Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Γράφει Γιώργος Καραγιάννης
Μόνο που τώρα οι κάτοικοι της περιοχής και οι θαμώνες της είναι ανήσυχοι. Πάντα κάτι συμβαίνει, όμως, κάτι σαν αυτό που έγινε την περασμένη εβδομάδα. Πυροβολισμοί, ξεκαθάρισμα λογαριασμών, μαφία, αιματοκύλισμα. Και αγωνιούν. Μήπως η πλατεία περνάει σε νέα φάση, από τον «Αδωνι», που ήταν το στέκι για καφέ, στα πιστολίδια;
«Οχι», απαντούν όσοι ξέρουν. Η πλατεία ήταν, είναι και θα είναι ένα στέκι που δεν θα καταληφθεί από εγκληματίες. Είναι η ιστορία, η φύση της τέτοια. Εκεί ήταν πάντα και είναι ακόμα τόπος συνάντησης ενός ετερόκλητου πλήθους. Οπως κάποτε τραγούδησε η Αλκηστις Πρωτοψάλτη με μουσική Σταμάτη Κραουνάκη ότι πήγαιναν στον «Αδωνι» -ένα από τα καφέ της πλατείας- για καφέ «τεκνά και φρικιά και αράζουν και αθλητές και που πηγαίνει και μια χοντρή νευρικιά Κυριακή να της φύγει το στρες», έτσι και σήμερα, εκεί κάνουν τη βόλτα τους άνθρωποι του πνεύματος, καλλιτέχνες, ποιητές, ζωγράφοι, τραγουδιστές, δημοσιογράφοι, ντίβες της τηλεόρασης και του τραγουδιού, αθλητές, οικογένειες. Ολη η Αθήνα και όχι μόνο!
Σίγουρα είναι περίεργο το γεγονός ότι έχει τέτοια δημοφιλία, ιστορία και σημασία ένα μέρος της ελληνικής πρωτεύουσας που δεν έχει καμία απολύτως σύνδεση με την ένδοξη αρχαία ιστορία της (ήταν εκτός των Θεμιστόκλειων Τειχών και ακατοίκητη περιοχή). Γιατί είναι πολύ «πρόσφατη». Η έκτασης 20 στρεμμάτων και μία από τις μεγαλύτερες πλατείες της χώρας (κατά τι μικρότερη από το Σύνταγμα) χωροθετήθηκε «μόλις» το 1930 με σκοπό να γίνει το εμπορικό κέντρο της προσφυγούπολης που είχε πρόσφατα δημιουργηθεί και παρέμεινε αλάνα, έως το 1970 που ξεκίνησε η ανάπλαση επί δημαρχίας Αθανάσιου Παπαθανασίου.
Τότε δημιουργήθηκαν οι έξι λίμνες με τους καταρράκτες, τα συντριβάνια και τη γέφυρα (αρχικά, οι λίμνες αυτές είχαν κύκνους να κολυμπάνε και αργότερα πάπιες!), τα αγάλματα και τον ύψους 5 μέτρων οβελίσκο που είναι γνωστός ως «παλούκι». Πρόκειται για έργο του γλύπτη Βάσου Καπάνταη για τη σύνδεση της πόλης με τη μικρασιατική Σμύρνη. Τη σημερινή της μορφή πήρε το 2003, όταν πεζοδρομήθηκαν οι τρεις πλευρές της και τοποθετήθηκε το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ομως η ιστορία της πλατείας της Νέας Σμύρνης είναι περισσότερο από αυτά. Είναι οι άνθρωποί της.
Και ποιος δεν πέρασε από αυτή την πλατεία! Σε κάθε εποχή σχεδόν της σύγχρονης ιστορίας διαδραμάτισε τον ρόλο της στις ζωές των ανθρώπων. Από τον εμφύλιο, όπου αποτέλεσε το «σύνορο» του ΕΛΑΣ και θέατρο διαδηλώσεων και αιματηρών μαχών, στο τέλος του, όπου ονομάστηκε «Πλατεία Τσώρτσιλ», όνομα που θα κράταγε για λίγο.
