Το ότι κάτι δεν πάει καλά με την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα, είναι δεδομένο. Το πιστοποιεί, αν μη τι άλλο, η εικόνα μιας Αττικής που μετά από αλλεπάλληλες πυρκαγιές που κατέκαψαν δεκάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους, βρίσκεται αντιμέτωπη – σύμφωνα με τον καθηγητή Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών, Ευθύμη Λέκκα, μπροστά στο φάσμα της ερημοποίησης.
Όμως η πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών «δει δη χρημάτων». Και παρά αυτή την αυτονόητη διαπίστωση, γύρω από την οποίαν περιστρέφεται η συζήτηση το πρώτο διάστημα μετά από μία μεγάλη καταστροφή (πριν και αυτή περάσει στο βάθος του συλλογικού μνημονικού), ελάχιστες είναι οι αναλυτικές καταγραφές των κονδυλίων που παρέχονται για την πρόληψη και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών, ενώ ακόμα λιγότερες είναι οι αναφορές στην προέλευση και την απορρόφηση αυτών των χρημάτων.
Η έκθεση της WWF
Η αναλυτικότερη μέχρι σήμερα σχετική έρευνα πραγματοποιήθηκε από την WWF σε συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR). Καρπός της έρευνας υπήρξε η έκθεση «οικονομικά πρόληψης και καταστολής δασικών πυρκαγιών», που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2022.
Τα κύρια συμπεράσματα της έκθεσης ήταν τα εξής:
- Ανισοκατανομή μεταξύ καταστολής και πρόληψης και προβλήματα στη διάθεση των πόρων:
Το σύστημα χρηματοδότησης της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών εστιάζει κυρίως σε δράσεις καταστολής έναντι δράσεων πρόληψης. Παράλληλα, παρατηρείται υποαπορρόφηση χρηματοδοτικών εργαλείων, ειδικά στον τομέα της δασικής διαχείρισης, καθώς και καθυστερήσεις στη χρηματοδότηση επαναλαμβανόμενων δράσεων. - Έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού της χρηματοδότησης των δράσεων πρόληψης και καταστολής: Η χρηματοδότηση των δράσεων πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών γίνεται αποσπασματικά, από διαφορετικά χρηματοδοτικά εργαλεία, χωρίς ολοκληρωμένο και μακροχρόνιο κεντρικό σχεδιασμό για την καταγραφή των αναγκών και των απαιτούμενων δράσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
- Ανεπαρκής τεκμηρίωση και αιτιολόγηση των αποφάσεων και κενά στη συμμετοχή των πολιτών: Οι αποφάσεις κατανομής και διάθεσης των πόρων στηρίζονται σε μια αποσπασματική καταγραφή των υφιστάμενων αναγκών από τους δικαιούχους φορείς χωρίς να προηγείται μία συνολική και ολοκληρωμένη τεκμηρίωση των απαιτούμενων δράσεων. Κενά διαπιστώθηκαν, επίσης, τόσο στη δημόσια πρόσβαση των πολιτών στις πληροφορίες και στα έγγραφα βάσει των οποίων ελήφθησαν οι σχετικές αποφάσεις κατανομής των πόρων όσο και στη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία καταγραφής των αναγκών ή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
- Έλλειψη απολογιστικών εκθέσεων: Μέχρι σήμερα κανένας αρμόδιος δημόσιος φορέας δεν φαίνεται να συντάσσει εκθέσεις πεπραγμένων, στις οποίες να γίνεται οικονομικός απολογισμός των έργων με βάση τους πόρους που έλαβε.
- Αποσπασματικότητα ελέγχων σχετικά με την αξιοποίηση των δημόσιων πόρων: Ενώ τα χρηματοδοτικά εργαλεία που διαχειρίζονται ενωσιακούς πόρους έχουν ένα δομημένο, αυστηρό και πολυεπίπεδο σύστημα ελέγχων για τα πεπραγμένα, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις υπόλοιπες πηγές χρηματοδότησης των δασικών πυρκαγιών. Οι έλεγχοι που πραγματοποιούνται ανά χρηματοδοτικό εργαλείο φαίνονται αποσπασματικοί και ελλιπείς καθώς απουσιάζει η προηγούμενη τεκμηρίωση των αναγκών, στοιχείο που αποτελεί βασικό κενό στο υπάρχον σύστημα δασοπυροπροστασίας.
Πώς υπολογίζεται το κόστος;
Οι ερευνητές επιχείρησαν να υπολογίσουν ποιο είναι το κόστος της καταστολής και πιο της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών.
