Βρεθήκαμε στη Μεσσηνία, όπου με τη βοήθεια του Γιώργου Ηλιόπουλου επικεφαλής του συλλόγου αποφοίτων “Μαρία Κάλλας” του Μουσικού Σχολείου Καλαμάτας και της αντιδημάρχου Κυπαρισσίας και συγγενή της θρυλικής σοπράνο Άννας Καλογεροπούλου, καταφέραμε να ιχνηλατήσουμε την πορεία της Μαρίας Κάλλας και της οικογένειας της.
Ποια η σχέση της οικογένειας της Μαρίας Κάλλας με τη Μεσσηνία;
Η σχέση της ήταν πολύ στενή, μιας και ο πατέρας της Γεώργιος Καλογερόπουλος ήταν από το Νεοχώριο Ιθώμης, σημερινό Δήμο Οιχαλίας. Ο ίδιος διατηρούσε φαρμακείο στον Μελιγαλά, στη κεντρική πλατεία του, το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα. Υπάρχουν προφορικές μαρτυρίες, πως η Μαρία Κάλλας είχε επισκεφθεί την Καλαμάτα και είχε μείνει σε αρχοντικό της παραλιακής ζώνης και πως κατά την διάρκεια της Κατοχής είχε επισκεφθεί τον τόπο καταγωγής της, δηλαδή το Νεοχώρι.
Η οικογένεια της ζούσε μέχρι και το 1923 στο Νεοχώριο, όταν αποφάσισαν να μετακομίσουν στην Νέα Υόρκη με την Λίτσα –τη μητέρα της Κάλλας- να είναι έγκυος στην Μαρία. Η Υακίνθη, μεγαλύτερη αδελφή της Κάλλας είχε γεννηθεί το 1917. Eίχε υπάρξει και ένα τρομερό γεγονός, που ίσως να ήταν και ένα από τα αίτια για την σχέση μεταξύ Λίτσας και Μαρίας αργότερα, ο θάνατος του δεύτερου παιδιού της οικογένειας Καλογεροπούλου,του Βασίλη από μινιγγίτιδα το 1922.
Η σοπράνο με τον πατέρα της, Γιώργο καλογερόπουλο
Τι σχέση είχε η Κάλλας με τον πατέρα της;
Η σχέση μεταξύ Γεώργιου Καλογερόπουλου και Μαρίας -σε αντίθεση με την σχέση Λίτσας Δημητριάδου και Μαρίας- υπήρξαν καλές μέχρι τέλους. Υπάρχουν φυσικά διάφορα γεγονότα που φανερώνουν προστριβές αλλά σε γενικές γραμμές υπήρξε μεγάλη αγάπη και σύνδεση μεταξύ των δύο τους κι αυτό αποδεικνύεται από άρθρα, επιστολές και φωτογραφίες. Από το αρχείο του Συλλόγου μας, που διασώζεται μια επιστολή από τον Γ. Καλογερόπουλο και απευθύνεται “στα αγαπημένα του παιδιά Μαρία και Μπατίστα”, τον τότε σύζυγο της Μαρίας Κάλλας, φαίνεται πως επικοινωνούν με μεγάλη στοργή και αγάπη. Στην ίδια επιστολή ο Γ. Καλογερόπουλος αναφέρεται και στην “τρελή γυναίκα του” την Λίτσα που είχαν χωρίσει προ ετών, για την οποία φοβόταν πως θα προκαλέσει σκάνδαλα και προβλήματα σε μια πιθανή παράσταση της Κάλλας στην Αθήνα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει. Από την εξέλιξη της ιστορίας πάντως, η Κάλλας όντως επέστρεψε και έδωσε θρυλικές παραστάσεις στο Ηρώδειο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ. Η επιστολή αναφερόταν σε αυτές τις παραστάσεις.
Κάτω από ποιες συνθήκες επέστρεψε ο πατέρας της στο χωριό στη Μεσσηνία;
Τα γεγονότα που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι πως ο Γεώργιος Καλογερόπουλος στις αρχές του 1929 κατάφερε να ανοίξει φαρμακείο στην Νέα Υόρκη. Η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου της όμως, τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, είχε επιπτώσεις και στην επιχείρηση του κι έτσι αναγκάστηκε να πουλήσει το φαρμακείο του και να πιάσει δουλειά ως πλασιέ μιας φαρμακευτικής εταιρείας. Στο μεταξύ επήλθε και ο χωρισμός μεταξύ Γιώργου και Λίτσας το 1937, με την Λίτσα να επιστρέφει στην Αθήνα, με τις δύο της κόρες. Τις ακριβείς συνθήκες δεν τις γνωρίζουμε απόλυτα. Υπάρχουν φωτογραφίες από την παρουσία του Γιώργου Καλογερόπουλου σε παραστάσεις της Μαρίας Κάλλας σε Ιταλία και Ελλάδα. Από προφορικές μαρτυρίες μπορούμε να γνωρίσουμε ότι ο Καλογερόπουλος ήταν στη Μεσσηνία από τα μέσα του 1950 και έπειτα. Υπήρξαν και πολλοί που ανέφεραν πως τα οικονομικά του δεν ήταν σε πολύ καλή κατάσταση και προσπάθησε κι ο ίδιος να “εκμεταλλευτεί” την οικονομική άνεση της κόρης του. Αλλά κανείς δεν γνωρίζει απόλυτα την αλήθεια.