Την 5η Δεκεμβρίου 1944, ο ΕΑΜ έκανε συγκέντρωση στην πλατεία της Νέας Σμύρνης. Το πλήθος θα ξεσήκωνε τότε ο κύριος ομιλητής, διοικητής του 1ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Αθήνας, Ορέστης Μακρής, και θα ακολουθούσε στρατολόγηση εθελοντών. Τις επόμενες ημέρες η πλατεία είναι εκεί όπου οι ΕΛΑΣίτες θα βάλουν οδοφράγματα και θα στήσουν τη γραμμή άμυνάς τους και θα γίνουν σκληρές μάχες.
Οι Αγγλοι θα βομβαρδίσουν την πλατεία και θα επιτεθούν με άρματα. Η πλατεία θα καταληφθεί από τους Αγγλους στις 23 Δεκεμβρίου. Την Πρωτοχρονιά του 1945, η πλατεία της Νέας Σμύρνης θα έχει εντελώς άλλο πρόσωπο. Εκεί θα γίνει συγκέντρωση, με τον κόσμο να κρατάει ελληνικές και αγγλικές σημαίες. Στον κόσμο που είναι μαζεμένος της πλατείας, ο πρόεδρος της Δημαρχιακής Επιτροπής, Αντ. Ζαφειρίδης, θα ανακοινώσει ότι «διετυπώθη ψήφισμα ευγνωμοσύνης προς τον Αρχιστράτηγον Σκόμπυ και, κοινή βοή, απεφασίσθη να μετονομαστή η κεντρική πλατεία εις “Πλατείαν Ουίνστων Τσώρτσιλ”». Η ονομασία αυτή, ωστόσο, θα χανόταν στη λήθη του χρόνου.
Οι… νευριασμένες περατζάδες του Παττακού
Το πόσο ετερόκλητοι ήταν πάντα οι επισκέπτες της πλατείας το βλέπουμε την περίοδο της χούντας. Τότε, που εκέι συχνά έπινε τον καφέ του ο κάτοικος της περιοχής Μίκης Θεοδωράκης. Στην ίδια πλατεία από την οποία συχνά πέρναγε ο Στυλιανός Παττακός -κάνοντας παρατηρήσεις στους νέους της εποχής-, αλλά και ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, αφού ήταν κάτοικος της περιοχής – όσο ήταν παντρεμένος με τη Νίκη Βασιλειάδη.
Οι παλιότεροι θυμούνται ότι ο Παπαδόπουλος και ο Παττακός πέρναγαν κάθε χρόνο, των Φώτων, από την πλατεία για να πάνε στο σπίτι του συνταγματάρχη Μπαλόπουλου. Ο Παττακός γινόταν έξαλλος με τους νεαρούς που έβλεπε να αράζουν με τα πόδια πάνω στις καρέκλες και τους έβαζε πάντα τις φωνές. «Παλιάνθρωποι, κατεβάστε τα πόδια από τις καρέκλες!», τους έλεγε.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η πλατεία της Νέας Σμύρνης έγινε ένα πραγματικό στέκι για όλη την Αθήνα. Οι νέοι της εποχής ξημεροβραδιάζονταν στα δύο πιο «hot» καφέ της εποχής, τον «Αδωνι» -ο οποίος σήμερα έχει περιοριστεί στον ημιώροφο του κτιρίου που βρισκόταν- και τον «Γαλαξία» -που σήμερα είναι κέντρο εκδηλώσεων του δήμου.
Εκεί έδιναν ραντεβού οι ροκάδες της Αθήνας, κάτω από το «παλούκι», για να τα πουν και να τραγουδήσουν. Ανάμεσά τους, μεγάλες μορφές της ροκ – εκεί κάποτε θα συναντούσες και τον Παύλο Σιδηρόπουλο και τον κιθαρίστα του στους Απροσάρμοστους Βασίλη Πετρίδη, τους Φατμέ (Νίκος Πορτοκάλογλου, Οδυσσέας Τσάκαλος και Δημήτρης Καλαντζής). Λίγο πιο πέρα ήταν το στέκι των χίπηδων και στη μέση μαζεύονταν οι φίλοι του Πανιωνίου και του Μίλωνα, των δύο ομάδων της περιοχής.
