Γράφει ο Παναγιώτης Κούστας
Άνοιξη του 2009. Στα γραφεία ενός γυναικείου περιοδικού όπου εργαζόμουν δύο συναδέλφισσες μιλούν ενθουσιασμένες για ένα ταξίδι, κατά τη διάρκεια του οποίου είχαν γνωρίσει τον André Leon Talley, τότε editor-at-large της αμερικανικής Vogue (απεβίωσε φέτος τον Ιανουάριο). Έχω στήσει αφτί και ακούω την κουβέντα τους. Κάτι μου πάει στραβά. Αντιλαμβάνομαι ότι η αστική τους ευγένεια τις έχει οδηγήσει στο να αποφεύγουν να αναφέρονται σ’ εκείνον με αντωνυμίες και καταλήξεις που να μαρτυρούν κάποιο γένος. Ο φόβος τους; Το misgendering. Η πηγή του φόβου; Μια παρανόηση: Έχουν ταυτίσει κάποιες μη στερεοτυπικά “αρρενωπές” εκφράσεις του φύλου του Tally, όπως το ότι φορούσε καφτάνια, με μια πιθανή δυσαρέσκεια για το φύλο που του αποδόθηκε κατά τη γέννησή του. Σήμερα το πιο σωστό και εύκολο πράγμα που θα μπορούσαν να κάνουν θα ήταν να πληροφορηθούν σε τι προσωπικές αντωνυμίες ακούει αναγνωρίζοντας πως τίποτα δεν είναι δεδομένο. Τότε όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά.
Δεκατρία χρόνια αργότερα στα e-mails που έρχονται από το εξωτερικό, μετά το όνομα και πριν από τον επαγγελματικό τίτλο, αναφέρονται οι αντωνυμίες που επιθυμούν οι αποστολείς να χρησιμοποιούν οι άλλοι όταν τους απευθύνονται: he/him, she/her, they/them. Στην τηλεόραση, από τα τέλη Ιανουαρίου παίζει διαφημιστική καμπάνια με πρωταγωνιστές πέντε μέλη της LGBTQIA+ κοινότητας. Αλλάξαμε; Ναι, προοδεύσαμε. Ως άτομα και ως κοινωνίες. Ωστόσο, σε πρακτικό επίπεδο, στην αληθινή ζωή, συνεχίζουμε να αγνοούμε τι ακριβώς σημαίνουν όροι όπως cis, trans και non-binary ή το αρκτικόλεξο LGBTQIA+.
Aυτά τα φύλα που δεν είναι δύο
Ας ξεκινήσουμε με τα εύκολα και τα βασικά, τα σχετικά με το φύλο: cis και trans. Ο όρος cisgender, εν συντομία cis, είναι το αντίθετο του transgender και περιγράφει τα άτομα που νιώθουν άνετα με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννησή τους. Cis είναι μια γυναίκα που, όταν γεννήθηκε, ο μαιευτήρας έκρινε ότι βάσει των βιολογικών χαρακτηριστικών της είναι γυναίκα και στη συνέχεια αυτή συνέχισε να ζει και να αυτοπροσδιορίζεται στη βάση αυτού του φύλου. Trans είναι τα άτομα που βιώνουν και αντιλαμβάνονται το φύλο τους με διαφορετικό τρόπο από εκείνον που προσδιορίστηκε κατά τη γέννησή τους. Στην πράξη, ο όρος trans λειτουργεί σαν “ομπρέλα” υπό την οποία στεγάζονται πολλές εμπειρίες φύλου, όπως αυτές των genderfluid/genderqueer ή non-binary ατόμων, που το φύλο τους είναι ρευστό σαν work-in-progress ή μη-δυαδικό και συνεπώς δεν μπορεί να “ταξινομηθεί” με τη χρήση του διπόλου “άντρας-γυναίκα”.
Κάτι σημαντικό που αγνοεί πολύς κόσμος είναι ότι η trans εμπειρία δεν προϋποθέτει κανενός είδους διόρθωση ή επέμβαση. Μια trans την αναγνωρίζουμε ως γυναίκα από τη στιγμή που αυτοπροσδιορίζεται έτσι, χωρίς να έχει καμία σημασία πώς είναι η όψη των γεννητικών της οργάνων. Συνήθως του trans αυτοπροσδιορισμού προηγείται μια διαδικασία φυλομετάβασης, κατά την οποία το άτομο υιοθετεί νέο όνομα και αρχίζει να εκφράζει το φύλο του με νέους τρόπους, π.χ. αν είναι female-to-male trans, με το να φοράει ρούχα από αντρικές συλλογές. Τέλος, ο όρος intersex περιγράφει άτομα που γεννιούνται με χαρακτηριστικά που δεν επιτρέπουν την κατηγοριοποίησή τους στη βάση του διπόλου “άντρας-γυναίκα” και που, αντί να μεγαλώσουν “όπως γεννήθηκαν”, κατά κανόνα οι γονείς τους, συνήθως με την υπόδειξη κάποιου γιατρού, αποφασίζουν εκείνοι το φύλο στο οποίο θα “ενταχθούν”.
