«Περισσότερες από 4.000 νόσοι οφείλονται σε μεταλλαγμένα γονίδια. Για τη συντριπτική πλειονότητά τους δεν έχει βρεθεί ακόμη θεραπεία. Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να αναγκαστείς να πεις στους συγγενείς ενός ασθενούς “γνωρίζουμε από τι πάσχει ο άνθρωπός σας, αλλά δυστυχώς δεν μπορούμε να τον θεραπεύσουμε”. Μολονότι έχουμε ήδη πετύχει πάρα πολλά, η ευθύνη μας παραμένει τεράστια, λοιπόν»: ο Ντέιβιντ Γκολντστάιν, καθηγητής Γενετικής στο αμερικανικό πανεπιστήμιο Κολούμπια και διευθύνων σύμβουλος της Actio Biosciences, τονίζει τη δυσκολία. Ο ιολόγος και επενδυτής –ιδρυτής της RA Capital Management– Πίτερ Κολτσίνσκι περιγράφει τον στόχο: «Κανείς ασθενής να μη μείνει πίσω. Οσοι πολεμούν με κάποια νόσο είναι σύζυγοι, παιδιά, αδέλφια, γονείς. Οφείλουμε να τους σκεφτόμαστε και να νοιαζόμαστε γι’ αυτούς σαν να πρόκειται για εμάς τους ίδιους ή τους συγγενείς μας». Ο Νούμπαρ Αφέγιαν, ιδρυτής της Moderna, μιλάει για την πρόκληση: «Εχουμε την ευκαιρία να αξιοποιήσουμε την αβεβαιότητα για να δημιουργήσουμε απροσδόκητη αξία».
Οταν βρίσκεται κανείς ανάμεσα σε ηγετικές μορφές της διεθνούς βιοτεχνολογίας δεν μπορεί παρά να κάνει όσο το δυνατόν περισσότερες ερωτήσεις. Ποιες είναι οι πιο σημαντικές, πρόσφατες εξελίξεις; Τι προβλέπουν για το μέλλον; Eρχονται νέα αποτελεσματικά φάρμακα και για ποιες παθήσεις; Θα είναι εύκολα προσβάσιμα από τους ασθενείς; Εχει αλλάξει ο χώρος της έρευνας στη διάρκεια της πανδημίας; Και με ποιον τρόπο; Η «Κ» βρέθηκε στην «Biotechnologia 2023 – The Biotech Meeting in Greece», την ετήσια συνάντηση/συνέδριο του κλάδου, στην Ελούντα της Κρήτης, έλαβε πολλές απαντήσεις, έμαθε και τις θετικές εξελίξεις των τελευταίων μηνών: «H έγκριση του νέου, πιο αποτελεσματικού, φαρμάκου για το Αλτσχάιμερ από την Biogen και μια καινούργια θεραπεία για την Πλάγια Αμυοτροφική Σκλήρυνση (ALS), μία από τις πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμες ασθένειες εδώ και δεκαετίες· ελπίζω σύντομα να είναι διαθέσιμο και στην Ευρώπη. Το σίγουρο είναι ότι στα επόμενα χρόνια θα βλέπουμε ολοένα και περισσότερες καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένων των κυτταρικών και γονιδιακών θεραπειών και εκείνων με τη χρήση αγγελιαφόρου RNA», λέει ο Σίμος Συμεωνίδης, επενδυτής στον χώρο της βιοτεχνολογίας, πρόεδρος και συνιδρυτής της Delsona Therapeutics, που αναπτύσσει νέες θεραπείες για νευροεκφυλιστικές νόσους όπως το Αλτσχάιμερ και για τον καρκίνο του εγκεφάλου.
«Οι νέες καινοτόμες θεραπείες που “κυοφορούνται” στοχεύουν και σε πιο εξειδικευμένες ή και “ορφανές” παθήσεις, εκείνες, δηλαδή, που αφορούν πολύ λίγους ασθενείς και ως εκ τούτου δεν προσελκύουν ιδιαίτερα την προσοχή της έρευνας και της φαρμακοβιομηχανίας», εξηγεί ο Βαγγέλης Βεργέτης, CEO της νεοσύστατης Epikast.
Μια άλλη πτυχή φωτίζει ο Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας, ομότιμος καθηγητής Κυτταρικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας. «Πολλά και θαυμαστά θα δούμε τα επόμενα χρόνια στον χώρο της βιοτεχνολογίας. Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης θα προκαλέσει άλματα στην έρευνα που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί μέχρι πρόσφατα – στις κλινικές δοκιμές, στη γενετική χαρτογράφηση, στον συσχετισμό των γονιδίων. Δεν θα ανοιχτούν μόνο καινούργιοι δρόμοι, ουσιαστικά θα αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται. Μια νέα Αναγέννηση μας περιμένει!».