Και ταυτόχρονα, ως κάτοικοι της περιοχής, τη βόλτα τους στην πλατεία έκαναν η Τζένη Βάνου και η Καίτη Γκρέυ, η Ρίτα Σακελλαρίου, ο Μανώλης Αγγελόπουλος, η Δόμνα Σαμίου, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Δήμος Μούτσης, ο Λουκάς Καρυτινός, ο Πέλος Κατσέλης και η κόρη του Νόρα και ο Κώστας Χατζής – που τα καλοκαίρια κατά κανόνα δίνει δωρεάν συναυλίες στο Αλσος.
Οταν ο Κόκκοτας την έκανε… Μονακό
Η 4η Μαΐου 1971 είναι μια ιστορική μέρα για την πλατεία της Νέας Σμύρνης. Εκεί συγκεντρώθηκαν χιλιάδες κόσμου για να δουν… ράλι. Ναι. Τότε ήταν που διοργανώνονταν σιρκουί αγώνες μέσα στην πόλη. Και το συγκεκριμένο σιρκουί, αυτό της Νέας Σμύρνης, είχε όλα τα συστατικά της επιτυχίας. Τα πιο ποθητά αυτοκίνητα της εποχής, όπως BMW 2002, Alfa Romeo Giulia GTA, NSU TT, Ford Escort, Jaguar και άλλα. Οι πιο ικανοί οδηγοί του τότε, ο Μοσχούς, ο Πεσματζόγλου, ο Σιρόκο, ο Ζαλμάς, ο Φωτιάδης και άλλοι. Και ένας σούπερ σταρ. Ο τραγουδιστής Σταμάτης Κόκοτας.
Ο Κόκοτας -στο απώγειό του τότε- είχε πολλούς λόγους να θέλει να κερδίσει. Οχι μόνο ανταγωνιστικούς, αλλά και επειδή με την περιοχή συνδεόταν συναισθηματικά. Ζούσε εκεί ως φρεσκοπαντρεμένος, στο πατρικό της πρώτης συζύγου του, κοντά στην πλατεία, μέχρι να γίνει διάσημος. Αλλά και ο πολύ καλός του φίλος Αριστοτέλης Ωνάσης είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή (στα 60s, που ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα έχτιζε το σχολείο της Εστίας και θα έκανε και άλλες δωρεές στη Νέα Σμύρνη, λόγω της καταγωγής του). Γι’ αυτό και τα έδωσε για να κερδίσει. Δεν τα κατάφερε.
Στην πλατεία της Νέας Σμύρνης, εκείνη τη μέρα, επικρατούσε το αδιαχώρητο. Δεκάδες χιλιάδες κόσμου στριμώχνονταν πίσω από τις αχυρόμπαλες που είχαν τοποθετηθεί για να σχηματίσουν τη διαδρομή των αγωνιστικών και άλλοι τόσοι παρακολουθούσαν από τις ταράτσες και τα μπαλκόνια. Την καρό σημαία κέρδισε ο Γιώργος Μοσχούς, ο οποίος ήταν κυριολεκτικά άπιαστος. Ο Κόκοτας τερμάτισε τέταρτος και ήταν φανερά απογοητευμένος. Τον κόσμο ωστόσο, δεν τον ένοιαζε. Τον αποθέωσε, όπως και τους άλλους οδηγούς. Τον νικητή, που πανηγύριζε έξαλλα, τον σήκωσαν στους ώμους και τον περιέφεραν, εν είδει «γύρου του θριάμβου» στην πλατεία.
Ηταν τέτοια η επιτυχία του event, που το περιοδικό της εποχής, «Ωτο-τουρισμ», είχε πρωτοσέλιδο τίτλο «Νέα Σμύρνη=Μονακό», με μια φωτογραφία τον Μοσχού να πλαγιολισθαίνει την κίτρινη BMW του μπροστά από την πλατεία. Και δεν είχε άδικο. Το σιρκουί της Νέας Σμύρνης είχε θέαμα, διασημότητες, χιλιάδες κόσμου. Είχε όλα τα φόντα να γίνει θεσμός. Δεν ήταν γραφτό. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, στο σιρκουί της Ρόδου, σε ένα φρικιαστικό δυστύχημα με μια Alfa Romeo GTAm, θα έχανε τη ζωή του ο Ι. Μεϊμαρίδης. Εκτοτε οι αγώνες μέσα σε πόλεις θα απαγορεύονταν διά παντός στην Ελλάδα…
«Μην τρως άλλο, ρε Φάνη!»
