελθόντος όπως το πείραμα της σύφιλης στο πανεπιστήμιο του Tασκίγκι ή η Θαλιδομίδη, αυτή η εμπιστοσύνη κλονίστηκε εν μέρει.
Τον 19ο αιώνα, λέει η ιστορικός ιατρικής Kristin Hussey, «οι άνθρωποι έκαναν ερωτήσεις σχετικά με τα δικαιώματα, ιδιαίτερα τα δικαιώματα της εργατικής τάξης. Υπήρχε μια αίσθηση ότι η ανώτερη τάξη προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί, ένα αίσθημα δυσπιστίας».
Η βαθιά δυσπιστία προς τους θεσμούς φαίνεται πλέον ανένδοτη και πλήρως ενδημική στο τρέχον πολιτικό μας κλίμα, για διάφορους λόγους, ενιότε απόλυτα βάσιμους.
Αλλά κανένας ιός δεν έχει εξελιχθεί – από την εποχή του πρώτου εμβολιασμού κατά της ευλογιάς – που να νοιάζεται για την πολιτική, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις μας ή τα συναισθήματα μας για την εξουσία και τα ατομικά δικαιώματα.
Χωρίς εκτεταμένο εμβολιασμό, οι ιοί εκμεταλλεύονται με περίσσεια χαρά την έλλειψη ανοσίας μας, και το κάνουν χωρίς οίκτο ή λύπη.
