Γυναικοκτονία: Δολοφονούνται γιατί είναι γυναίκες – Ο αριθμός των θυμάτων στην Ελλάδα

Η έμφυλη βία είναι ένα καθημερινό, παγκόσμιο φαινόμενο. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι γυναίκες και τα κορίτσια πλήττονται από την έμφυλη βία. Επίσης, πολύ συχνά θύματα έμφυλης βίας αποτελούν τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ.

Πρόκειται για ποινικό αδίκημα για την ελληνική νομοθεσία και με την επικύρωση της σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, γνωστή ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (2018) άνοιξε ο δρόμος για την ποινικοποίηση και άλλων μορφών έμφυλης βίας (stalking, οικονομική βία, Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, εξαναγκαστικός γάμος)

Τι είναι η έμφυλη βία

Η έμφυλη βία περιλαμβάνει οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη, κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται. Ακόμη και οι απειλές τέτοιων πράξεων, ο εξαναγκασμός ή/και η στέρηση ελευθερίας – αποτελούν έμφυλη βία. Μπορεί να τελεστεί τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο χώρο (σπίτι, εργασία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κλπ), στρεφόμενη εναντίον της θέλησης του ατόμου. Εμπεριέχει τη χρήση υπαρκτής ή υποτιθέμενης δύναμης – εξουσίας και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται.

Σύμφωνα με τους διεθνώς αναγνωρισμένους ορισμούς της έμφυλης βίας (GBVIMS), οι βασικοί τύποι της είναι τέσσερις:

• Σεξουαλική,
• Σωματική,
• Ψυχολογική
• Οικονομική βία.

Οι μορφές της έμφυλης βίας είναι: Λεκτική, σωματική, ψυχολογική / συναισθηματική κακοποίηση, βιασμός, σεξουαλική βία, σεξουαλική παρενόχληση, εμπορία ανθρώπων (human trafficking), σεξουαλική εκμετάλλευση, οικονομική βία, εξαναγκαστικός γάμος, Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, stalking.

Σύμφωνα τη μεγαλύτερη δημοσκοπική έρευνα που έχει διεξαχθεί παγκοσμίως, για τη βία κατά των γυναικών (FRA, 2014),με τη συμμετοχή πάνω από 42.000 γυναικών, ηλικίας από 18 έως 74 ετών, από 28 κράτη μέλη της ΕΕ:

• 1 στις 3 γυναίκες στην ΕΕ έχει υποστεί σωματική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω
• 1 στις 2 γυναίκες έχει βιώσει ψυχολογική βία από τον σύντροφό της
• 1 στις 8 γυναίκες έχουν υποστεί οικονομική βία από το σύντροφό τους
• 1 στις 10 γυναίκες έχει βιώσει σεξουαλική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω
• 1 στις 20 γυναίκες έχει πέσει θύμα βιασμού
• 1 στις 3 γυναίκες έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο χώρο εργασίας
• 1 στις 5 νεαρές γυναίκες, μεταξύ 18-29 ετών, έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο διαδίκτυο
• 1 στις 5 γυναίκες έχει βιώσει stalking
• 50 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους κάθε εβδομάδα λόγω της ενδοοικογενειακής βίας, στην Ε.Ε.

Γυναικοκτονία: Η πιο ακραία εκδήλωση της σεξιστικής βίας

Η πιο ακραία πράξη βίας κατά των γυναικών είναι η γυναικοκτονία. Ο ορισμός που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για τη γυναικτοκτονία, είναι ότι πρόκειται για «ανθρωποκτονία γυναικών» από πρόθεση επειδή είναι γυναίκες.

Ο όρος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής» και λοιπές μορφές δολοφονίας, τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, και περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών.