Mε τον Μενεγκίνι στην Βενετία το 1955
Τι απέγινε το σπίτι της οικογένειας;
Το σπίτι πέρασε πριν αρκετά χρόνια στην ιδιοκτησία του τότε Δήμου Μελιγαλά, σήμερα Δήμου Οιχαλίας. Ανά καιρούς έχουν ακουστεί διάφορα σχετικά με την πλήρη ανακαίνισή του και δημιουργία ενός χώρου αφιερωμένου στην Μεγάλη Μαρία Κάλλας. Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα στο χώρο που κάποτε ήταν το σπίτι αυτό. Λόγω επικινδυνότητας κατεδαφίστηκαν και οι πέτρινες γωνίες της οικίας που έστεκαν μέχρι κάποια χρόνια πριν. Για την μελλοντική αξιοποίηση του ακινήτου – οικοπέδου της Πατρικής Οικίας της Μαρίας Κάλλας, τον πρώτο και τελευταίο λόγο έχει ο “ιδιοκτήτης” του, που όπως προαναφέραμε είναι ο Δήμος Οιχαλίας. Ευελπιστούμε να υπάρξει κάποια ανακοίνωση για την αναστήλωση και αξιοποίηση του στο επόμενο χρονικό διάστημα.
Πώς ξεκίνησε η δικιά σας σχέση με την Μαρία Κάλλας;
Έχουμε την τιμή να είμαστε μέλη του πρώτου επίσημου φορέα που φέρει στην επωνυμία του το όνομα της Μαρίας Κάλλας. Αυτό δεν έγινε διόλου τυχαίο, μιας και ο Σύλλογος μας είναι σύλλογος αποφοίτων του Μουσικού Σχολείου της Καλαμάτας που φέρει επίσημα την ονομασία Μαρία Κάλλας, από το έτος ίδρυσής του το 1993. Η σχέση όλων μας με την μουσική ήταν καθημερινή και σε ορισμένους από εμάς είναι και η πλέον μόνιμη από επαγγελματικής πλευράς. Η δική μας Κάλλας, ήταν πάντοτε κάτι γνώριμο, αρχικά σαν άκουσμα, σαν φωνή, έπειτα σαν εικόνα και ακόμη και σήμερα παραμένει μια έμπνευση. Μεταξύ άλλων δράσεων του συλλόγου μας, στο μυαλό μας υπήρχε πάντοτε η σκέψη ότι θα θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο αφιερωμένο σε μια τόσο μεγάλη προσωπικότητα και στην σπουδαιότερη φωνή του περασμένου αιώνα. Κάτι που το έκανε πιο έντονο ως ηθική υποχρέωσή μας, είναι ότι ήταν από τα μέρη μας.
Από τα γυρίσματα της Μήδειας του Πιέρ Πάολο Παζολίνι το 196,
Έτσι λοιπόν από το 2013, όταν πραγματοποιήσαμε σειρά εκδηλώσεων για τα 90 χρόνια από την γέννησή της Μαρίας Κάλλας, καταφέραμε με την συνεργασία της εξαιρετικής Κυρίας Α. Αντωνοπούλου, την τότε πρόεδρο της Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων και της αεικίνητης Κυρίας Δέσποινας Γιάνναρη να “ρίξουμε” μια ματιά στο υλικό του Δήμου Αθηναίων και να δημιουργήσουμε τα μοναδικά γνήσια αντίγραφα επτά επιστολών του προσωπικού της αρχείου – τα οποία και εκτίθενται σε οργανωμένο χώρο από το 2016 με επισκεψιμότητα χιλιάδων πολιτών, μαθητών και επισκεπτών της Καλαμάτας. Παράλληλα υπήρξε σειρά εκδηλώσεων και με τη συμμετοχή και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Από το 2013 έως και σήμερα έχουν μεσολαβήσει αρκετά δημιουργικά projects, όπως η συνεργασία μας με την Μεσσηνιακή Αμφικτυονία και τον βραβευμένο Ελληνοσουηδό σκηνοθέτη Χ. Τσόκα όπου βρεθήκαμε για γυρίσματα ντοκιμαντέρ για την Μαρία Κάλλας από το νησί του Σκορπιού (το καταφέραμε κι αυτό!) έως και το Μιλάνο, το Παρίσι μέχρι και την Μητροπολιτική Όπερα στη Νέα Υόρκη. Παρότι ο Σύλλογος Αποφοίτων “Μαρία Κάλλας” του Μουσικού Σχολείου Καλαμάτας είναι ένας μη κερδοσκοπικός σύλλογος κι όλοι μας εργαζόμαστε εθελοντικά, πάντοτε προσπαθούμε να παρουσιάζουμε ποιοτικές κι ολοκληρωμένες προτάσεις, παραστάσεις, όπως και η πολυαναμενόμενη έκθεση σε λίγες ημέρες.