Για το κόστος καταστολής τέθηκαν υπόψη οι ακόλουθοι παράγοντες:
- Αγορά πυροσβεστικών οχημάτων
- Αναλώσιμα οχημάτων
- Συντήρηση οχημάτων
- Εθνικά εναέρια μέσα
- Μίσθωση ιδιωτικών εναέριων μέσων
- Μέσα ατομικής προστασίας
- Εξοπλισμός δασοπυρόσβεσης
- Άλλος εξοπλισμός (τηλεπικοινωνίες, GPS, χάρτες κ.λπ.)
- Πρόσληψη εποχικού προσωπικού για υλοποίηση δράσεων καταστολής
- Μισθοδοσία μόνιμου προσωπικού για υλοποίηση δράσεων καταστολής
- Διοικητική μέριμνα
Για το κόστος πρόληψης υπολογίστηκαν οι παράγοντες:
- Δασοτεχνικά έργα
- Δασική οδοποιία
- Πρόσληψη εποχικού προσωπικού για υλοποίηση δράσεων πρόληψης
- Μισθοδοσία μόνιμου προσωπικού για υλοποίηση δράσεων πρόληψης
- Σύνταξη μελετών αντιπυρικής προστασίας
- Εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων
- Κατασκευή έργων
- Δράσεις ενημέρωσης
- Δράσεις εκπαίδευσης μόνιμου και εθελοντικού προσωπικού
- Σύστημα εκτίμησης κινδύνου
- Ασκήσεις ετοιμότητας
Από πού προέρχονται τα χρήματα για την πρόληψη;
Όπως προκύπτει από την έκθεση της WWF, οι πόροι για τα απαιτούμενα έργα πρόληψης των δασικών πυρκαγιών έως τον Μάιο του 2022 προέρχονταν από:
- Εθνικός Προϋπολογισμός – Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων
- Ετήσιο Πρόγραμμα Δασοπροστασίας – Τακτικός προϋπολογισμός Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας
- Ειδικός Φορέας Δασών – Πράσινο Ταμείο
- Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014-2020
- Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι – Πιστώσεις σε ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού
- ΕΣΠΑ 2014-2020 – Πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης»
- ΕΣΠΑ 2014-2020 – Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα
- Υπουργείο Εθνικής Αμύνης – Τακτικός προϋπολογισμός Γενικών Επιτελείων Στρατού, Αεροπορίας και Ναυτικού
- Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας/Πυροσβεστικό Σώμα-Τακτικός προϋπολογισμός
- Ετήσιοι Προϋπολογισμοί Περιφερειών
- Λοιποί φορείς
Σημειώνεται ότι λίγο μετά τη δημοσίευση της έκθεσης από τα υπουργεία Περιβάλλοντος & Ενέργειας και Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής Προστασίας «έτρεξαν» τα προγράμματα αντιπυρικής προστασίας με την ονομασία «Antinero», που αφορούσαν, σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, «εργασίες καθαρισμών, αφαίρεσης καύσιμης ύλης και συσσωρευμένης επί δεκαετίες βιομάζας σε συνολική έκταση 80.000 στρεμμάτων και σε περισσότερα από 100 δασικά οικοσυστήματα». Προβλεπόταν ακόμα συντήρηση και διάνοιξη δασικών δρόμων «συνολικού μήκους 12.000 χιλιομέτρων» και αντιπυρικών ζωνών «συνολικού μήκους 1.600 χιλιομέτρων». Για τον σκοπό αυτόν διατέθηκαν περίπου 70 εκατ. ευρώ, μέσω του Ταμείο Ανάκαμψης.
Το κόστος της πυρόσβεσης
Ακολούθως, η WWF επιχείρησε να υπολογίσει το κόστος των επιχειρήσεων καταστολής των πυρκαγιών. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, «αρχικά, υπολογίστηκε το κόστος καταστολής εκ μέρους του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ). Το ΠΣ εκτός από την καταγραφή των συμβάντων και των καμένων εκτάσεων δεν έχει στοιχεία κόστους ή δεν τηρεί αρχείο με όλες τις παραμέτρους που απαιτούνται για τον υπολογισμό του κόστους καταστολής. Καθώς ο προϋπολογισμός του είναι ενιαίος για όλο το έργο που επιτελεί και μόνο κάποιες κατηγορίες αφορούν κατά αποκλειστικότητα τις δασικές πυρκαγιές, ο υπολογισμός πραγματοποιήθηκε με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία με έτος βάσης το 2017 (για τα λοιπά έτη δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία), συμπεριλαμβάνοντας τις εξής κατηγορίες κόστους:
- Κόστος μισθωμένων εναέριων μέσων,
- Μισθοί Πυροσβεστικών Υπαλλήλων με ποσόστωση επί των δασικών συμβάντων 15,85% επί του συνόλου όλων των συμβάντων11
- Κόστος πεζοπόρων τμημάτων Π.Σ.