Watch your mouth
Το να μιλάμε για “αλλαγή φύλου” δεν είναι επιτρεπτό, καθώς με αυτό τον τρόπο ακυρώνουμε την προηγούμενη εμπειρία των trans ατόμων. Αν ένα άτομο νιώθει άντρας από τότε που θυμάται τον εαυτό του, παρότι κατά τη γέννησή του του αποδόθηκε το γυναικείο φύλο, δεν “αλλάζει”, γιατί ήταν από πάντα άντρας. Πιο δόκιμος, λοιπόν, είναι ο όρος του “επαναπροσδιορισμού φύλου”. Ας έχουμε, επίσης, κατά νου ότι μια trans γυναίκα μπορεί να είναι λεσβία, ένας cis άντρας να είναι gay ή asexual. Και, όπως το φύλο (cis ή trans) δεν έχει καμία σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την απουσία του, το ίδιο συμβαίνει και ανάμεσα στην ταυτότητα φύλου και την έκφραση φύλου: Ένας cis άντρας μπορεί να είναι straight και να εκφράζει το φύλο του φορώντας φλοράλ φορέματα.
Τι είναι το LGBTQIA+
Η πιο “συμπεριληπτική” εκδοχή του πιο δημοφιλούς αρκτικόλεξου της αγγλικής γλώσσας είναι η LGBTQIA+. Σύμφωνα με το λεξικό Merriam-Webster, αντιστοιχεί στις λέξεις Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, Queer/Questioning (one’s sexual or gender identity), Intersex και Asexual/Aromantic/Agender. Το + χρησιμοποιείται για να μην αποκλειστούν άλλες εκδηλώσεις του φύλου, της έκφρασής του και της σεξουαλικότητας, όπως είναι αυτές του πανσεξουαλισμού, του gender fluidity ή των πολυσυντροφικών ή bi-curious ατόμων. Στα ελληνικά χρησιμοποιείται το κάπως “μαζεμένο” αρκτικόλεξο ΛΟΑΤΚΙ (Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι/ες, Αμφιφυλόφιλοι/ες, Τρανς, Κουίρ και Intersex). Παρ’ όλα αυτά, τείνει να επικρατήσει και εδώ η αγγλική του εκδοχή. Συχνά δεν αρκεί να κατανοήσουμε τι σημαίνει κάθε λέξη του αρκτικόλεξου για να είμαστε “εντάξει”, γιατί, για παράδειγμα, πολλές γυναίκες που έλκονται από γυναίκες επιλέγουν να αυτοπροσδιορίζονται ως gay γυναίκες και όχι ως λεσβίες. Επίσης, οι ελληνικοί όροι ομοφυλόφιλος/η και αμφιφυλόφιλος/η, καθώς έχουν θεωρηθεί “ιατρικοποιημένοι” και passé, έχουν αντικατασταθεί σχεδόν πλήρως στην καθημερινή χρήση με τις λέξεις gay και bi.
Κάτι ακόμα: Για τις δύο πρώτες κατηγορίες σεξουαλικών προσανατολισμών του αρκτικόλεξου (και όχι επιλογών, είναι λάθος και προσβλητικό το να μιλάμε για επιλογή), έχουν προταθεί δύο πιο περιγραφικοί και ουδέτεροι όροι, οι WSW (Women who have Sex with Women) και MSM (Men who have Sex with Men). Αυτοί χρησιμοποιούνται για άτομα που έλκονται σεξουαλικά από το ίδιο φύλο, αλλά αυτοπροσδιορίζονται ως straight, pansexual ή με κάποιον άλλο τρόπο, αλλά και για εκείνα που δεν αυτοπροσδιορίζονται βάσει της σεξουαλικότητάς τους. Τους όρους trans και intersex τους αναλύσαμε λίγο πιο πάνω, οπότε από το αρκτικόλεξο μένουν το Q και το A.
Στην πράξη, το queer/questioning αποτελεί έννοια-ομπρέλα υπό την οποία συνυπάρχουν πολλές εκφράσεις μη-straight αυτοπροσδιορισμού ως προς το φύλο, την έκφρασή του, τη σεξουαλικότητα και τον ρομαντικό προσανατολισμό. Νέος όρος που χρειάζεται επεξήγηση: “ρομαντικός προσανατολισμός”. Σημασιοδοτεί ότι δε νιώθουν όλοι οι άνθρωποι ρομαντική έλξη απέναντι στους συντρόφους τους, ούτε στον ίδιο βαθμό. Ο όρος queer αναφέρεται στη μη-συστημικότητα και, πριν από την επανοικειοποίησή του από τους ακτιβιστές, είχε αρνητική χροιά. Πλέον αποτελεί ίσως τον πιο δημοφιλή τρόπο αυτοπροσδιορισμού των μελών της LGBTQIA+ κοινότητας, αλλά και πολλών συμμάχων τους.