Από το βήμα –και στα πηγαδάκια– της «Biotechnologia 2023 – The Biotech Meeting in Greece», στην Ελούντα της Κρήτης, ακούσαμε πολλά ακόμη. Για τον σκεπτικισμό απέναντι στα εμβόλια, «κληρονομιά» της πανδημίας, ο οποίος εξηγείται από την έλλειψη εμπιστοσύνης που υπάρχει σε πολλές χώρες απέναντι στους κυβερνώντες, στην εξουσία γενικότερα, και καθιστά τη διαχείριση της δημόσιας υγείας πολύπλοκη υπόθεση. Για την κακή επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου όλοι πιστεύουν ότι ξέρουν τα πάντα. Για την κλιματική κρίση που φέρνει στο κατώφλι μας (στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική) τροπικές νόσους. Για τα άλματα στις γονιδιακές θεραπείες και στις ασφαλείς παρεμβάσεις στην τροποποίηση του γονιδιώματος για την πρόληψη κληρονομικών ασθενειών και για τα ηθικά ζητήματα τα οποία εγείρονται ταυτόχρονα. Για την ανάγκη να δημιουργηθεί μια παγκόσμια τράπεζα γενετικών δεδομένων.
«Εχω παρακολουθήσει αμέτρητα συνέδρια στην καριέρα μου και πολλά από αυτά, δεν θα το κρύψω, ήταν απίστευτα βαρετά. Είχα πάντα στο μυαλό μου μια συνάντηση συναδέλφων, στη διάρκεια της οποίας θα μπαίνει κανείς στην αίθουσα του πρωινού, για παράδειγμα, και δεν θα έχει σημασία σε ποιο τραπέζι θα καθίσει, γιατί παντού θα συναντάει αξιόλογους ανθρώπους και θα ακούει συναρπαστικές ιστορίες», λέει ο Στέλιος Παπαδόπουλος, πρόεδρος του Δ.Σ. της Biogen. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ο ίδιος και ο Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας δημιούργησαν το μη κερδοσκοπικό Ιδρυμα Σαντέ, με στόχο αυτό να αξιολογεί επιστήμονες και να τους προσφέρει χρηματική βοήθεια ώστε να αναπτύσσουν το ερευνητικό έργο τους στον τομέα της βιοϊατρικής. Απαρέγκλιτος όρος; Η έρευνα να γίνεται στην Ελλάδα. Σχεδόν ταυτόχρονα προέκυψε και η ιδέα ενός ετήσιου ραντεβού Ελλήνων –και φιλελλήνων– εκπροσώπων της βιοτεχνολογίας, της ιατρικής, της φαρμακευτικής, του επενδυτικού κλάδου, επίσης στην Ελλάδα, για να συζητούν επίκαιρα θέματα. Εικοστή πρώτη συνάντηση η φετινή και απέδειξε ότι η επιθυμία του κ. Παπαδόπουλου έχει γίνει πραγματικότητα.
«Κανείς ασθενής να μη μείνει πίσω. Οσοι πολεμούν με κάποια νόσο είναι σύζυγοι, παιδιά, αδέλφια, γονείς».
Ηταν όλοι εκεί: ο Ντανιέλ Λουβάρ, καθηγητής Κυτταρικής Βιολογίας, επίτιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Κιουρί της Γαλλίας· ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Τζορτζ Τσούνης· ο Ερικ Κάντορ, πρώην επικεφαλής των Ρεπουμπλικανών στη Βουλή των Αντιπροσώπων και νυν αντιπρόεδρος της διεθνούς επενδυτικής τράπεζας Moelis· ο οικονομολόγος Αμιταμπ Τσάντρα, καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ – μεταξύ άλλων. Και, φυσικά, πολλοί από τους Ελληνες που διαπρέπουν στον χώρο της βιοτεχνολογίας: ο Τζορτζ Σκάνγκος, ιδρυτής της Vir, που εγκατέλειψε μια επιτυχημένη ακαδημαϊκή καριέρα (καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς) για να διαγράψει μια εξίσου αξιοζήλευτη πορεία στον χώρο της φαρμακοβιομηχανίας· ο γενετιστής Εμίλ Κακκής, από εβραϊκή οικογένεια της Δράμας, ιδρυτής της Ultragenyx, που εστιάζει σε θεραπείες για σπάνια νοσήματα· ο Σαμιώτης Δημήτρης Κυδωνιεύς της R-Pharm, που παράγει φάρμακα για τον καρκίνο· η Ελενα Ρίτσου της VectorY, που διαθέτει στην αγορά αντισώματα για νευροεκφυλιστικές παθήσεις· η Δάφνη Καρύδα, πρόεδρος και οικονομική διευθύντρια της Flare, που έχει ριχτεί στη μάχη ενάντια στον καρκίνο· ο Βαγγέλης