Ο Έλγιν ετοιμαζόταν να κλέψει και αυτό το μνημείο
Αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά κτίσματα στην περιοχή της Πλάκας, πόλο έλξης για τουρίστες και κλασικό σημείο για να δίνουν ραντεβού οι παρέες που μαζεύονται στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Κι όμως, αν δεν υπήρχαν οι δερβίσηδες που επί τουρκοκρατίας το είχαν μετατρέψει σε τεκέ, σήμερα θα βρισκόταν στο Λονδίνο, μαζί με τα υπόλοιπα στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς που έκλεψε από την Ελλάδα ο ξεδιάντροπος αρχαιοκάπηλος (γιατί αυτό ήταν) λόρδος Έλγιν.
Ο Πύργος των Αέρηδων, όπως είναι η άλλη ονομασία του, στέκεται κάτω από την Ακρόπολη και υπολογίζεται πως χτίστηκε κάποια στιγμή περίπου 100 με 120 χρόνια πριν την γέννηση του Χριστού. Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με τα στοιχεία με την χρηματοδότηση του έργου ή τους ανθρώπους που επιμελήθηκαν την κατασκευή του, αλλά το συμπέρασμα στο οποίο έχουν καταλήξει με σχετική σιγουριά οι αρχαιολόγοι είναι για την βασική χρήση του. Πρόκειται στην ουσία για τον πρώτο μετεωρολογικό σταθμό στον κόσμο (ή τουλάχιστον τον παλιότερο που σώζεται), ενώ παράλληλα λειτουργούσε τόσο ως ρολόι όσο και ως πλανητάριο. Άλλωστε όλα αυτά συνδέονται μεταξύ τους και είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τους εμπόρους που περίμεναν την άφιξη των καραβιών με την πραμάτεια τους.
Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη είναι πολύ πιθανό οι Πτολεμαίοι της Αιγύπτου, που εκείνη την περίοδο ήταν πατρώνες των Αθηνών, ήταν οι δωρητές του έργου, το οποίο φέρεται να σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Ανδρόνικο από την Κύρρο της Μακεδονίας. Γι’ αυτό και σε αρκετούς αρχαίους συγγραφείς αναφέρεται ως «Ωρολόγιο του Κυρρήστου» σε διάφορα κείμενα.
Φυσικά η αρχική του μορφή ήταν διαφορετική καθώς μέσα στο πέρασμα των χρόνων υπήρξαν παρεμβάσεις και απώλειες. Μικρό το κακό, βέβαια, αν αναλογιστεί κανείς ότι θα μπορούσε να είχε… εξαφανιστεί ολόκληρος από εκεί εφόσον κατόρθωνε ο λόρδος ‘Ελγιν να υλοποιήσει τα σχέδιά του. Ο Βρετανός διπλωμάτης έβαλε στο… μάτι το κτίριο και ήθελε να το στείλει «πακέτο» στο Λονδίνο, όπως είχε συμβεί και με τα «μάρμαρα» του Παρθενώνα, στην σκιά του οποίου βρίσκονται οι «Αέρηδες».
Ήταν η εποχή της τουρκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο και στο πέρασμα του χρόνου η χρήση του κτίσματος είχε αλλάξει. Στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους από μετεωρολογικός σταθμός μετατράπηκε σε ναό του Αιόλου, στην πορεία έγινε χριστιανική εκκλησία, ενώ οι Οθωμανοί τον χρησιμοποιούσαν ως τεκέ. Βέβαια, τότε, στους τεκέδες δεν συναντούσες… ρεμπέτες και… φαλτσέτες. Άλλωστε η ίδια η τουρκική λέξη είναι απόδοση της αραβικής «τακίγια», που μεταφράζεται ως «μέρος για υποστήριξη» ή «μέρος για ξεκούραση». Αυτό ακριβώς συνέβαινε και με τους δερβίσηδες οι οποίοι είχαν τους δικούς τους τρόπους για να φτάνουν σε καταστάσεις έκστασης, εξ ου και οι τεκέδες.
