4 Απριλίου 2022
ΤΟ ΕΚΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Το Έκθεμα του Απριλίου παρουσιάζεται από τον Πέτρο Πετράτο, πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου της Ιακωβατείου Βιβλιοθήκης. Πρόκειται για ένα σπουδαίο Τετραευάγγελο του 15ου-16ου αιώνα. Οι σχετικές πληροφορίες είναι ήδη αναρτημένες στην ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης μας: http://vivl-lixour.kef.sch.gr
Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΟΜΙΛΙΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Η τέταρτη διαδικτυακή ομιλία-συζήτηση για το 2022 θα αναφέρεται στο ρόλο του βιβλίου, καθώς ο Απρίλιος έχει να παρουσιάσει δύο «Παγκόσμιες Ημέρες»: Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου στις 2 Απριλίου και Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου στις 23 Απριλίου. Θα μιλήσει η Φοίβη Ρίζου, φιλόλογος στο Πετρίτσειο Λύκειο Ληξουρίου, με θέμα «Βιβλίο, ένα παράθυρο στον κόσμο». Θα πραγματοποιηθεί προς το τέλος Απριλίου. Θα υπάρξει έγκαιρη ενημέρωση για την ημερομηνία, για τον τρόπο παρακολούθησης της διαδικτυακής ομιλίας και για τη διαδικασία συμμετοχής στη συζήτηση, που θα ακολουθήσει.
ΤΟ ΕΦΟΡΕΥΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
ΤΗΣ ΙΑΚΩΒΑΤΕΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ
Τετραευάγγελο, 15ος-16ος αιώνας
Στο μουσειακό τμήμα της Ιακωβατείου Βιβλιοθήκης εκτίθεται ένα από τα σπάνια χειρόγραφα που έχουν διασωθεί στον ιόνιο χώρο. Πρόκειται για ένα σημαντικό Τετραευάγγελο του 15ου-16ου αιώνα (το Τετραευάγγελο Γ της Ιακωβατείου Βιβλιοθήκης), το οποίο κοσμείται με μικρογραφίες των Ευαγγελιστών, επίτιτλα και αρχικά γράμματα στην αρχή κάθε Ευαγγελίου.
Περιέχει 336 φύλλα, διαστάσεων 19×14 εκ. Πολλά από τα φύλλα αυτά φέρουν υδατόσημα, τα οποία βοηθούν αποτελεσματικά στη χρονολόγηση του κώδικα: ο χρόνος δημιουργίας του τοποθετείται στους αιώνες 15ο με 16ο και ειδικότερα κατά μία εκτίμηση στο τρίτο τέταρτο του 16ου αιώνα.
Από συγκεκριμένη ένδειξη του χειρογράφου (φύλλο 257v, στο τέλος του κατά Λουκάν Ευαγγελίου) συμπεραίνεται ότι αυτό προήλθε από την πόλη Κεσάνη της Αδριανούπολης (σήμερα στο ευρωπαϊκό τμήμα της Τουρκίας). Δωρίθηκε μάλλον στο μητροπολίτη Σταυρουπόλεως Κωνσταντίνο Τυπάλδο Ιακωβάτο (1795-1867), όταν ο τελευταίος ήταν σχολάρχης της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, και έφτασε μέχρι το Ληξούρι, όταν μεταφέρθηκε η βιβλιοθήκη του μητροπολίτη μαζί με το αρχειακό υλικό της Θεολογικής Σχολής στο πατρικό του σπίτι.
Οι μικρογραφίες του Τετραευάγγελου είναι ολοσέλιδες και τα χρώματά τους ζωηρά. Οι Ευαγγελιστές, κρατώντας ανοιχτό βιβλίο, κάθονται σε καθίσματα μπροστά σε τραπέζι, όπου πάνω του βρίσκονται διάφορα σύνεργα για το γράψιμο (κάλαμος, μελανοδοχείο κ.λπ.), και μπροστά σε αναλόγιο με βιβλίο εκτός από την περίπτωση του Ιωάννη. Οι μικρογραφίες του Λουκά, του Μάρκου και του Ιωάννη είναι ζωγραφισμένες σε φύλλα του ίδιου του κώδικα και φέρουν φυτικό διάκοσμο στο εσωτερικό του πλαισίου, ενώ η μικρογραφία του Ματθαίου, μεταγενέστερη όπως φαίνεται, είναι ζωγραφισμένη σε πρόσθετο φύλλο χωρίς φυτικό διάκοσμο.
