Στο χρονικό ενός προδιαγεγραμμένου δυστυχήματος παραπέμπει η οδύσσεια της μη λειτουργίας μέχρι και σήμερα του European Train Control System (ETCS) στα ελληνικά τρένα. Πρόκειται για το σύστημα τηλεματικής, το οποίο μέσω GPS παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τη θέση των συρμών στο σιδηροδρομικό δίκτυο και το οποίο αν λειτουργούσε, όπως σημειώνουν οι γνωρίζοντες, θα είχε αποφευχθεί η σημερινή πολύνεκρη τραγωδία στα Τέμπη, η οποία έχει σοκάρει και βυθίσει στο πένθος τη χώρα, αφήνοντας πίσω της δεκάδες νεκρούς και αμέτρητα «γιατί».
Διαγωνισμοί επί διαγωνισμών, πολλά μπρος-πίσω και δεκάδες έγγραφα επί εγγράφων συνθέτουν το παζλ κυριολεκτικά ενός σύγχρονου… «γεφυριού της Αρτας». Και μπορεί για τα ελληνικά δεδομένα οι αέναες διαδικασίες διαγωνισμών, ενστάσεων και κόντρα-διαγωνισμών να είναι συνηθισμένες, ωστόσο, το τραγικό περιστατικό ανέδειξε με τον πιο σαφή τρόπο ότι όταν το ζήτημα αφορά την ασφάλεια χιλιάδων επιβατών, οι… καλένδες δεν έχουν θέση, αφού οι πολύχρονες καθυστερήσεις, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε τραγωδίες με δεκάδες θύματα.
Η εγκατάσταση του συστήματος ETCS στα τρένα και το σιδηροδρομικό δίκτυο ξεκίνησε πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αρχικά εγκαταστάθηκε σε κάποιους συρμούς, αλλά όχι στο σιδηροδρομικό δίκτυο, στις γραμμές δηλαδή, κάτι που οδήγησε ουσιαστικά στην μη λειτουργία του, ενώ με το πέρασμα των χρόνων και οι όποιες υποδομές εγκαταστάθηκαν στα τρένα απαξιώθηκαν λόγω βλαβών ή και φθορών.
Ετσι, σχεδόν μετά από σχεδόν 20 χρόνια και την ώρα που η τηλεματική έχει κάνει άλματα, τα τρένα στη χώρα μας εξακολουθούν να παραμένουν «τυφλά», θέτοντας καθημερινά σε κίνδυνο χιλιάδες επιβάτες, επιτρέποντας στο ανθρώπινο λάθος να πρωταγωνιστεί σε τραγικά δυστυχήματα όπως το σημερινό.
Επαναπροκήρυξη του διαγωνισμού το Νοέμβριου του 2022
Μετά, λοιπόν, την «αποτυχημένη» τοποθέτηση του συστήματος ETCS σε κάποιoυς συρμούς πριν από αρκετά χρόνια και ουσιαστικά τη μη λειτουργία του, φτάσαμε στο Νοέμβριο του 2022, όπου η ΓΑΙΑΟΣΕ επαναπροκηρύσσει ανοιχτό Διεθνή Διαγωνισμό για την «επαναφορά σε λειτουργική κατάσταση του συστήματος ETCS επί 120 κινητήριων μονάδων σιδηροδρομικού τροχαίου υλικού». Το κόστος του διαγωνισμού φτάνει στα 3,4 εκατ. ευρώ, με καταληκτική ημερομηνία προσφορών τις 21/12/2023, ενώ η διάρκεια της σύμβασης ορίζεται σε 12 μήνες.
Εκτοτε, η τύχη και αυτού του διαγωνισμού… αγνοείται, με το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη να αναδεικνύει «εγκληματικές» ολιγωρίες και καθυστερήσεις σε ζητήματα ασφαλείας.