Σύμφωνα με παγκόσμια μελέτη που έγινε για την Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ γύρω από το φαινόμενο 87.000 γυναίκες σκοτώθηκαν από πρόθεση μέσα στο 2017 εκ των οποίων οι 50.000 από αυτές σκοτώθηκαν είτε από τον σύντροφο τους, είτε από μέλη της οικογένειάς τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό καταγράφεται στην Ασία ( 20.000) και ακολουθεί η Αφρική (10.000). Στην Ευρώπη καταγράφηκαν 3000 γυναικοκτονίες την ίδια περίοδο.

Ας σημειωθεί ότι ένας σύντροφος είναι υπεύθυνος στο 40% περίπου των ανθρωποκτονιών με θύμα γυναίκα, σε σύγκριση με το 6% της ευθύνης των συντρόφων σε ανθρωποκτονίες που αφορούν άντρα ως θύμα.

Ελλάδα: 13 γυναικοκτονίες μέσα στο 2021

Στην Ελλάδα η εκτίμηση των θυμάτων γυναικοκτονιών γίνεται μέσα από τη χρήση του άρθρου για την ανθρωποκτονία με πρόθεση (άρθρο 299 ΠΚ σε συνδυασμό με τον N.3500/2006.

Σύμφωνα, με δεδομένα από τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, το 2019 οκτώ γυναίκες δολοφονήθηκαν στην Ελλάδα από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους, ενώ το 2018 οι δολοφονίες γυναικών από συγγενικό τους πρόσωπο ανήλθαν σε 13. Μέχρι σήμερα το 2021, 13 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί στη χώρα μας.

Από τα στοιχεία προκύπτει ότι για τα περισσότερα από τα έτη αναφοράς, κάθε μήνα μία γυναίκα δολοφονείται από κάποιο μέλος της οικογένειάς της. Οι ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες (γυναικοκτονίες) κυμαίνονται από το 30,4 – 50%. Συγκεκριμένα, για το 2019 το ποσοστό των γυναικοκτονιών από μέλος της οικογένειας του θύματος ήταν 42,1%, καθώς στο σύνολο των 19 ανθρωποκτονιών γυναικών οι γυναικοκτονίες ανήλθαν σε 8.

Περισσότερες πληροφορίες για την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες στη χώρα μας παίρνουμε από τον χάρτη καταγραφής σεξιστικής/ έμφυλης βίας. Είναι ο μοναδικός χάρτης στην Ελλάδα που καταγράφει τα θύματα που έχασαν τη ζωή τους λόγω έμφυλης βίας. Το 2015 καταγράφηκε μια γυναικοκτονία, ενώ το 2016 οι γυναικοκτονίες ήταν 16 σε όλη την Ελλάδα. Το 2017 άγγιξαν τις 11, το 2018 έφτασαν τις 13, ενώ το 2019 τις 17. Ο χάρτης αυτός καταγράφει επίσης και περιστατικά σεξουαλικής βίας, κακοποίησης, βιασμού και παρενόχλησης και παρέχει μια κατατοπιστική εικόνα γύρω από το φαινόμενο.

Οι Ξενώνες Φιλοξενίας για γύναικες θύματα βίας και η Γραμμή SOS 15900

Το Δίκτυο Δομών της Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων είναι στο πλευρό των γυναικών θυμάτων βίας. Περιλαμβάνει 43 Συμβουλευτικά Κέντρα σε όλη την Ελλάδα, τα οποία παρέχουν σε γυναίκες δωρεάν υπηρεσίες ψυχολογικής, νομικής στήριξης και εργασιακής συμβουλευτικής, καθώς και 19 Ξενώνες Φιλοξενίας, στους οποίους μπορούν να διαμείνουν γυναίκες θύματα βίας με τα παιδιά τους και οι οποίοι βρίσκονται σε μυστικές τοποθεσίες σε όλη την επικράτεια.

Επίσης, το Δίκτυο περιλαμβάνει και την τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900, η οποία λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα και είναι δωρεάν, στηρίζει και ενημερώνει τόσο τα ίδια τα θύματα όσο και πρόσωπα από το ευρύτερο περιβάλλον που επιθυμούν να ενημερωθούν για το πώς μπορούν να βοηθήσουν τα θύματα.