Τα επίτιτλα είναι ορθογώνια και διακοσμούνται με άνθη, τα οποία εγγράφονται σε ποικίλα γεωμετρικά πλαίσια – τετράγωνα, ρομβοειδή, κυκλικά, σταυρόσχημα – ενώ ο διάκοσμός τους έχει έντονα χρώματα. Με παρόμοια χρώματα έχουν σχεδιαστεί και τα αρχικά γράμματα στην αρχή κάθε Ευαγγελίου. Το κείμενο, τέλος, κάθε σελίδας είναι μονόστηλο 20 στίχων.
Το Τετραευάγγελο Γ είναι ένας από τους ανεκτίμητους θησαυρούς της Ιακωβατείου Βιβλιοθήκης.
Πέτρος Πετράτος
Με αφορμη αυτο το τοσο σπουδαιο εκθεμα της Ιακωβατειου Βιβλιοθηκης του Ληξουριου, το οποιο πραγματι ειναι ενας ανεκτιμητος θησααυρος , απο τους τοσους σε ολη τη νησο αλλα και στην Ορθοδοξο Εκκλησια μας, οι οποιοι φυλασσονται ως κορη οφθαλμου στα μοναστηρια στις συλλογες αλλα και στους μουσειακους χωρους σε πεισμα των αιωνων θα ηταν επισης ωφελιμο να γινοταν μια πιο μυστικη και πιο εσωτερικη προσεγγιση στο ιερο κειμενο του λεγομενου Τετραευαγγελου, το οποιο εικονιζει στην πρωτη σελιδα του τον αγιο Ευαγγελιστη Μαρκο με καλλιτεχνικη απεικονιση και αρα περιεχει το ιερο αγιογραφικο κειμενο του ”κατα Μαρκον”οπως λεγεται ιερου Ευαγγελιου.Γιατι πισω απο το γραμμα της Γραφης κατα τους αγιους πατερες της Εκκλησιας περιεχεται η αποκεκαλυμμενη θεια αληθεια και πισω απο την καλλιγραφικη και καλαισθητο απεικονιση-παρουσιαση του ιερου κειμενου το ”απωτερον καλλος”ο πλουτος των θειων νοηματων.
Κατα τον μεγαλο και κορυφαιο θεολογο Παναγιωτη Τρεμπελα η Καινη Διαθηκη αλλα και ολη η Αγια Γραφη στην εκταση της αποτελει ενα χρυσωρυχειο νοητο που κανεις ανακαλυπτει ωσαν αλλους τιμιους λιθους και χρυσον και αργυρον τις αποθησαυρισμενες επιταγες του Δεσποτου και Σωτηρος, την σωτηριον αποκεκαλυμμενη αληθεια και τα γεματα φως και ζωη προσταγματα του σαρκωθεντος Λογου-Ιησου Χριστου.
