To πανέμορφο αλλά και επικίνδυνο «Λεοντόψαρο» και άλλα ξενικά θαλάσσια είδη στο Ιόνιο Πέλαγος
Το πανέμορφο «Λεοντόψαρο» (επιστημονική ονομασία “Pterois miles” και αγγλική Common lionfish ή Devil firefish) είναι τροπικό ψάρι με προέλευση από τον Ινδικό Ωκεανό, το οποίο μέσω της Διώρυγας του Σουέζ εισήλθε από την Ερυθρά Θάλασσα στην Μεσόγειο (ανήκει στους “Λεσεψιανούς μετανάστες”). Εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1991 στο Ισραήλ, το καλοκαίρι του 2015 εμφανίστηκε στην Ελλάδα στην περιοχή της Ρόδου, ενώ στο Ιόνιο Πέλαγος θεάθηκαν τον Μάιο του 2019 στις νοτιοανατολικές ακτές της Κεφαλονιάς (περιοχή Σκάλας-Πόρου) οπότε και ενημερώθηκε το ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών). Η πρώτη φωτογραφία είναι από την πρώτη παρατήρηση του είδους στην Κεφαλονιά.
Πρόκειται για αρπακτικό ψάρι που κυνηγά ένα μεγάλο εύρος από ψάρια και καρκινοειδή εκ των οποίων είδη εμπορικής σημασίας όπως η γνωστή Μαρίδα (“Spicara smaris”) αλλά ακόμη σημαντικότερα πολλά είδη οικολογικής σημασίας που αποτελούν κρίκο της τροφικής αλυσίδας του οικοσυστήματος όπως η Παπαδιά ή Καλόγρια (“Chromis chromis”), και κυρίως τα νεαρά άτομα πριν προλάβουν να αναπαραχθούν, απειλώντας και έμμεσα πολλά άλλα ενδημικά είδη και κατ’ επέκταση ολόκληρη την ισορροπία του οικοσυστήματος προκαλώντας ή έστω συμβάλλοντας στην οικολογική καταστροφή της θάλασσας. Αν και τα Λεοντόψαρα είναι συνήθως νωχελικά παραμένοντας στην σκιά του βράχου, κάποιες ελάχιστες φορές κινούνται αργά προσεγγίζοντας με προσοχή τα μικρόσωμα θηράματα τους, και πολύ γρήγορα τους επιτίθενται. Στις πολλές φορές που έχει τύχει προσωπικά να τα παρατηρήσω, μόνο μία από αυτές έγινα μάρτυρας ολοκληρωμένης και κεραυνοβόλου επίθεσης σε μια μικρή ομάδα ανήλικων πολύ νεαρών Μπαρμπουνιών.
Επειδή τα Λεοντόψαρα εστιάζουν σε μικρά άτομα, απειλείται κυρίως ο γόνος, επομένως μειώνονται οι αριθμοί των ατόμων που θα φτάσουν στην ενηλικίωση και θα δώσουν επόμενες γενιές. Και όλα αυτά σε συνδυασμό με δύο άλλα γεγονότα: αφενός σήμερα -τουλάχιστον όχι ακόμη- δεν έχουν φυσικούς εχθρούς δηλαδή δεν αποτελούν θηράματα άλλων, ενδημικών ειδών και αφετέρου πολλαπλασιάζονται ταχύτατα άρα ο πληθυσμός τους αυξάνεται δραματικά. Τα τελευταία χρόνια που η παρατήρηση τους είναι τακτική, σε ένα συγκεκριμένο μήκος ακτής έχουν παρατηρηθεί να πολλαπλασιάζονται κάθε χρόνο. Έτσι οι αριθμοί των ενδημικών ειδών, αν και φυσικά δεν είναι εύκολο να μετρηθούν, σε συνδυασμό και με άλλες απειλές μειώνονται μάλλον γεωμετρικά. Και το Λεοντόψαρο είναι ένα μόνο από τα πολλά εισβολικά είδη που έχουν εισχωρήσει στην Μεσόγειο και βρίσκονται και στα δικά μας νερά.
