Περισσότερο από ποτέ, έχουμε την ανάγκη ώστε το φως να κερδίσει το σκοτάδι και η ανθρωπότητα να κάνει μία ακόμη νέα αρχή, χωρίς το φρένο της πανδημίας, το ακατανόητο του πολέμου, την ενεργειακή κρίση και όλα όσα βιώνουμε το τελευταίο χρονικό διάστημα.
Με τα Θεοφάνεια, τελειώνει η περίοδος των εορτών, συνδυάζοντας τα πάντα με πλούσια ήθη και έθιμα σε ολόκληρη τη χώρα. Η νίκη του φωτός έρχεται ως οδοστρωτήρας και συμπαρασύρει κάθε αρνητική διάθεση, καθετί κακό που μπορεί να έχει κυριεύσει τον πλανήτη, δίνοντας πάντα χώρο στις υγιείς δυνάμεις ώστε να δράσουν και να ανθίσουν.
Με τον καθιερωμένο αγιασμό των υδάτων, ξορκίζεται το κακό και έρχεται η κάθαρση. Παράλληλα, δεκάδες πανάρχαια έθιμα αναβιώνουν τις τελευταίες ημέρες του Δωδεκαημέρου και πιο συγκεκριμένα το διήμερο των Θεοφανείων και της εορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Με μία σειρά εθίμων, που αναβιώνουν μέχρι τις μέρες μας διατηρούνται αναλλοίωτες οι παραδόσεις αιώνων και κρατιούνται ζωντανοί οι συμβολισμοί που σχετίζονται με την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων, τη γονιμότητα του ανθρώπου και την ευφορία της γης.
Γιάλα–Γιάλα, στην Ερμιόνη
Τα παιδιά που πρόκειται να καταταγούν στο στρατό μέσα στη χρονιά, αναλαμβάνουν να στολίσουν τα καϊκια, χρησιμοποιώντας κλαδιά από φοίνικες. Αυτό γίνεται την παραμονή των Φώτων, όπου το ίδιο βράδυ, περνούν από τα σπίτια στην Ερμιόνη, και δέχονται τα κεράσματα. Στη συνέχεια, επιστρέφουν στις βάρκες, πάνω στις οποίες τραγουδάνε και χορεύουν το «γιάλα–γιάλα». Το επόμενο πρωί, από αυτές τις βάρκες, θα είναι έτοιμοι να βουτήξουν για να πιάσουν το Σταυρό, κατά τον καθαγιασμό των υδάτων.
Οι «Αράπηδες» στη Δράμα
Ανήμερα των Φώτων, στη Νικήσιανη του Παγγαίου, στο Μοναστηράκι, στο Παγονέρι, στους Πύργους, στην Καλή Βρύση, στην Πετρούσα, στον Ξηροπόταμο αλλά και στο Βώλακα της Δράμας, πραγματοποιείται με κάποιες διαφοροποιήσεις το δρώμενο των «αράπηδων». Ονομάζεται έτσι, καθώς οι συμμετέχοντες, μεταμφιέζονται φορώντας μαύρες κάπες που παρομοιάζουμε με φλοκάτες, καθώς και προβιές από γίδινα δέρματα και προσωπίδες με μυτερή κορυφή. Τα παπούτσια που φορούν οι συμμετέχοντες στο έθιμο ονομάζονται «τσερβούλια», και φτιάχνονται από ακατέργαστο δέρμα χοίρου. Το παντελόνι τους είναι μάλλινο και ονομάζεται «μπενεβρέκι». Στη μέση τους, φορούν τέσσερα ποιμενικά κουδούνια, τα οποία ονομάζονται «τσάνια» ενώ το πρόσωπο τους είναι καλυμμένο με την «μπαρμπότα» που προέρχεται από γίδινο δέρμα. Η μπαρμπότα στολίζεται με ένα λευκό μαντήλι, το οποίο έχει πάνω του χρωματιστά σχέδια, φλουριά και λουλούδια.
Δημιουργούνται ομάδες, όπου όλες μαζί, κάνουν κοινή παρέλαση στους δρόμους, κάτω από τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών τους. Δύο αρχηγοί ομάδων συμμετέχουν σε μία σχηματική πάλη, μέχρι την τελική πτώση του ενός. Γύρω του, ακολουθεί μια μυσταγωγία, η οποία ολοκληρώνεται με την ανάσταση του νεκρού και τον ξέφρενο χορό όλων. Η διαδικασία αυτή συμβολίζει το θάνατο του Διονύσου από τους Τιτάνες και την ανάστασή του από τον Δία. Επίσης, σχετίζεται με την «ανάσταση» της φύσης, μετά τη χειμερία νάρκη που φέρνει ο χειμώνας.