Σε αλλες μικρογραφιες χειρογραφων Ευαγγελιων με την ιδια τεχνικη παρουσιαζεται ο καθε ενας ιερος Ευαγγελιστης με το χαρακτηριστικο συμβολο του .Οι Ευαγγελιστες ειναι τεσσερεις Ματθαιος Μαρκος Λουκας και Ιωαννης και τα συμβολα τους ειναι του μεν Ματθαιου ο αγγελος του Μαρκου ο λεων (λιονταρι) του Λουκα ο μοσχος και του Ιωαννου ο αετος.Τοποθετηθηκε αυτη η απεικονιση-συμβολισμος θελοντας να δηλωσει και το περιεχομενο ενος εκαστου των ιερων Ευαγγελιων.Ο Ματθαιος κανει λογο στους Ιουδαιους το πρωτον για την καλη αγγελια της κατα σαρκα γεννησεως του Θεανθρωπου, οπως την ανηγγειλαν προ αιωνων οι προφητες. Ο Μαρκος κανει λογο για τη βασιλικη καταγωγη του Χριστου κατα την ανθρωπινη φυση Του απο το βασιλικο γενος του Δαυιδ και ο λεων θεωρειται βασιλικο ζωο ο βασιλιας των ζωων.Επισης στις παλαιο-διαθηκικες προφητειες ο Χριστος αναγγελεται και προεικονιζεται ως σκυμνος (λεων ) ο οποιος ”ανεπεσεν και τις εγερει Αυτον”.Ο Λουκας αρχιζει την δικη του διηγηση με την αναγγελια της γεννησεως του Προδρομου κατα την οποια ο αγγελος Γαβριηλ εμφανιζεται στον γεροντα ιερεα Ζαχαρια πατερα του Προδρομου ως ιερατευοντα και προσφεροντα θυμιαμα στο Ναο ως θυσια η οποια (θυσια του θυμιαματος) μαζι με την αιματηρη θυσια των μοσχων εθεωρειτο πρωτυπωσις της ιλαστηριου θυσιας του Χριστου ο οποιος ειναι ο μοσχος ο αμωμος ο μη δεχομενος ζυγον αμαρτιας και τελος ο Ιωαννης με την παρασταση του αετου συμβολιζει την υψηλη θεολογια της αναρχου και ατελευτητου υπαρξεως του Λογου (Ιησου Χριστου) η οποια αναγει την διανοια των πιστων προς τα ουρανια κανοντας τους να ανερχονται και να διεισδυουν- οσο κατα το ανθρωπινως δυνατον και να πληροφορουνται τα της Θεοτητας του σαρκωθεντος Λογου (Εν αρχη ην ο Λογος και ο Λογος ην προς τον Θεον και Θεος ην ο Λογος. Παντα δι’αυτου εγενοντο)Ο αετος σε αυτη την περιπτωση ειναι το μονο πτηνο που μπορει να κοιτα καταματα το φως του ηλιου. Ετσι και ο της βροντης θειος γονος(Ιωαννης) ως αλλος υψιπετης αετος εν Αγιω Πνευματι διεισδυσε -οσο ηταν αυτο δυνατον στο απλετο φως της αποκεκαλυμμενης θεια αληθειας και εγινε Θεολογος.Και τωρα ο λογος για τον Ευαγγελιστη Μαρκο , του οποιου το ιερον κειμενον (Ευαγγελιον) ευρισκεται χειρογραφον στον εν λογω κωδικα της βιβλιοθηκης.
Ο αγιος Μαρκος ο Ευαγγελιστης αρχιζει το δικο του Ευαγγελιο με παραθεση σχετικων προφητειων παλαιο-διαθηκικων που προαναγγελουν τον αγγελο του Μεσσιου Χριστου και την αποστολη του. ”Αρχη του Ευαγγελιου Ιησου Χριστου Υιου του Θεου.Ως γεγραπται εν τοις προφηταις .Ιδου εγω αποστελω τον αγγελον μου προ προσωπου σου, οστις κατασκευασει την οδον σου εμπροσθεν σου. Φωνη βοωντος εν τη ερημω. Ετοιμασατε την οδον του Κυριου , ευθειας ποιειτε τας τριβους αυτου εγενετο Ιωαννης ”.Αγγελος του Θεου ειναι ο Ιωαννης ο τιμιος Προδρομος ο οποιος προανηγγειλε στους Ιουδαιους τον ερχομο του Μεσσιου και προσηρχοντο παντες και εβαπτιζοντο υπ’αυτου εξομολογουμενοι τας αμαρτιας αυτων.Ο ευαγγελιστης Μαρκος παρασιωπα τα γεγονοτα της νηπιακης ηλικιας του Ιησου οπως την Θεια Γεννηση κ.α. τα οποια αναφερουν οι αλλοι δυο (Ματθαιος και Λουκας) μας εισαγαγει κατευθειαν στον πυρηνα της διδασκαλιας του που ειναι η παρουσια επι γης του Υιου του Θεου και το επι γης σωτηριον εργο του γιαυτο και το Ευαγγελιο του ειναι και το πιο συντομο απο τα αλλα τρια.Χαρακτηριστικο της διδασκαλιας του κατα Μαρκον Ευαγγελου ειναι η ακαταμαχητος δυναμη του Χριστου και η κατ’ανθρωπον βασιλικη καταγωγη του απο το γενος του Δαυιδ.Ο Χριστος ειναι ο προεπηγγελμενος Μεσσιας στο προσωπο του Οποιου συνανταται το λεγομενον ”τρισσον αξιωμα”αρχιερατικον προφητικον και βασιλικον τα οποια προετυπωναν οι κατα καιρους χριομενοι προφηται βασιλεις και αρχιερεις του ιουδαικου λαου.