Οι γυναίκες που δεν μπορούν να καλέσουν, μπορούν να επικοινωνήσουν και με email στην ηλεκτρονική διεύθυνση: sos15900@isotita.gr.

Πάνω από 5.405 κλήσεις για περιστατικά βίας

Χαρακτηριστικό είναι ότι το πρώτο δεκάμηνο του 2021 η Γραμμή SOS 15900 δέχθηκε πάνω από 7.809 κλήσεις, εκ των οποίων οι 5.405 κλήσεις αφορούσαν σε περιστατικά βίας. Οι 3.182 κλήσεις ήταν για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, ενώ 2.699 γυναίκες ανέφεραν ως δράστη τον νυν ή πρώην σύζυγο ή σύντροφο.

Στη Γραμμή SOS 15900 κάλεσαν τόσο τα ίδια τα θύματα όσο και τρίτα πρόσωπα, δηλαδή συγγενείς (γονείς, αδέρφια, παιδιά), φίλοι και γείτονες. Η Γραμμή δέχθηκε από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Οκτώβριο του 2021, 3.730 κλήσεις από γυναίκες – θύματα βίας και 1.675 κλήσεις από τρίτα πρόσωπα.

Παράλληλα το ίδιο χρονικό διάστημα στα 43 συμβουλευτικά κέντρα του Δικτύου Δομών της ΓΓΔΟΠΙΦ απευθύνθηκαν 4.449 άτομα, γυναίκες – θύματα βίας, αλλά και πρόσωπα από το συγγενικό και φιλικό τους περιβάλλον για να ζητήσουν συμβουλές και καθοδήγηση από εξειδικευμένους ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, ενώ στους 19 ξενώνες φιλοξενήθηκαν 175 γυναίκες με τα παιδιά τους.

Τα είδη των γυναικοκτονιών

Υπάρχουν διάφορα είδη γυναικοκτονιών ανάλογα με το κίνητρο που οδήγησε στην πιο ακραία εκδήλωση μορφής βίας κατά των γυναικών. Τα κυριότερα από αυτά είναι:

1. Δολοφονίες στο όνομα της «τιμής»

Οι δολοφονίες στο όνομα της τιμής αφορούν τη δολοφονία μίας γυναίκας ή ενός άντρα από ένα μέλος της οικογένειας για μία πραγματική ή υποτιθέμενη παραβατική συμπεριφορά, όπως η απιστία, η σεξουαλική δραστηριότητα ή η εγκυμοσύνη εκτός γάμου η ακόμα και επειδή υπήρξε βιασμός της γυναίκες. Συνήθως, οι θύτες θεωρούν ότι με τη δολοφονία στο όνομα της τιμής προστατεύουν τη φήμη της οικογένειας, ακολουθούν την παράδοση ή ικανοποιούν λανθασμένες θρησκευτικές απαιτήσεις. Οι δολοφονίες στο όνομα της τιμής μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμη και για να καλύψουν περιστατικά αιμομιξίας.

Παγκοσμίως, καταγράφονται 5.000 δολοφονίες στο όνομα της τιμής κάθε χρόνο, αν και αυτός ο αριθμός θεωρείται ότι είναι μικρότερος σε σχέση με την πραγματικότητα. Αυτές οι δολοφονίες συμβαίνουν κυρίως σε περιοχές τη Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας αλλά και σε ορισμένες κοινότητες μεταναστών, όπως η Αυστραλία, η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική.
τω

Οι δολοφονίες των γυναικών για τη «σωτηρία της τιμής της οικογένειας» αποτελούν από τις τραγικές επιπτώσεις και ξεκάθαρες εκδηλώσεις των ενσωματωμένων και πολιτισμικά αποδεκτών προκαταλήψεων κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Συχνά δεν τιμωρούνται λόγω της διαδεδομένης αποδοχής αυτών των πρακτικών αλλά και των νόμων που προστατεύουν τους δολοφόνους. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο θάνατος μπορεί να ενθαρρυνθεί ή να παρακινηθεί από υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, ακόμα και γυναικών.