Η καμήλα και η απαγωγή στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής
Στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής, αναβιώνει το έθιμο με την καμήλα και την απαγωγή, το οποίο έχει τις ρίζες του στον 19ο αι. Το έθιμο θέλει έναν ερωτευμένο, ο οποίος θέλοντας να «απαγάγει» την αγαπημένη του, αποσπώντας την προσοχή του Τούρκου επιτρόπου, στήνει ένα κόλπο. Κατά την εξέλιξη ενός γλεντιού, και αφού έχει ετοιμάσει το ομοίωμα μίας καμήλας, εκμεταλλεύεται την αναστάτωση και με τη βοήθεια φίλων του κρύβει μέσα στο ομοίωμα της καμήλας την αγαπημένη του και την φυγαδεύει. Στις μέρες μας, το έθιμο αναβιώνει με το ομοίωμα της καμήλας να γυρνά στο χωριό και με έξι άνδρες να κρύβονται από κάτω, χορεύοντας και τραγουδώντας.
Βουτηχτάδες στη Σύμη και την Κάλυμνο
Έχοντας μεγάλη παράδοση στην επαφή με τη θάλασσα, την ημέρα των Φώτων, όπως και σε πολλά παραθαλάσσια μέρη της χώρας μας, μία ομάδα ανθρώπων, θα βουτήξει στα παγωμένα, λόγω της εποχής νερά της θάλασσας, για να πιάσει το Σταυρό. Εδώ η διαφορά είναι ότι θα προσπαθήσουν να κρατήσουν την ανάσα τους και να μείνουν μέσα στο νερό, για όση περισσότερη ώρα μπορούν. Την ίδια στιγμή, οι ψαράδες, θα έχουν σχηματίσει έναν προστατευτικό κλοιό, γύρω τους για να τους προστατεύουν από τα κύματα.
Στα ποτάμια της Θεσσαλίας
Σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας, όπου υπάρχουν ποτάμια, οι κάτοικοι παίρνουν τα εικονίσματα από την εκκλησία και τα μεταφέρουν στο ποτάμι. Εκεί, μέσα στα παγωμένα νερά των ποταμών, ρίχνουν τον σταυρό και με αυτόν ραντίζουν τα εικονίσματα, τα οποία στη συνέχεια επιστρέφουν στην εκκλησία ενώ συνηθίζουν να ραντίζουν με το ευλογημένο νερό και τα χωράφια για να έχουν καλή σοδειά. Σε αρκετά χωριά της Θεσσαλίας, βουτούν ολόκληρη την εικόνα μέσα στο ποτάμι.
Τα ιερά πορτοκάλια της Λευκάδας
Οι πιστοί συγκεντρώνονται πλάι στη θάλασσα και ο ιερέας ρίχνει το σταυρό στο νερό, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές της χώρας. Όμως, στη Λευκάδα, μαζί με το σταυρό, ρίχνουν στη θάλασσα και ένα μάτσο πορτοκάλια δεμένα μεταξύ τους με σκοινί. Στη συνέχεια, τα ευλογημένα αυτά πορτοκάλια κρεμιούνται πλάι στα εικονίσματα των εκκλησιών.
Ραγκουτσάρια στην Καστοριά
Ανήμερα των Φώτων στην Καστοριά αναβιώνουν τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες για να ξορκίσουν το κακό από την περιοχή και ζητούν αμοιβή από τους περαστικούς για το καλό που κάνουν στην πόλη.
Νεραντζιές και Κοκοράκια στη Ζάκυνθο
Στη Ζάκυνθο κάθε ναός στολίζεται με κλαδιά νεραντζιάς, νεραντζόφυλλα, νεράντζια και σπαθόσχημα φύλλα από τα φυτά κοκοράκια που η παράδοση θέλει να φύτρωναν στις όχθες του Ιορδάνη ποταμού. Επίσης, με τούφες από νεράντζια και πορτοκάλια στολίζονται την ημέρα των Φώτων και οι πολυέλαιοι, αλλά και ορισμένες εικόνες στο εσωτερικό του ναού. Ακόμη οι πιστοί τοποθετούν πάνω στο πάρκο που έχει στηθεί εντός του ναού, και στο οποίο θα λάβει χώρα η ιεροτελεστία του αγιασμού, τούφες πορτοκάλια, για να βαφτιστούν από τους ιερείς.