Στον «Μπούρμπουλα», τα τσιμεντένια παγκάκια της πλατείας, έδιναν ραντεβού οι πιτσιρικάδες, λίγο πιο πάνω στα στέγαστρα οι συνταξιούχοι και οι οικογένειες πήγαιναν για καϊμάκι στον «Γιώργο», το μαγαζί που έχει μείνει ίδιο, με τις πορτοκαλί καρέκλες, όπως εκείνη την εποχή.
Αν ήταν όμως κάτι για το οποίο ήταν πιο διάσημη απ’ όλα η πλατεία πάντα, ήταν πως σε αυτή σύχναζαν αθλητές. Κατά μία όχι και τόσο περίεργη σύμπτωση, η Αλκηστις Πρωτοψάλτη που το τραγουδά αυτό, ήταν μία από τις αθλήτριες (στίβου στον Μίλωνα) που όντως σύχναζε στον «Αδωνι». Και τα πρόσωπα που περιγράφει στο τραγούδι είναι/ήταν υπαρκτά. Εκεί θα συναντούσε κανείς τα αστέρια του Πανιωνίου, τον Γιώργο Δέδε που διατηρούσε κατάστημα στην πλατεία, ή τον Θανάση Σαραβάκο και τον θρυλικό «μικρό» Δημήτρη Σαραβάκο. Τότε που ο Δημήτρης ήταν όντως ένας μικρός που μάζευε τις μπάλες στις προπονήσεις του Πανιωνίου. Και που γρήγορα θα γινόταν θέμα συζήτησης μεταξύ των «Πανθήρων» (των φανατικών του Πανιωνίου, όπως αποφάσισαν να ονομαστούν σε μια ιστορική συνάντηση στον «Γαλαξία» το ’83) για το ταλέντο του. «Αυτός ο μικρός», έλεγαν, «θα τον ξεπεράσει τον πατέρα του». Και οι συζητήσεις έδιναν και έπαιρναν.
Εκεί πήγαινε για τον καφέ του ο Φάνης Χριστοδούλου και σχεδόν… κατά κανόνα κατέληγε να συζητά με τους θαμώνες και να ακούει χαμογελαστά συμβουλές από τους φανατικούς του Πανιωνίου να… περιορίσει τις απολαύσεις για να μην «πνίγει» το τεράστιο ταλέντο του. «Μην τρως τόσο πολύ, ρε Φάνη, πήρες κιλά», του έλεγαν. «Μην ξενυχτάς, τα πρωινά δεν θα μπορείς να πάρεις τα πόδια σου. Κράτα τις δυνάμεις σου για τον αγώνα».
Περιέργως για έναν άνθρωπο με τέτοιο ταλέντο και τέτοια αναγνωρισιμότητα, ο Χριστοδούλου -έχουν να λένε στην πλατεία- ποτέ δεν αντιπαρατέθηκε με κανέναν. Ακουγε με υπομονή όποιον είχε κάτι να του πει, απαντούσε με ευγένεια και χαμόγελο, έπινε τον καφέ του ανάμεσα σε εκδηλώσεις λατρείας των θαμώνων προς το πρόσωπό του.
Ο «Μπέμπης» είναι ίσως το πρόσωπο του αθλητισμού που έχει συνδεθεί όσο κανένα άλλο με την πλατεία. Αγάπησε τον Πανιώνιο -το απέδειξε δεκάδες φορές- αλλά και αγαπήθηκε. Μέχρι και σήμερα, στην πλατεία πίνουν νερό στο όνομά του. Κάθε εμφάνιση του Φάνη προκαλεί συγκίνηση…
Οι επόμενες γενιές, ο Ξι της Τζόυς και η «Τραπεζαρία»
Αυτό το ελευθεριακό στέκι όπου σύχναζε κάθε καρυδιάς καρύδι ήταν η πλατεία της Νέας Σμύρνης και έμεινε πάντα. Σε αυτή την πλατεία, που γράφτηκαν θρυλικά τραγούδια όπως το «Μ’ αρέσει να μη λέω πολλά» από τα Υπόγεια Ρεύματα ή άλλα των Διάφανων Κρίνων, που σύχναζαν οι αδερφοί Κατσιμίχα, φρικιά και κοστουμάτοι, τεράστιες πνευματικές προσωπικότητες, άστεγοι και επιχειρηματίες, ηθοποιοί, δημοσιογράφοι, τρελοί και λογικοί, συνταξιούχοι που συζητάνε πολιτικά και ανέμελοι μαθητές που βουτάνε στα συντριβάνια, γίνονται ένα. Αυτή την «παράδοσή» της να αποτελεί στέκι ξεχωριστών και μη ανθρώπων, την κράτησε και μετά τα 80s και στα 90s, ακόμα και μέσα στη βαθιά κρίση που χτύπησε τη χώρα.