2. Γυναικοκτονία λόγω προίκας

Μία άλλη μορφή γυναικοκτονίας που συνδέεται με πολιτισμικές πρακτικές σχετίζεται με την προίκα. Συμβαίνει κυρίως σε περιοχές της Ινδίας και συμπεριλαμβάνει νεόνυμφες που δολοφονούνται εξαιτίας διαμαχών για την προίκα, όπως η προσφορά χαμηλής προίκας στην οικογένεια. Κάποιες πηγές του ΠΟΥ αναφέρουν ότι περίπου 25.000 νεόνυμφες δολοφονούνται ή ακρωτηριάζονται κάθε χρόνο γι΄αυτο το λόγο.

Σύμφωνα με μία ανάλυση δεδομένων από μελέτη του Παγκόσμιου Αντίκτυπου Ασθενειών, οι γυαίκες αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο θανάτου από εγκαύματα σε σχέση με τους άντρες και τα εγκαύματα είναι η 7η πιο συχνή αιτία θανάτου για γυναίκες 15-44 ετών παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις πρακτικές μαγειρικής που αναπτύσσουν οι γυναίκες. Ωστόσο, κάποιες θάνατοι νεαρών γυναικών σχετικοί με φωτιά θεωρείται ότι έχουν σχέση με την προίκα, με βία από τον σύντροφο ή την οικογένεια ή την εξαναγκαστική αυτοκτονία, κυρίως στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία.

3. Γυναικοκτονία από μη οικείους

Η δολοφονία μίας γυναίκας από κάποιον χωρίς οικεία σχέση με το θύμα είναι γνωστή ως «γυναικτονία από μη οικείους». Η γυναικοκτονία που συμπεριλαμβάνει σεξουαλική επίθεση κάποιες φορές αναφέρεται ως σεξουαλική γυναικοκτονία. Τέτοιες δολοφονίες καταγράφονται σε μεγάλη συχνότητα στη Λατινική Αμερική.

Για παράδειγμα, 400 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί στυγνά κατά την περασμένη δεκαετία στην πόλη Σιουδάδ Χουάρες, στα σύνορα Μεξικό – ΗΠΑ. Το 2008 περισσότερες από 700 γυναίκες δολοφονήθηκαν στη Γουατεμάλα. Σε πολλές από αυτές τις δολοφονίες, προηγήθηκε σεξουαλική κακοποίηση και βασανισμός. Στις ΗΠΑ, το 2006 δύο μαζικοί πυροβολισμοί σε σχολεία είχαν σαν στόχαστρο κορίτσια μαθήτριες και καθηγήτριες. Η γυναικοντονία από μη οικείους έχει συνδεθεί και με κάποια στιγματισμένα επαγγέλματα, με θύματα εργάτριες του σεξ και εργαζόμενες σε μπαρ και νυχτερινά κέντρα.

Γυναικοκτονία: Μία «σιωπηλή πανδημία» μέσα στην πανδημία της COVID-19

Η πανδημίας της COVID-19 και η επακόλουθη απομόνωση στα σπίτια αύξησε δραματικά τα περιστατικά οικογενειακής βίας. Στην Ισπανία μετά την άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης λόγω της covid-19, τον Μάιο, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τρεις ημέρες από τον πρώην ή νυν σύντροφό της, έναντι μίας κάθε εβδομάδα κατά μέσο όρο πριν την πανδημία.

Στο Βέλγιο τους τέσσερις πρώτους μήνες του έτους καταγράφηκαν 13 γυναικοκτονίες έναντι 24 στο σύνολο του 2020. Στη Γαλλία 56 γυναίκες έχουν φονευθεί από την αρχή του 2021, ενώ στη διάρκεια της ίδιας περιόδου πέρυσι ο αριθμός ήταν 46, σύμφωνα με την οργάνωση «Γυναικοκτονίες από συντρόφους ή πρώην».