Ο Μεσσιας Χριστος αποκαλυπτει αυτη την ιδιοτητα του αμεσως μετα τη βαπτιση Του.Ο φιλοακροαμων αναγνωστης διαβαζοντας το ιερον τουτο Ευαγγελιο διακρινει την εξουσια του Χριστου την βασιλικη και ακαταμαχητον που απορρει εκ του προσωπου του λογω της ομοουσιοτητος Του με τον Πατερα γενομενος αμα και τελειος ανθρωπος σαρκωθεις εκ Πνευματος Αγιου και Μαριας της παρθενου και ενανθρωπησας.Απο την στιγμη εκεινη ενω ο Θεανθρωπος νηστευει στην ερημο προσευχομενος κατα την ανθρωπινη φυση Του,ερχομενος σε Αυτον ο πειραζων (Διαβολος) και θετοντας σε Αυτον τα τρια ερωτηματα λαμβανει απο τον Χριστο και τις αναλογες απαντησεις, στο μεν πρωτο ”ουκ επ αρτω μονω ζησεται ο ανθρωπος αλλ εν παντι ρηματι εκπορευομενω εκ στοματος Θεου”στο δευτερο ”ουκ εκπειρασεις Κυριον τον Θεον σου”το οποιο γινεται και σε μας διαχρονικο διδαγμα και στην τριτη αξιωση του πονηρου ο Χριστος πλεον τον κατακεραυνωνει με τα εξης”υπαγε οπισω Μου σατανα. Κυριον τον Θεον σου προσκυνησεις και Αυτω μονω λατρευσεις”.Ο αρχαιος εχθρος αποσυρρεται και ετοιμαζεται με τα αφοσιωμενα σε αυτον προσωπα στη συνεχεια της ιερας διηγησεως τους Γραμματεις και Φαρισαιους. Αυτο γινεται κατα παραχωρηση βεβαια για να πιαστει ο διαβολος και να εκμηδενισθει η εξουσια και η επηρεια του στη συνεχεια που θα εχει σαν αμεσο αποτελεσμα την παντελη ηττα του και τον συντριμμο του.