Οπως σημειώνεται στο τεύχος του διαγωνισμού αναφορικά με την υπάρχουσα κατάσταση, «στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού, της αναβάθμισης του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου, η ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε. προκήρυξε τον ανοικτό διαγωνισμό με Α.Δ. 10004 με αντικείμενο την εγκατάσταση στο ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο το Σύστημα Ελέγχου Συρμών ETCS Επιπέδου 1. Ανάδοχος της σύμβασης ανεδείχθη η εταιρεία ANSALDO SEGNALAMENTO FERROVIARIO SpA., η οποία ανέλαβε την εκτέλεση της σύμβασης σε 122 συρμούς διαφόρων τύπων με αντικείμενο:
- την αναλυτική μελέτη του Συστήματος Συρμού για κάθε τύπο κινητηρίου μονάδος
- την προμήθεια του εξοπλισμού για το Σύστημα Συρμού
- την εγκατάσταση του εξοπλισμού για το Σύστημα Συρμού
- τη δοκιμή και θέση σε λειτουργία του Συστήματος Συρμού
Στη συνέχεια, για διάφορους λόγους που προέκυψαν μειώθηκε το φυσικό αντικείμενο της σύμβασης και τελικά το σύστημα ETCS εγκαταστάθηκε σε 129 κινητήριες μονάδες σιδηροδρομικού τροχαίου υλικού. Το έργο παραδόθηκε από τον Ανάδοχο στην ΕΡΓΟΣΕ τον Νοέμβριο του 2016».
Αξίζει να αναφερθεί ότι όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο παράρτημα του διαγωνισμού, «όλο αυτό το διάστημα το σύστημα δεν λειτουργούσε αλλά τα τραίνα κυκλοφορούσαν με τα εγκατεστημένα εξαρτήματά του ETCS και υπέστησαν φθορές, οι οποίες δεν αποτελούσαν ευθύνη του Αναδόχου. Στη συνέχεια, τον Ιούλιο του 2018, το έργο παραδόθηκε οριστικά από τον Ανάδοχο στην ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε., η οποία με τη σειρά της το παρέδωσε στη ΓΑΙΑΟΣΕ Α.Ε. Η παραλαβή από τη ΓΑΙΑΟΣΕ Α.Ε, έγινε με παρατηρήσεις ότι το σύστημα σε κάποια οχήματα δεν ήταν πλήρως λειτουργικό, εξαιτίας των φθορών, που ήταν αποτέλεσμα εξωγενών παραγόντων. Συμπερασματικά, η αναθέτουσα αρχή διαθέτει σύνολο 129 ελκτικών οχημάτων στα οποία είναι εγκατεστημένο σύστημα προστασίας συρμού ETCS on-board, αλλά το σύστημα δεν έχει λειτουργήσει μέχρι σήμερα από τη στιγμή που δεν υπήρχε κάποιο λειτουργικό τμήμα του επί γραμμής συστήματος. Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, σε πολλά οχήματα το Σύστημα ETCS on board έχει υποστεί φθορές».
Το αντικείμενο του διαγωνισμού
Σύμφωνα με την επαναπροκήρυξη, «αντικείμενο της σύμβασης αποτελεί η παροχή των υπηρεσιών για την επαναφορά σε λειτουργική κατάσταση των συστημάτων ETCS on-board που είναι εγκατεστημένα σε 120 κινητήριες μονάδες σιδηροδρομικού τροχαίου
υλικού, εκτελώντας όλους τους απαραίτητους ελέγχους και δοκιμές που είναι απαραίτητες για αυτό συμπεριλαμβανομένης της γενικής επισκευής 230 pneumatic plates (υπομονάδων του συστήματος ETCS on-board), των οποίων έχει παρέλθει 5ετία από την προηγούμενη γενική επισκευή τους.
Επισημαίνεται ότι κάθε όχημα διαθέτει δύο pneumatic plates (κύριο και εφεδρικό), αλλά επειδή δέκα εξ αυτών έχουν προσφάτως επισκευασθεί, ο αριθμός των pneumatic plates που θα επισκευασθούν διαμορφώνεται σε 238».
Τέλος, αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι όπως σημειώνεται στο διαγωνισμό, «η παραλαβή των εργασιών θα γίνεται τμηματικά ανά όχημα, με βάση την ενημέρωση του αναδόχου προς την αναθέτουσα αρχή, για την διαθεσιμότητα λειτουργικών οχημάτων και μετά από την επιτυχή επίδειξη καλής λειτουργίας του συστήματος ETCS on board.