Πρόκειται για ένα πολύ όμορφο ψάρι με έντονους χρωματισμούς. Είναι βρώσιμο με λευκή σάρκα και πολύ καλή γεύση, αλλά είναι υπό προϋποθέσεις επικίνδυνο λόγω των αιχμηρών αγκαθιών με δηλητήριο που φέρει σε πολλά σημεία στο σώμα του. Όταν αυτά αφαιρεθούν μπορεί να γίνει περαιτέρω επεξεργασία και προετοιμασία για κατανάλωση.
Το πρώτο που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι σήμερα πλέον είναι υπαρκτός αυτός ο κίνδυνος με τους αυξανόμενους αριθμούς των Λεοντόψαρων στις θάλασσες μας και το μικρό βάθος στο οποίο συνήθως απαντώνται, και πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε αυτό το είδος (πράγμα πολύ εύκολο καθώς τα πτερύγια σαν ιστία και τα έντονα χρώματα του δεν μοιάζουν με κανένα άλλο είδος των θαλασσών μας και είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά).
Δηλητηριώδη αγκάθια
Το Λεοντόψαρο διαθέτει συνολικά 15 έως 18 δηλητηριώδη αγκάθια (venomous spines), ανάλογα με την ηλικία, την υγεία του ατόμου και άλλους παράγοντες, που κατανέμονται στο σώμα του ως εξής:
13 μεγάλα αγκάθια στο πρόσθιο ραχιαίο πτερύγιο (forward dorsal fin) δηλαδή στην ράχη και ξεκινούν από το κεφάλι αλλά δεν φθάνουν ως την ουρά,
2 αγκάθια στα πυελικά πτερύγια (pelvic fins) -ένα σε κάθε πλευρά αριστερά και δεξιά- δηλαδή αυτά στην περιοχή της κοιλιάς,
3 (άλλες φορές 2) αγκάθια στο πρωκτικό πτερύγιο (anal fin) τα οποία είναι κοντά και δυσκολοδιάκριτα.
Το οπίσθιο –μαλακό- ραχιαίο πτερύγιο (soft dorsal fin) δηλαδή αυτό που βρίσκεται κοντά στην ουρά, το ουραίο πτερύγιο (caudal fin) δηλαδή η ουρά του ψαριού, αλλά και τα θωρακικά πτερύγια (pectoral fins) δηλαδή τα πλευρικά πτερύγια, δεν είναι δηλητηριώδη.
Επομένως τα αγκάθια που φέρουν δηλητήριο βρίσκονται γενικά στην ράχη και στην κοιλιά ενώ σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να κρατάμε αποστάσεις και να μην επιχειρούμε να αγγίξουμε, συλλέξουμε, ή να φωτογραφίσουμε Λεοντόψαρα αν δεν είμαστε εξοικειωμένοι με το υποβρύχιο περιβάλλον και δεν είμαστε ενημερωμένοι για τους ιδιαίτερους κινδύνους που επιφυλάσσει αυτό το νέο στις θάλασσες μας είδος.
Πρώτες Βοήθειες σε περίπτωση τσιμπήματος από αγκάθι Λεοντόψαρου
Το δηλητήριο του Λεοντόψαρου προκαλεί ισχυρό τοπικό πόνο και οίδημα μέσα σε λίγα λεπτά, και ενώ γενικά δεν είναι θανάσιμο, υπό προϋποθέσεις μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές καταστάσεις σε περιπτώσεις που το θύμα υποφέρει από αλλεργίες (όπως και με κεντριά από έντομα στην ξηρά), έχει επιβαρυμένη υγεία ή είναι παιδί ή ηλικιωμένος. Έτσι είναι απαραίτητη η προειδοποίηση των αλιέων καθώς και του ευρύτερου κοινού, ώστε να προληφθούν τυχόν ατυχήματα. Πρέπει να αναγνωρίζουμε τα συμπτώματα και τις απλές οδηγίες που πρέπει να ακολουθήσουμε σε περίπτωση τσιμπήματος. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απειλείται η ζωή αλλά θα πρέπει να αποκλείσουμε κάθε περίπτωση και προληπτικά να προβούμε στην αναζήτηση ιατρικής φροντίδας.
