Γράφει Κώστας Ασημακόπουλος Ελεύθερο Ρεπορτάζ
Στο οδοιπορικό του ethnos.gr στο Καστελόριζο το Φθινόπωρο του 2020 είχαμε καταγράψει την κακή κατάσταση που βρίσκονταν το μνημείο σύμβολο του νησιού. Πίσω από τα πολύχρωμα σπιτάκια του Καστελόριζου στην περιοχή Χωράφια στο κέντρο του νησιού, ο χρόνος έγραψε τη δική του ιστορία στα μάρμαρα της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Σαντραπέ που ήταν αντίγραφο της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου και χτίστηκε στα θεμέλια παλαιότερης εκκλησίας με ιστορία 400 ετών.
Mαρτίνος ως άλλος Σαντραπέ
Ο ναός τα τελευταία χρόνια ήταν έτοιμος να καταρρεύσει μέχρι την καταλυτική παρέμβαση του ευεργέτη Αθανασίου Μαρτίνου και της συζύγου του Μαρίνας που ως σύγχρονοι Σάντραπέ ανέλαβαν τα έξοδα της αναστήλωσης και αποπεράτωσης του ναού. Ο φάρος στο τελευταίο Φανάρι του Αιγαίου άναψε και πάλι.
Τα θυρανοίξια του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου Σαντραπέ, τελέστηκαν με μεγαλοπρέπεια το πρωί του Σαββάτου 29 Απριλίου 2023 από τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο, παρουσία του ζεύγους Μαρτίνου που ουσιαστικά ολοκλήρωσαν το όνειρο του ζεύγους Σαντραπέ, του Περιφερειάρχη Γιώργου Χατζημάρκου, των τοπικών αρχών, και κατοίκων του νησιού που συγκινημένοι είδαν να γίνεται πραγματικότητα ένα μεγάλο τους όνειρο.
Ιστορία σαν παραμύθι
Η βαριά ιστορία της εκκλησίας ταυτίζεται με την ταραγμένη πορεία του νησιού μέσα στο χρόνο, γνωρίζοντας την κατοχή των Τούρκων, των Άγγλων, των Γάλλων, των Ιταλών και τις καταστροφικές επιθέσεις των Γερμανών.
Ο θεμέλιος λίθος μπήκε πριν από 121 χρόνια, το 1902 όταν το νησί ήταν από την οθωμανική κυριαρχία αλλά με διαστήματα αγγλικής και γαλλικής κυριαρχίας ενώ παράλληλα ανθούσε το επαναστατικό κρεσέντο των κατοίκων για ένωση με τη μαμά πατρίδα.
Ο Έλληνας που έφτιαξε τα έργα στο Νείλο
Κτίτορες της επιβλητικής εκκλησίας ήταν ένα ζευγάρι εύπορων Ελλήνων που ζούσαν στο Κάιρο της Αιγύπτου, της Αναστασίας και του Λουκά Σαντραπέ που ήταν οι ευεργέτες του νησιού.
Ο Λουκάς Σαντραπέ έφυγε από το νησί το 1867 πάμπτωχος σε ηλικία 15 ετών. Με εφόδια το θάρρος του, τη φυσική του ευφυΐα και το επιχειρηματικό του πνεύμα κέρδισε την εμπιστοσύνη της αιγυπτιακής κυβέρνησης που του ανέθεσε τη θέση του εργολήπτη στα φαραωνικά αρδευτικά έργα του Νείλου.
Σαντραπέ σήμαινε «χωρίς σημαία»
Ο Λουκάς και η Αναστασία Σαντραπέ μόλις απέκτησαν τεράστια περιουσία έκαναν πράξη τα όνειρα τους που δεν ήταν άλλα από το να κάνουν μεγάλα έργα στο νησί τους αλλά και σε όλα τα Δωδεκάνησα . Άλλωστε έφεραν και το βαρύ επίθετο «Σάντραπέ» που λέγεται πως προέρχονταν από τους Γάλλους. Οι ναυτικοί του νησιού έκαναν ριψοκίνδυνες μα και κερδοφόρες επιχειρήσεις σπάζοντας τον αποκλεισμό της Γαλλίας από τον Αγγλικό στόλο, εφοδιάζοντας τους Γάλλους με τροφές και πολεμικό υλικό. Οι Γάλλοι ονόμαζαν τους γενναίους Καστελοριζιούς «Σαν-ντραπό» (sans-drapeau), δηλαδή «χωρίς σημαία».