Για την οριστική παραλαβή κάθε οχήματος θα πρέπει να παραδίδεται αναφορά, η οποία θα περιέχει:
- Την καταγραφή της κατάστασης, του ETCS on-board, στην οποία παρέλαβε το όχημα ο ανάδοχος (λεπτομερή καταγραφή βλαβών, ζημιών, ελλείψεων, δυσλειτουργιών)
- Την λεπτομερή περιγραφή των εκτελεσμένων εργασιών
- Αναφορά που περιλαμβάνει κατάλληλα συμπληρωμένο το έντυπο Β60Α.00003*Ε02.00ΕΝ της εταιρείας ANSALDO με τα αποτελέσματα των ελέγχων που διενεργήθηκαν σε κάθε όχημα.
- Τα αποτελέσματα της επιτυχούς επίδειξης της λειτουργίας, του συστήματος ETCS on-board, σε εκπρόσωπο της αναθέτουσας αρχής.
- Οποιοδήποτε άλλο έγγραφο πιθανώς συμφωνηθεί μεταξύ αναθέτουσας αρχής και αναδόχου».
Δείτε το αποκαλυπτικό έγγραφο της επαναπροκήρυξης του διαγωνισμού για το ETCS:
N. Κουτσιούκης: Τι οδήγηση στη μη λειτουργία του ETCS
Ο Γενικός Γραμματέας της ΓΣΕΕ, Νίκος Κουτσιούκης, που προέρχεται από τον κλάδο των σιδηροδρομικών, μιλώντας στην «Η» εξηγεί την οδύσσεια ενός συστήματος που έχει αγοραστεί, μερικώς εγκατασταθεί αλλά δεν έχει λειτουργήσει εν τέλει ποτέ και το οποίο αν λειτουργούσε θα είχε αποδειχτεί σωτήριο για τους επιβάτες της μοιραίας αμαξοστοιχίας.
Όπως λέει ο ίδιος το σύστημα του αυτοματοποιημένου ελέγχου κυκλοφορίας των τρένων «αγοράστηκε το 2000 κι έπρεπε να είχε τοποθετηθεί και να είναι πλήρως λειτουργικό πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Δυστυχώς αυτό δεν έγινε και με την πάροδο των χρόνων φτάσαμε στο σημείο να μην έχει ολοκληρωθεί η τοποθέτηση του αυτοματοποιημένου συστήματος ελέγχου κυκλοφορίας των τρένων διότι τα συγκρουόμενα συμφέροντα των εργολάβων οδηγούσαν σε ενστάσεις επί ενστάσεων επί της διαδικασίας».
Μετά το 2004 και το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων η διαδικασία ανάδειξης του μειοδότη προχώρησε δειλά, ωστόσο λόγω και των ενστάσεων οι διαδικασίες πήγαν πολύ αργά.
Έκτος από τις ενστάσεις, άλλες πηγές σημειώνουν πως «αγκάθι» στην ολοκλήρωση των σιδηροδρομικών έργων είναι συχνά και οι μεγάλες εκπτώσεις που δίνονται στα έργα από τις εταιρείες που συμμετέχουν στους κατά καιρούς διαγωνισμούς. «Συχνά με τις εκπτώσεις που δίνουν οι εταιρείες για να πάρουν το διαγωνισμό, δεν βγαίνει το έργο», λένε στελέχη της αγοράς. Το αποτέλεσμα είναι το έργο να καθυστερεί για μεγάλο χρονικό διάστημα με στόχο να γίνει αναθεώρηση του προϋπολογισμού του, κάτι όμως που απαιτεί συνήθως πολύ χρόνο και δαιδαλώδεις διαδικασίες. Γι αυτό άλλωστε γίνεται κατακερματισμός των έργων, που οδηγεί σε πρόσθετα προβλήματα ενιαίας διαχείρισης.