Βεργέτης, CEO της Epikast, και η Ξένια Καπόρη της ίδιας εταιρείας· ο Ηλίας Παπαθεοδώρου, πρόεδρος της Heparegenix (για τον ηπατικό καρκίνο) και της Memo Therapeutics· ο Αλέξανδρος Τζούκας της Gurnet Point Capital και άλλοι. H συνάντηση στην Ελούντα έγινε και υπό το πρίσμα μιας πρόσφατης νομοθετικής αλλαγής στις ΗΠΑ, η οποία, μολονότι στην Ευρώπη ίσως δεν συζητήθηκε όσο θα έπρεπε, δεν αποκλείεται να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στη φαρμακοβιομηχανία και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
«Ο νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού, που ψηφίστηκε από το αμερικανικό Κογκρέσο το καλοκαίρι του 2022, αλλάζει εν πολλοίς το σκηνικό. Βάσει αυτού, οι τιμές των φαρμάκων στις ΗΠΑ θα μειωθούν σημαντικά – κάτι που ήδη έχει αρχίσει να συμβαίνει και θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στις επενδυτικές επιλογές στον χώρο της βιοτεχνολογίας και κατ’ επέκταση στην καινοτομία. Πιστεύω ότι σύντομα η πτωτική τάση στις τιμές θα έρθει και στην Ευρώπη», λέει ο Στέλιος Παπαδόπουλος. Η Δάφνη Καρύδα συμφωνεί: «Υπάρχει μια αντίφαση και θα γίνει ακόμη πιο έντονη από εδώ και πέρα: από τη μια παράγεται διαρκώς πολύτιμη καινοτομία που οδηγεί στη βαθύτερη κατανόηση πολλών ασθενειών και στην αντιμετώπισή τους – που σώζει ζωές, δηλαδή. Από την άλλη, στόχος των κυβερνήσεων είναι η μείωση των δαπανών υγείας και οι επενδυτές γίνονται πιο επιλεκτικοί. Πόσοι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση σε αυτή την καινοτομία; Η επίτευξη μιας ισορροπίας ανάμεσα σε αυτά τα δύο είναι το μεγάλο ζητούμενο της εποχής μας».
«Δεν είναι όλα λογιστική»
Επιχειρώντας μια γενικότερη αποτίμηση των χρόνων της πανδημίας, οι περισσότεροι συνομιλητές μας συμφώνησαν ότι μας έδωσε πολύτιμα μαθήματα. «Ανέδειξε τη σημασία της συνεργασίας σε διάφορα επίπεδα – μεταξύ ατόμων, χωρών, εταιρειών και κράτους. Μας έκανε επίσης να συνειδητοποιήσουμε ότι μια τόσο σοβαρή υγειονομική κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μόνο από ένα πολύ ισχυρό δημόσιο σύστημα υγείας και ότι το φάρμακο δεν είναι απλώς ένα προϊόν κερδοφορίας, είναι δημόσιο αγαθό. Ολα αυτά αποτελούν επένδυση για τις επόμενες πανδημίες, οι οποίες είναι βέβαιον ότι θα έρθουν», λέει ο Ηλίας Παπαθεοδώρου.
Λιγότερο αισιόδοξη, πάντως, γι’ αυτό είναι η Ξένια Καπόρη: «Επειτα από την τεράστια περιπέτεια της COVID-19, που στοίχισε τόσο πολλές ανθρώπινες ζωές, θα περίμενα η υγεία να αποτελεί παντού προτεραιότητα. Δυστυχώς δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Επιστρέψαμε στην προτέρα κατάσταση. Οι κυβερνήσεις σε ΗΠΑ και Ευρώπη προχωρούν σε ολοένα και περισσότερες μειώσεις στις δαπάνες υγείας και ουσιαστικά περιορίζεται η πρόσβαση των πολιτών στην καινοτομία. Δεν είναι όλα λογιστική. Δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται έτσι ένας ασθενής που παλεύει για τη ζωή του».
Η ετήσια συνάντηση εκπροσώπων της διεθνούς βιοτεχνολογίας που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Ελλάδα είναι «κλειστή». Δεν υπάρχει, δηλαδή, δυνατότητα πρόσβασης στα μέσα ενημέρωσης, με εξαίρεση την «Κ». Και μοιάζει με γιορτή χάρη στο «άγγιγμα» σε καθετί της εκτελεστικής διευθύντριας του Ιδρύματος Σαντέ, της αεικίνητης Φούλας Τσάπελ. Την ευχαριστούμε, όπως και την Καίτη Παπαδημητρίου, που ήταν εκεί για να λύνει όλα τα πρακτικά θέματα και να διευκολύνει τη δουλειά μας. Ραντεβού του χρόνου στην Πελοπόννησο.