Την περιοδο αυτη που διανυουμε της αγιας και Μεγαλης Τεσσαρακοστης αναγιγνωσκονται στους ιερους Ναους κατα την Θεια Λειτουργια περικοπες απο το εν λογω ιερο Ευαγγελιο οπου γινεται λογος για τα θαυματα του Χριστου π.χ.την Κυριακη Β των νηστειων το θαυμα της ιασεως του παραλυτικου και την βεβαιωση απο τον Χριστον οτι”τεκνον αφεωνται σοι αι αμαρτιαι σου”. Ο Χριστος με αυθεντικη εξουσια και συγχωρει και θεραπευει τον ασθενη παραλυτο προκαλωντας ετσι την πρωτη θριαμβικη νικη Του επι των δυναμεων του σκοτους αφενος των εχθρων Γραμματεων και Φαρισαιων οι οποιοι αμφισβητουσαν ετσι την εξουσια Του ”αφιεναι αματριας”και αφετερου στην τελεια αποδιωξη της ασθενειας η οποια υπηρξε συνεπεια του προπατορικου αμαρτηματος.Εξαλλου αυτο ειχε προφητευθει απο την εξωση ακομη των πρωτοπλαστων ”και εχθραν θησω ανα μεσον σου(του Διαβολου)και αναμεσον του σπερματος αυτης(της Ευας) .Αυτος (ο Χριστος δηλ.γενομενος ανθρωπος εκ Πνευματος Αγιου και Μαριας της παρθενου της ”νεας Ευας”μη εκστας της Αυτου Θεοτητος)σου τηρησει την κεφαλην. Συ δε τηρησεις Αυτου πτερναν(εννοωντας δια των αρχιερεων και φαρισαιων και του Πιλατου την καταδικη και σωτηριον σταυρωση).Ο Χριστος δια των θαυματων και της διδασκαλιας Του συντριβει κατα κρατος τον πονηρο, οπως και ο λεοντας οταν βρυχαται στο ακουσμα του διασκορπιζονται τρομαγμενοι οι λυκοι και ολα τα αλλα ζωα.
Την Δ Κυριακη των νηστειων διαβαζεται η περικοπη της θεραπειας του σεληνιαζομενου νεου.Αυτο λαβαινει χωρα αμεσως μετα την Μεταμορφωση στο ορος Θαβωρ.Ο Χριστος κατεβαινει απο το ορος ”εχοντας δεδοξασμενην την οψιν του χρωματος του προσωπου Αυτου”και βρισκεται κατενωπιον ενος δυστυχισμενου πατερα φεροντος και τον ατυχη σεληνιαζομενο υιο του.Και εδω ο σαταν συντριβεται κατα κρατος με την θεικη προσταγη”το πνευμα το αλαλον και κωφον εγω σοι επιτασσω εξελθε”, και με την ρητη διαβεβαιωση ”τουτον το γενος επ ουδενι εκπορευεται ει μη εν προσευχη και νηστεια”Με την προσευχη και τη νηστεια η οποια συνοδευεται και με την εκ βαθεων εξομολογηση στο ιερον επιτραχηλιον του πνευματικου πατρος και την οποια διεταχθημεν και διατασσομεθα να επιτελουμε καθε τετοια ειδικα περιοδο προετοιμαζομενοι για την συναντηση μας μετα του Ανασταντος ενδοξως εκ του ταφου Χριστου δια της Θειας Κοινωνιας τη νυχτα της ζωηφορου και λαμπρας εγερσεως.
Την Κυριακη της Σταυροπροσκυνησεως (Γ των νηστειων)ακουμε και παλι δια του αυτου Ευαγγελιου τους λογους του Χριστου”ει τις θελει οπισω μου ελθειν απαρνησατω εαυτον και αρατω τον σταυρον αυτου και ακολουθειτω μοι”.Σκοπος δηλ. για την ομοιωση μας προς τον Χριστο και τον συν-δοξασμο μας μετ’Αυτου στον μελλοντα αιωνα απαιτειται αγωνας πνευματικος τιτανιος μεχρις αιματος με σκοπο να νεκρωσουμε και να εξαλειψουμε απο πανω μας οτι μας ασχημιζει και μας αποξενωνει απο την πηγη της δυναμεως και σωτηριας μας που ειναι Αυτος ο ιδιος ο Χριστος.
Και τελευταια την Ε Κυριακη των νηστειων ακουμε απο το ιερον κατα Μαρκον Ευαγγελιον την προαναγγελια των παθων του Κυριου αλλα και της Αναστασεως Του.Ακουμε επισης και την διαβεβαιωση του προς τους φιλοδοξους μαθητες που ζητουσαν πρωτοκαθεδριες και αξιωματα πλησιον Του οτι ”το μεν καθισαι εκ δεξιων μου και εξ’ευωνυμων μου ουκ εστιν εμον δουναι αλλ οις ητοιμασται” Τονιζεται και εδω επισης η μιμηση του Χριστου προς την οποια πρεπει να καταβαλει καθε προσπαθεια εκεινος που θελει να ζησει παντοτινα μαζι με τον Χριστο στεφανωμενος και εκλαμπων ωσει φωστηρ στην μελλουσα ζωη γιατι μεσα απο την Αποκαλυψη ο Ιδιος διαβεβαιωνει οτι”τω νικωντι δωσω καθισαι μετ εμου εν τω θρονω μου, ως καγω ενικησα και εκαθισα μετα του Πατρος μου εν τω θρονω Αυτου”.