Όταν, λοιπόν, αντιλήφθηκαν το πλάνο του Έλγιν, χρησιμοποίησαν την δύναμη που είχαν προκειμένου να τον εμποδίσουν να πάρει τον «Πύργο του Μπραΐμη», όπως λεγόταν στην δεύτερη περίοδο της τουρκοκρατίας, και χωρίς να το γνωρίζουν τότε προσέφεραν μια τεράστια υπηρεσία στην Ελλάδα αλλά και στην Αθήνα ειδικότερα, μη στερώντας της ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά μνημεία της.
Η επανάσταση του 1821 σήμανε και την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, με την τύχη των «Αέρηδων» να αλλάζει όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα. Ουσιαστικά από το 19ο αιώνα αρχίζει να ανθίζει και η αρχαιολογία και οι κοινωνίες έδωσαν μεγαλύτερη βαρύτητα στην σημασία της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Έτσι υπήρξαν εργασίες αποκατάστασης αφού ένα μεγάλο μέρος του Πύργου είχε θαφτεί, ενώ κάποια από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του χάθηκαν για πάντα.
Κάθε πλευρά του έχει μήκος 3,20 μέτρα και πάνω τους είναι χαραγμένα τα ονόματα Βορρέας, Καικίας, Απηλιώτης, Εύρος, Νότος, Λιψ, Ζέφυρος και Σκίρων που είναι τίποτα άλλο από τις ονομασίες των ανέμων. Αν τον φτιάχναμε σήμερα, στις θέσεις τους θα διαβάζαμε βόρειος, βορειοανατολικός, ανατολικός, νοτιανατολικός, νότιος, νοτιοδυτικός, δυτικός και βορειοδυτικός, αντίστοιχα. Εκείνο που δεν σώζεταθ πλέον είναι ο χάλκινος ανεμοδείκτης που υπήρχε στην κορυφή και σύμφωνα με τους ιστορικούς έφερε την μορφή του Τρίτωνα. Παράλληλα, στα τοιχώματα έχουν χαραχτεί ακτίνες οι οποίες αντιπροσώπευαν τις ώρες. Στο εσωτερικό εκτιμάται ότι είχε φτιαχτεί ένα υδραυλικό ρολόι που δούλευε με δυο δεξαμενές, τοποθετημένες σε διαφορετικό ύψος όπως θα συνέβαινε με μία απλή κλεψύδρα.
Το νερό ανέβαινε με πίεση στην πάνω δεξαμενή και στη συνέχεια μεταφερόταν στην κάτω όπου υπήρχε ένας πλωτήρας συνδεδεμένος με μία λεπτή μπρούτζινη αλυσίδα. Καθώς ο πλωτήρας ανέβαινε με την στάθμη του νερού, κινούσε την αλυσία και αυτή με τη σειρά της περιέστρεφε τον δείκτη του ρολογιού. Οι αρχαίοι είχαν υπολογίσει τα πάντα με αξιοθαύμαστη ακρίβεια και κάθε 24 ώρες άδειαζαν την μικρή δεξαμενή, κουρδίζοντας με αυτόν τον τρόπο το ρολόι.
Με αυτό τον τρόπο οι έμποροι της κοντινής αγοράς που διασώζεται μέχρι τις μέρες μας είχαν την δυνατότητα να γνωρίζουν τις καιρικές συνθήκες, να έχουν αντίληψη του χρόνου και να υπολογίζουν με αυτόν τον τρόπο πότε θα έφταναν τα εμπορεύματά τους, προσαρμόζοντας ανάλογα και τις τιμές! Σήμερα ο χώρος είναι προσβάσιμος, μετά από εργασίες αποκατάστασης που ολοκληρώθηκαν το 2016 και μπορεί κανείς να θαυμάσει από κοντά αυτό το υπέροχο δείγμα μηχανικής της αρχαιότητας.