Κάπως έτσι φτάσαμε στο 2017 – 2018, λέει ο κ. Κουτσιούκης, όταν και έγινε μια νέα σύμβαση για να υλοποιηθούν όσα δεν είχαν γίνει από παλαιότερες συμβάσεις. Τότε η Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου μπλόκαρε τη σύμβαση, κρίνοντας πως δεν πληρούσε τις νόμιμες προϋποθέσεις. «Ως εκ τούτου υποχρέωνε την αναθέτουσα αρχή να συμμορφωθεί και έπρεπε να πάμε σε νέα σύμβαση». Ήδη κάποια συστήματα είχαν επιμέρους τοποθετηθεί «σκόρπια» όπως λέει ο ίδιος, με αποτέλεσμα το σύστημα να μην λειτουργεί. «Θα ήταν σωτήριο αν το σύστημα λειτουργούσε. Θα έβλεπε ο σταθμάρχης πως τα τρένα πάνε για σύγκρουση». Τώρα ο σταθμάρχης βλέπει μόνο την είσοδο και την έξοδο των τρένων από το σταθμό και όχι το σύνολο της διαδρομής, πράγμα το οποίο θα συμβαίνει αν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία της εγκατάστασης του αυτοματοποιημένου συστήματος.
Η τραγική ειρωνεία
Αποτελεί τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι «ψάχνοντας» κανείς την ιστοσελίδα της ΓΑΙΟΣΕ, διαβάζει μεταξύ άλλων και τα εξής:
«Εφαρμογή Τηλεματικής σε τροχαίο υλικό
Η ΓΑΙΑΟΣΕ, έχοντας σαν στόχο τη βέλτιστη διαχείριση του τροχαίου, σχεδιάζει την ανάπτυξη και υλοποίηση εφαρμογής τηλεματικής σε ελκτικό τροχαίο υλικό. Ηεφαρμογή αυτή έχει σαν στόχο την -σε πραγματικό χρόνο- παρακολούθηση της θέσης και της λειτουργικής συμπεριφοράς του ελκτικού τροχαίου υλικού που διαχειρίζεται η ΓΑΙΑΟΣΕ.
Η εφαρμογή περιλαμβάνει:
Τον εξοπλισμό / εγκατάσταση παραμετροποίηση του κατάλληλου λογισμικού και H/W σε χώρο της εταιρείας για την υλοποίηση του κέντρου ελέγχου τηλεματικής, μέσω του οποίου θα γίνεται η παρακολούθηση / καταγραφή και επεξεργασία των στοιχείων που συλλέγονται καθημερινά από τις εν κινήσει μηχανές κίνησης συρμών.
Την εγκατάσταση, επί των μηχανών, μονάδων γαιοεντοπισμού / συλλογής δεδομένων και αποστολής τους στο κέντρο ελέγχου τηλεματικής.
Τα στοιχεία που συλλέγονται αφορούν:
Το γεωγραφικό εντοπισμό του συρμού
Υπερβάσεις ταχύτητας / επιτάχυνσης / επιβράδυνσης
Λειτουργικά δεδομένα των κινητήρων και άλλων υποσυστημάτων των μηχανών
Η ανάλυση των πιο πάνω δεδομένων παρέχει στοιχεία που αφορούν:
- Τον αποτελεσματικότερο προγραμματισμό κίνησης του οχήματος
- Την γενικότερη λειτουργική κατάσταση των υποσυστημάτων της μηχανής και τυχόν συναγερμών
- Την πρόληψη βλαβών αλλά και ενδεχόμενων ατυχημάτων (εκτροχιασμό κλπ)
Η αποτελεσματική εκμετάλλευση των πιο πάνω δεδομένων, αναβαθμίζει την αξία του τροχαίου υλικού, παρέχοντας ταυτόχρονα στοιχεία για την εξοικονόμηση πόρων, από την συντήρησή του.
Επιπλέον, η ΓΑΙΑΟΣΕ έχει μελετήσει και υποβάλλει πρόταση, στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος, για την δυνατότητα εγκατάστασης τέτοιων συστημάτων επί μη ηλεκτροδοτούμενων σιδηροδρομικών οχημάτων (π.χ. πλατφόρμες)».
