Η δημοσίευση των πρώτων εικόνων από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb μας έδωσε μια άλλη αίσθηση του Σύμπαντος. Ενα εκατομμύριο μίλια μακριά, στο βαθύ Διάστημα, το James Webb είναι μέρος μιας αποστολής που μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για το τι είναι ζωή. Ομως πρώτα το τηλεσκόπιο έπρεπε να φθάσει στη σωστή θέση και να λειτουργήσει κανονικά.
«Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας», λέει ο Τόμας Ζούρμπουκεν, στέλεχος της Διαστημικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ, «και μόνο μερικές κινήσεις χωρίζουν τη μία από την άλλη». Το τηλεσκόπιο Webb κινούνταν πολύ καιρό μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας. Κόστισε τόσο πολλά και καθυστέρησε τόσο, ώστε η αποστολή σχεδόν ακυρώθηκε αρκετές φορές. Παρά τη συγκέντρωση τόσων επιφανών επιστημόνων και τα τεχνολογικά επιτεύγματα που χρησιμοποιήθηκαν, μία από τις λίγες κινήσεις που πραγματικά έκαναν τη διαφορά, γράφει η «Wall Street Journal», ήταν κάτι άλλο. Ή, μάλλον, κάποιος άλλος.
Σκεφτόμαστε τον Νιλ Αρμστρονγκ για τους μεγάλους θριάμβους της NASA. Θα πρέπει να σκεφτόμαστε πλέον και τον Γκρεγκ Ρόμπινσον. Η διαδικασία μετατροπής μιας επικής αποτυχίας σε απίθανη επιτυχία ξεκίνησε με μια αλλαγή διαχείρισης το 2018, όταν η NASA προώθησε τον Ρόμπινσον στη διεύθυνση του προγράμματος του Webb. Ανέλαβε να στείλει ένα τηλεσκόπιο σε τροχιά γύρω από τον Ηλιο. Δεν ήταν όμως τόσο εύκολο. Ακόμη και σε μια ομάδα 10.000 ατόμων που εργάζονται σε ένα έργο 10 δισ. δολαρίων, ένα άτομο μπορεί να κάνει τη διαφορά. Αυτό το άτομο ήταν ο Ρόμπινσον, ο οποίος έκανε τέτοια θαύματα ώστε το αφεντικό του τον αποκαλεί «τον πιο αποτελεσματικό ηγέτη μιας αποστολής που έχω δει ποτέ στην ιστορία της NASA».
Αυτός ο έπαινος θα ακουγόταν υπερβολικός αν η αποστολή του Webb να διερευνήσει την κοσμική ιστορία, από το ηλιακό μας σύστημα έως τους μακρινούς γαλαξίες του πρώιμου Σύμπαντος, δεν ήταν τόσο ασυνήθιστη. Δεν είναι τηλεσκόπιο. Είναι μια μηχανή του χρόνου. Κοιτάζοντας δισεκατομμύρια χρόνια στο παρελθόν με υπέρυθρη όραση 100 φορές πιο ευαίσθητη από το τηλεσκόπιο Hubble, το Webb μάς επιτρέπει να εξερευνήσουμε δύο βασικά ερωτήματα: «Από πού ήρθαμε;» και «Είμαστε μόνοι;».
Ως πρότζεκτ είχε καθυστέρηση 15 ετών και κόστος 9 δισ. δολαρίων πάνω από τον προϋπολογισμό. Ο Ρόμπινσον ανέλαβε μια διαλυμένη ομάδα στην πιο κρίσιμη στιγμή. Υπήρχε τριβή μεταξύ της Εθνικής Υπηρεσίας Αεροναυπηγικής και Διαστήματος και του κύριου εργολάβου της. Υπήρξαν βλάβες στις επικοινωνίες μεταξύ επιστημόνων, μηχανικών και τεχνικών. Η NASA χρειαζόταν κάποιον για να αναλάβει την υπερβολικά φιλόδοξη αποστολή και υπήρχε ένα άτομο για τη δουλειά. Μόλις ανέλαβε ο Ρόμπινσον διέταξε πλήρη αξιολόγηση και έλεγχο της ηλιοπροστασίας, ενός κρίσιμου στοιχείου του τηλεσκοπίου Webb που είχε πρόβλημα, θέτοντας ολόκληρο το έργο σε κίνδυνο.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα του Webb. Επρόκειτο για έργο χωρίς σχεδόν κανένα περιθώριο λάθους, ωστόσο ο κίνδυνος λάθους ήταν παντού, σε κάθε συσκευή, σε κάθε κομμάτι του τηλεσκοπίου. Και αυτό δεν ήταν το πιο δύσκολο. «Πολλές από τις αποστολές μας έχουν μία, δύο, τρεις νέες τεχνολογίες», εξηγεί ο Ρόμπινσον. «Εχουμε δέκα νέες τεχνολογίες στο Webb, κάτι που είναι θεότρελο».
Ο όρος μπορεί να μην ταιριάζει στα πρωτοφανή μηχανικά κατορθώματα του τηλεσκοπίου, όμως η δουλειά του Ρόμπινσον δεν περιορίζεται στην επιστήμη. Ως μηχανικός με τεχνική εξειδίκευση και στέλεχος, μπορούσε να μιλήσει τη γλώσσα των υπαλλήλων της NASA και των πολιτικών που ήλεγχαν τη μοίρα τους. Γιος καλλιεργητών καπνού και μορφωμένος σε φυλετικά διαχωρισμένα σχολεία, μεγάλωσε στη Βιρτζίνια θέλοντας να είναι τόσο πολλά που δεν μπορεί να θυμηθεί τα παιδικά του όνειρα. «Η κατασκευή ενός δορυφόρου δεν ήταν ένα από αυτά», λέει σήμερα στα 62 του χρόνια. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια με υποτροφία ποδοσφαίρου και αργότερα απέκτησε πτυχίο στα μαθηματικά και την ηλεκτρολογική μηχανική. Σύντομα έπιασε δουλειά στη NASA.
Οταν ανέλαβε το τηλεσκόπιο Webb, έθεσε δύο προτεραιότητες: η πρώτη ήταν η μείωση του ανθρώπινου λάθους. «Ολοι κάνουμε λάθη», είπε. «Αν δουλεύεις για το ίδιο πράγμα επί 20 χρόνια, θα κάνεις μερικά». Η δεύτερη ήταν η εμπλοκή περισσότερων ατόμων για να μειώσει το ανθρώπινο λάθος. «Εχουμε ανθρώπους που είναι πιο έξυπνοι και μπορούν να δουν πράγματα που εμείς απλά δεν μπορούμε να δούμε γιατί είμαστε πολύ κοντά στην όλη υπόθεση», εξήγησε.
Σε κάθε πρόβλημα παρουσίαζε νέες λύσεις, ζητούσε ακόμα περισσότερη δουλειά. Σχεδιαστές, εργολάβοι, μηχανικοί υπό τη διεύθυνσή του εργάζονταν ως καλοκουρδισμένη ορχήστρα, λύνοντας διαρκώς προβλήματα. Κανείς, ούτε ο Ρόμπινσον, δεν γνωρίζει τι πρόκειται να δουν όταν στρέφουν το τηλεσκόπιό τους στα σωστά σημεία. Στην πραγματικότητα, αυτός είναι ένας από τους στόχους της αποστολής. Η αποτυχία της φαντασίας μετράει ως επιτυχία. «Επιτυχία σημαίνει έκπληξη», λέει. «Υπάρχει κάτι εκεί έξω που κανείς δεν περιμένει».