Εκεί που έκανε τη βόλτα της η συγγραφέας της «Λωξάντρας», Μαρία Ιωαννίδου και η Τζένη Βάνου, εκεί που έκανε τους μοναχικούς της περιπάτους η Δόμνα Σαμίου, εκεί που σύχναζε ο «Κυρ» παλιότερα, μεγάλωσαν οι επόμενες γενιές των διασήμων της χώρας.
Στην πλατεία, για παράδειγμα, συχνά θα έβλεπες την Τζόυς Ευείδη να βγάζει βόλτα τον Ξι, τον σκύλο που πρωταγωνίστησε στους «Μεν και Δεν», την -εγγονή της Καίτης Γκρέυ- Αγγελική Ηλιάδη, τη Σαμπρίνα, τη Μαρία Ηλιάκη.
Ακούραστη η Τζόυς, όποτε βρίσκεται στην πλατεία, θα την πλησιάσουν… μυριάδες κόσμου να της πουν για τον αγαπημένο τους ρόλο της. Και αυτή θα πιάσει την κουβέντα, πολύ δε περισσότερο εάν αυτή γυρίσει στα ζώα – μια και είναι ενεργή φιλόζωος και έχει βάλει κι αυτή το λιθαράκι της ότι στην πλατεία είναι συνηθισμένο να πας για καφέ με τον σκύλο σου ή να ταΐζεις τις γάτες που συχνάζουν εκεί.
Και η «παράδοση» θα συνεχίζεται. Πεδίο δόξης λαμπρό και επιχειρηματικά θα βρίσκουν celebrities, όπως έκανε ο Αλέξανδρος Παρθένης, λανσάροντας τη φουντοκόπιτά του στα 00s, ή όπως σήμερα η Μαρία Μπεκατώρου, που διατηρεί ένα από τα πιο hot στέκια της πλατείας.
Κατά μία άλλη έννοια, όποιος περιδιαβαίνει την πλατεία, αποκτά σχεδόν αυτόματα ιστορική χροιά. Ακόμα και αν είναι ένας αδέσποτος σκύλος. Οπως εκείνος ο τεράστιος σκύλος που είχε κάνει στέκι του την πλατεία και τον οποίο ονόμαζαν Αρκούδο ή κάποιοι άλλοι θαμώνες Τραπεζαρία, λόγω του μεγέθους του και στη μνήμη του οποίου η Ελληνική Φιλοζωική Εταιρεία δημιούργησε ιστοσελίδα.
Ο,τι και αν συμβαίνει γύρω, η πλατεία της Νέας Σμύρνης είναι μια ξεχωριστή «πολιτεία», με τους δικούς της ρυθμούς, τους δικούς της αυτοματισμούς. Κάποτε οι θαμώνες τάιζαν τις πάπιες στα συντριβάνια, σήμερα φροντίζουν να βάζουν νερό και φαγητό στις γατούλες της πλατείας. Στην περαντζάδα θα αναμειγνύονται οι συζητήσεις κουλτουριάρηδων με βιαστικούς που γυρνάνε από το σούπερ μάρκετ, οι φωνές των παιδιών που ζητάνε από τη μαμά μπαλόνια και καλαμπόκι, με τους καβγάδες των μεγαλύτερων για τα πολιτικά και τα αθλητικά, τις δράσεις χώρων για ένα καλύτερο αύριο και κοινωνικούς αγώνες, θα γεννιούνται έρωτες, θα δημιουργούνται αριστουργήματα, θα γίνονται επεισόδια. Στην πλατεία της Νέας Σμύρνης, πάντα κάτι θα γίνεται.