Πάμε τώρα στο A των Asexual/Aromantic/Agender. Asexual είναι τα άτομα που δε νιώθουν σεξουαλική έλξη για κανένα φύλο. Για να μην ξεχνιόμαστε, ας υπενθυμίσουμε ότι, π.χ., μια γυναίκα μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται την ίδια στιγμή ως trans, gay και asexual. Μάλιστα, αν στο παιχνίδι βάλουμε και τον ρομαντικό προσανατολισμό, μπορεί να αισθάνεται ρομαντική έλξη για άλλες γυναίκες, trans ή cis, αλλά όχι σεξουαλική. Aromantic είναι τα άτομα που δε νιώθουν κανενός είδους ρομαντική έλξη. Agender είναι εκείνα που αυτοπροσδιορίζονται ως άφυλα.
Αυτός, αυτή και τα μυστήρια
Όλο και περισσότεροι χρήστες του Instagram προσθέτουν κάτω από το όνομά τους, στα αγγλικά, τις προσωπικές αντωνυμίες με τις οποίες θέλουν να τους απευθύνονται (he/him, she/her, they/them). Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις αντωνυμίες they/them, που έχουν γίνει πολύ δημοφιλείς στις αγγλόφωνες χώρες τα τελευταία χρόνια, αυτές λειτουργούν πέρα από το δίπολο “αρσενικό-θηλυκό” (he/him και she/her). Έτσι, παρότι στην “παραδοσιακή” χρήση της γλώσσας υποδηλώνουν πληθυντικό αριθμό, χρησιμοποιούνται και για να περιγράψουν ένα άτομο όταν το φύλο του είναι άγνωστο, όταν επιθυμεί να το κρατήσει άγνωστο ή όταν αυτοπροσδιορίζεται ως non-binary.
Η χρήση των αντωνυμιών they/them στον ενικό έχει μακρά ιστορία. Ο Geoffrey Chaucer (περί το 1386) όσο και ο Shakespeare (περί τα τέλη του 1500) έχουν χρησιμοποιήσει το ενικό και ουδέτερο they/them. Το καινοτόμο στοιχείο αφορά αποκλειστικά τη χρήση τους για την περιγραφή non-binary ατόμων.
Το “Α” που μας ενώνει
“Το αρκτικόλεξο LGBTQIA+ έχει μακρά ιστορία” θα μου πει οι (όπως αποδίδουμε στα ελληνικά το “they/them”) Avi Boukli, senior lecturer Εγκληματολογίας στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας. “Η αποτύπωση των συγκεκριμένων ομάδων αποτελεί μια προσπάθεια καταγραφής της διαθεματικότητας που μας ενώνει όλους, όλες και όλ@. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι με είχαν αποκαλέσει “θήλυ” στο μαιευτήριο, αλλά παρουσίασα χαρακτηριστικά περισσότερο αρσενικά, είμαι άθε@ και έχω βρετανική υπηκοότητα, είναι δομικά συστατικά του ποιος/α/@ είμαι. Συνεπώς, πολλές φορές το αρκτικόλεξο, σε κάθε μορφή του, είναι μια συνεχής υπενθύμιση του ότι δεν έχουμε μόνο μία διάσταση, αλλά μέσα στις διάφορες διαστάσεις που έχουμε μπορούμε να είμαστε υπέρμαχοι των δικαιωμάτων για όλους/ες/@ ανεξάρτητα από το πόσο διαφέρουμε”.
Και κάπως έτσι φτάνουμε σε ένα άλλο A, αυτό των allies, δηλαδή των συμμάχων, όσων συντάσσονται στο πλευρό των LGBTQIA+ ατόμων για την εξασφάλιση της ισότητας. Αυτό το A μπορούν να γίνουν όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως του πώς αυτοπροσδιορίζονται. Τον André Leon Talley, για να τελειώσουμε όπως ξεκινήσαμε, στα νιάτα του τον αποκαλούσαν, όπως έχει ο ίδιος πει, “γκέι πίθηκο”. Επίσης, υπήρξε μαύρος και άντρας σε ένα λευκό γυναικοκρατούμενο περιβάλλον. Έγινε θρύλος όχι μόνο για το ταλέντο του, αλλά και επειδή πέτυχε κόντρα σε όλα τα εμπόδια. Δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη μ’ εκείνον. Γι’ αυτό, το A των allies είναι τόσο σημαντικό.