- Κόστος κίνησης πυροσβεστικών οχημάτων
- Κόστος επισκευών-ανταλλακτικών πυροσβεστικών οχημάτων.
«Το κόστος δασοπυρόσβεσης για αυτές τις κατηγορίες για το 2017 υπολογίζεται στα 122.510.974,03 ευρώ. Οι καμένες δασικές εκτάσεις για το 2017 ανέρχονται σε 231.323 στρέμματα. Συνεπώς, από τα στοιχεία του Π.Σ. το ενδεικτικό κόστος κατάσβεσης ανέρχεται το 2017 σε 529,61 ευρώ/στρέμμα, χωρίς να αποτιμώνται οι καταστροφές σε περιβάλλον και υποδομές», αναφέρει η έκθεση
Έτσι, προκύπτουν οι ακόλουθοι πίνακες: 
Ανάγκη για έμφαση στην πρόληψη
Όπως αναφέρουν οι ερευνητές της WWF, με βάσει τα ευρήματα της έκθεσης «το 83,95% των συνολικών πόρων κατευθύνεται προς την καταστολή και μόλις το 16,05% για την πρόληψη, όσον αφορά αποκλειστικά στους κρατικούς πόρους. Ακόμη κι`αν συνυπολογίσουμε τα ποσά που δαπανώνται για την πρόληψη από την ΟΣΕ Α.Ε., την ΑΔΜΗΕ Α.Ε. και τη ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε., η αναλογία δεν αλλάζει σημαντικά, καθως το 80,45% δαπανάται για την καταστολή και μόλις το 19,55% για την πρόληψη, αναδεικνύοντας έτσι την κατασταλτική προσέγγιση συστήματος δασοπυροπροστασίας και σε χρηματοοικονομικούς όρους.»
«Ανεξάρτητα από το βαθμό πληρότητας των στοιχείων», σημειώνει η WWF, «τα δεδομένα δείχνουν μια σαφή ένδειξη του κόστους καταστολής και πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και της μεταξύ τους αναλογίας. Το κόστος καταστολής είναι πολλαπλάσιο αυτού της πρόληψης, ιδιαίτερα καθώς η καταστολή δασικών πυρκαγιών κινητοποιεί πολλαπλάσιους πόρους σε μέσα και ανθρώπινο δυναμικό σε περιορισμένο χρονικό διάστημα (έκτακτη ανάγκη, ανελαστικές δαπάνες). Αντίθετα, στην πρόληψη οι παρεμβάσεις προγραμματίζονται με βάση τους διαθέσιμους πόρους με ευρύτερο χρονικό ορίζοντα και η διαφορά μεταξύ τους είναι ακόμα μεγαλύτερη, αν αναλογιστούμε ότι σε κάποιες κατηγορίες κόστους δεν περιλαμβάνεται το πραγματοποιηθέν τελικό κόστος λόγω έλλειψης στοιχείων. Για παράδειγμα, το κόστος των εναέριων μέσων του ΠΣ (ιδιόκτητα και μισθωμένα) είναι σαφώς μεγαλύτερο του προϋπολογισθέντος, όταν μια χρονιά χαρακτηρίζεται από πυρκαγιές πάνω από τον συνήθη μέσο όρο.»
Ως εκ τούτου, η WWF πρότεινε:
- Την κατάρτιση ενός Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, που θα αποτελεί μέρος ενός μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού για τη χρηματοδότηση δράσεων για μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
- Την ενίσχυση και διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του Συντονιστικού Οργάνου Πολιτικής Προστασίας που προβλέπεται στο άρθρο 12 του ν. 4662/2020 για τον αποτελεσματικό συντονισμό
των υφιστάμενων χρηματοδοτικών εργαλείων στο πλαίσιο της εφαρμογή του προτεινόμενου Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας. - Τη δημιουργία μιας ανοιχτής Ενιαίας Πλατφόρμας Δεδομένων Χρηματοδότησης για την Αντιμετώπιση των Δασικών Πυρκαγιών (με προτεινόμενη ονομασία ΗΦΑΙΣΤΟΣ) για την ενίσχυση της διαφάνειας και της πρόσβασης των πολιτών σε πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση δράσεων για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών.
- Τη δημιουργία ενός κεντρικού ελεγκτικού μηχανισμού στη ΓΓΠΠ για τον οικονομικό έλεγχο των αποφάσεων κατανομής και αξιοποίησης των πόρων.