Και μετα απο την ιστορηση των παθων του Κυριου ερχεται και το επιστεγασμα της εκ νεκρων Αναστασεως της εις ουρανους ανοδου και της αποστολης των Μαθητων στον κοσμο. Η λεγομενη Μαρκειος Πεντηκοστη γιατι συνοψιζει την δραση των Αποστολων στα εθνη και την νικηφορα πορεια του Ευαγγελιου σε πεισμα του σαταν και των σκοτεινων δυναμεων που κρατουσαν εως τοτε δεσμιο τον αρχαιο κοσμο και μακραν του αληθινου Θεου.Το προειπε και ο Ιδιος ο Αναστας προς τους Αποστολους και Μαθητας.”Πορευθεντες εις τον κοσμον απαντα κηρυξατε το Ευαγγελιον παση τη κτισει. Ο πιστευσας και βαπτισθεις σωθησεται ο δε απιστησας κατακριθησεται. Σημειον δε τοις παρακολουθουσι ταυτα, γλωσσαις λαλησουσιν καιναις ,οφεις αρουσιν, καν τι θανασιμον πιωσιν ου μη βλαψει αυτους. Επι ασθενεις θησουσιν τας χειρας και καλως εξουσιν”Ιδου ο θριαμβος του Ανασταντος και η ηττα του αρχαιοιυ εχθρου. Ο θεικος και βασιλικος χαρακτηρας και η εξουσια του Ιησου Χριστου του ”λεοντος εκ της φυλης του Ιουδα”.
Ολα αυτα τα εγραψε ο Μαρκος αυτηκοος γενομενος και υιος πνευματικος Πετρου του Αποστολου του οποιου τα απομνημονευματα, το σωτηριο κηρυγμα διεσωσε με τη γραφιδα του ο δευτερος κατα σειρα ιερος Ευαγγελιστης, ο ποτε Ιωαννης Μαρκος ο υιος της Μαριας η οποια την οικια αυτης προσεφερε ως πρωτον στην ιστορια της Εκκλησιας ευκτηριο οικον.
Διαβαζοντας το καλλιγραφον τουτο επι μεμβρανης κειμενο της ιακωβατειου βιβλιοθηκης (αν βεβαια αυτο ειναι δυνατον λογω του συντετμημενου και δυσαναγνωστου στο επι μεμβρανης πρωτοτυπον)ας ενστερνισθουμε τα σωτηρια και αποστολοπαραδοτα αυτα μηνυματα του Ευαγγελιου του Μαρκου που ειναι η πιστη στον νικητη του θανατου και καταλυτη των δυναμεων του σκοτους τον Αρχηγο και τελειωτη της πιστεως Ιησουν τον Χριστον τον” λεοντα εκ της φυλης του Ιουδα ”κατα τα ιερα κειμενα τον ”αναπεσοντα ως σκυμνον και τις εγερει Αυτον”και κοιτωντας μετα θαυμασμου το αξιολογο τουτο καλλιγραμμα και θησαυρισμα της πιστεως και του πολιτισμου ας εμπλησθουμε νοερα απο τη χαρη του αγιου Αποστολου και Ευαγγελιστου Μαρκου ο οποιος και εξεδωκε το Ευαγγελιο προς φωτισμον εις τα εθνη και το μακαριο εδεξατο δια πυρας τελος γενομενος αρτος ηδυς και μιμητης του σωτηριου παθους αρχιθυτης διατελεσας και ποιμην της των Αλεξανδρεων ομηγυρεως.