Το τσίμπημα μπορεί να προκαλέσει έντονο πόνο και οίδημα (πρήξιμο), και ίσως ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω: ναυτία, πυρετό, μούδιασμα, δύσπνοια, αδυναμία, λιποθυμία, διάρροια, ακόμα και προσωρινή παράλυση, καρδιακή ανακοπή λόγω ακραίου πόνου. Εάν κάποιος δεχτεί τσίμπημα από λεοντόψαρο πρέπει να βυθίσει άμεσα το τραύμα σε ζεστό νερό αν είναι δυνατόν για τουλάχιστον 30 λεπτά, μειώνοντας έτσι τον πόνο και την τοξική δράση του δηλητηρίου, αλλά να μην τοποθετεί πάγο, παγοκύστες ή κρύες κομπρέσες στην περιοχή. Στην συνέχεια θα πρέπει να επισκεφτεί το γρηγορότερο ένα κέντρο υγείας ή νοσοκομείο για περαιτέρω φροντίδα και προληπτική παρακολούθηση. Χρήση αντισταμινικά σκευασμάτων ειδικά αν οι ιατρικές δομές βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση και μέχρι την άφιξη σε αυτές, πρέπει να διερευνηθούν κατόπιν οδηγιών από ιατρό.
Εδώ μπορούμε σύντομα να αναφέρουμε και τον Λαγοκέφαλο, έναν ακόμη εισβολέα στις θάλασσες μας (για την ακρίβεια 5 είδη Λαγοκέφαλου και συγγενικών/παρόμοιων ειδών: Λαγοκέφαλος, Λαγοκέφαλος του Σουεζ, Βραχυκέφαλος τετραόδοντας, Αδαμαντόραχος λαγοκέφαλος, Νανολαγοκέφαλος). Πρόκειται για μη βρώσιμο, τοξικό και με ισχυρά σαγόνια ψάρι, τα οποία θα πρέπει να αποφεύγονται όχι μόνο η κατανάλωση αλλά και η προσέγγιση προς αυτά.
Για να γνωρίσει το κοινό την αξία αυτών των ειδών ως βρώσιμων και εμπορεύσιμων, άρα να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για ζήτηση ώστε να αρχίσει η ερασιτεχνική και επαγγελματική αλίευση τους, η περιβαλλοντική οργάνωση iSea που ιδρύθηκε το 2016, διοργάνωσε γαστρονομική εκδήλωση στο Αργοστόλι στις 25 Μαΐου 2022 (όπως πρόσφατα και σε άλλα νησιά του Ιονίου), με την συνεργασία του εστιατορίου-ψαρομεζεδοπωλείου «Κυανή Ακτή» και συνταγές και προετοιμασία της Ναταλίας Γασπαρή (Executive Chef).
Δόθηκε στο κοινό η ευκαιρία να γευτεί τα ξενικά είδη σε τρία διαφορετικά πιάτα: κακαβιά με Λεοντόψαρο, ζυμαρικά με Λεοντόψαρο και κριθαράκι με μπλε καβούρι. Το τελευταίο αποτελεί ένα ακόμη ξενικό είδος (στην πραγματικότητα δύο είδη, Μπλε καβούρι – Ιταλός “Callinectes sapidus” και Μπλε καβούρι “Portunus segnis”).
Τηλέμαχος Μπεριάτος
Εκπαιδευτής αυτοδυτών PSS
Αυτοδύτης 3 αστέρων CMAS
Εικόνες:
- Λεοντόψαρο στην νοτιοανατολική Κεφαλονιά (Τηλ. Μπεριάτος 2019)
- Λεοντόψαρο στο Ιόνιο Πέλαγος (Τηλ. Μπεριάτος 2021)