Αντίγραφο του Πανεπιστημίου Αθηνών
Αρχικά ο Λουκάς και η Αναστασία Σαντραπέ κατασκεύασαν στο Καστελόριζο τη Σαντραπεία Αστική Σχολή (το Σκολιό του Σαντραπέ) που είναι αντίγραφο του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στοίχισε τότε 50.000 χρυσά φράγκα. Το κτίριο βρίσκεται δεξιά της Μητροπόλεως και μπροστά από το Παρθεναγωγείο του τότε Δημάρχου Καστελλορίζου Θεοδόση Πενγκλή. Εγκαινιάσθηκε στις 7 Ιουνίου του 1903, μέσα σε πολλούς πανηγυρισμούς. Στα εγκαίνιά του φιλοξένησε 308 αγόρια και 8 δασκάλους. Σήμερα φιλοξενεί το Γυμνάσιο του νησιού.Ιστορία 400 ετών
Ακολούθησε η μεγάλη επένδυση των Σαντραπέ για το χτίσιμο ναού του Αγίου Γεωργίου στα θεμέλια παλαιότερου ναού του Αγίου Γεωργίου, που αρχικά είχε εγκαινιαστεί το 1637, αλλά και ευεργεσίες σε ευαγή ιδρύματα της Ρόδου και γενικά των Δωδεκανήσων.
Ομοιότητα με την Αγία Ειρήνη στην Αιόλου
Ο νέος ναός σχεδιάστηκε από τον Σάμιο αρχιτέκτονα, Πάνο Διακοσταμάτη, σε υστεροβυζαντινό ρυθμό. Είχε τεράστιες ομοιότητες με την Αγία Ειρήνη στην οδό Αιόλου, αλλά δεν ολοκληρώθηκε και για περισσότερο από έναν αιώνα εγκαταλείφθηκε.
Θάνατοι και πόλεμος
Η επιδείνωση των παγκόσμιων οικονομικών συνθηκών μετά το 1908, το θάνατο της Αναστασίας Σαντραπέ το 1911 αλλά και του Λουκά Σαντραπέ στις 22 Νοεμβρίου 1912 η εκκλησία έμεινε ημιτελής. Οι ευργέτες θάφτηκαν αμφότεροι σε κοινό τάφο δίπλα στην είσοδο του ναού. Ταφόπλακα στα σχέδια αποπεράτωσης του ναού έβαλε ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος.
Η επανάσταση που «πνίγηκε»
Το 1913 οι Καστελοριζιοί επαναστάτησαν ανακηρύσσοντας την Ένωση με την Ελλάδα, αλλά η κίνηση τους δεν έγινε αποδεκτή από τις μεγάλες δυνάμεις. Έκτοτε, το Καστελλόριζο αυτοδιοικήθηκε για δύο χρόνια με την έμμεση υποστήριξη του ελληνικού κράτους, ενώ σε συνέλευση των Μεγάλων Δυνάμεων στο Λονδίνο στις αρχές του 1914 αποφασίστηκε η επιστροφή του στην Τουρκία (από κοινού με την Ίμβρο και την Τένεδο).
Από τους Τούρκους στους Ιταλούς
Αργότερα, με την έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου, η Γαλλία, επιδιώκοντας να καταστήσει το νησί ναυτική βάση, το κατέλαβε στις 28 Δεκεμβρίου του 1915. Τότε ο οικισμός άρχισε να πλήττεται με οβίδες μεγάλου διαμετρήματος, που εκτινάσσονταν από γερμανική πυροβολαρχία εγκατεστημένη στις απέναντι τουρκικές ακτές. Οι Γάλλοι, υποβοηθούμενοι από τον πληθυσμό, αντιμετώπισαν αποτελεσματικά την εχθρική δραστηριότητα με τέσσερα τηλεβόλα των 120mm. Για την πάνδημη αυτή συμβολή του, η Γαλλική Δημοκρατία απένειμε στο Καστελόριζο κατά τον Οκτώβριο του 1920 το παράσημο του πολεμικού σταυρού. Την 1η Μαρτίου 1921 ωστόσο, η Γαλλία παραχώρησε το νησί στην Ιταλία.
Το μαρμάρινο τέμπλο
Η εκκλησία το 1994 κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Προσπάθειες αποπεράτωσης έγιναν και τη δεκαετία του 1980 αλλά χωρίς αποτέλεσμα λόγω του τεράστιου κόστους. Η εκκλησία ξεχωρίζει για το υπέροχο μαρμάρινο τέμπλο της και το μαρμάρινο επισκοπικό θρόνο. Έξω από την εκκλησία βρίσκεται ένα περιφραγμένο ταφικό μνημείο του Λουκά και της Αναστασίας Σαντραπέ. Κάθε χρόνο η Σχολική Κοινότητα Μεγίστης τελεί μνημόσυνη δέηση στη μνήμη του, στις 18 Οκτωβρίου, ημέρα της εορτής του Αγίου Λουκά.