Περιοδικό TIME, Οκτώβριος του 1956
Πώς αποκτήσατε το αρχείο σας;
Η αρχή έγινε το 2013 με τις 7 προσωπικές επιστολές του προσωπικού αρχείου της Μαρίας Κάλλας. Στη συνέχεια ξεκινήσαμε αποκλειστικά με τις δικές μας δυνάμεις να παρακολουθούμε ακόμη και να ψάχνουμε και να αγοράζουμε προγράμματα, αντικείμενα ή γενικότερα υλικό που αφορούσαν την Μαρία Κάλλας ή την οικογένεια της. Σήμερα λοιπόν, έχουμε καταφέρει να συγκεντρώσουμε ένα σπουδαίο αρχείο και μοναδικό στο σύνολό του παγκόσμια.
Χάρη στην γενναιοδωρία του κ. Κόλιν Ρίτσαρντ Φαίδων -Νικολάου Ντίν και του κ. Άντριου Βιζνέφσκι ο σύλλογος μας το 2018 – 2019 δέχτηκε μια μεγάλη δωρεά, την οποία έχουμε ψηφιοποιήσει πλήρως, που αποτελείται από: Αυτόγραφο της Μαρίας Κάλλας, αυτόγραφο του Τζον Βίκερς, σειρά δεκάδων γνήσιων φωτογραφιών από την ζωή και τη καριέρα της Κάλλας, σειρά προγραμμάτων και εμφανίσεών της καθώς και εκατοντάδες κριτικές κι άρθρα εφημερίδων. Πέραν τούτου, έχουμε αγοράσει περιοδικά (ΤΙΜΕ, ΕΙΚΟΝΕΣ κ.α.) από διάφορες πηγές του διαδικτύου. Σημαντικό είναι ότι πλέον έχουμε στη κατοχή μας και ένα ζευγάρι γάντια της Μαρίας Κάλλας από ιδιωτική δωρεά.
H Kάλλας ως Βιολέτα στην όπερα Τραβιάτα, στο Κόβεντ Γκάρντεν
Θα μπορούσατε να αναφέρετε την ιστορία μερικών από τα πιο σπάνια αποκτήματά σας;
Ότι υπάρχει στο αρχείο μας το σεβόμαστε και το θεωρούμε σπάνιο, ένα κομμάτι μιας συγκλονιστικής ζωής. Το πρώτο είναι η ιστορία για το μετάλλιο του γλύπτη Νίκου Περαντινού, το οποίο ανήκει στην Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας. Το μετάλλιο αυτό -που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην μεγάλη έκθεσή μας- αποτελεί την επίσημη συμμετοχή της Ελλάδας στην παγκόσμια έκθεση μεταλλίων του 1960. Έχει συντηρηθεί και αποτελεί δωρεά του ίδιου του γλύπτη στην σπουδαία συλλογή της πινακοθήκης, την οποία ευχαριστούμε θερμά για την συνεργασία, την εμπιστοσύνη και την παραχώρηση του εκθέματος αυτού. Το δεύτερο είναι ένα απόκομμα εφημερίδας με μια φωτογραφία της Μαρίας Κάλλας ως Βιολέτα στην όπερα Τραβιάτα, όταν αυτή παρουσιάστηκε στο Κόβεντ Γκάρντεν. Είναι τρομερό το πόσο συγκινητικό μπορεί να είναι ένα μικρό κομμάτι χαρτιού. Η έκφραση και η δραματικότητα της φωτογραφίας αυτής είναι κάτι το συγκλονιστικό.
Λίγα λόγια για την έκθεση που ετοιμάσατε και για τον τελευταίο πιανίστα της;
Έχουμε την τιμή και τη χαρά να φιλοξενούμε τον Ρόμπερτ Σάδερλαντ. Έναν από τους τελευταίους προσωπικούς φίλους και στενό συνεργάτη της Μαρίας Κάλλας. Ο Ρόμπερτ, ήταν ο πιανίστας της Μαρίας Κάλλας στην τελευταία παγκόσμια περιοδεία της και έπειτα παρέμειναν φίλοι μέχρι και το τέλος της. Τρομερά τιμητικό για όλη την Μεσσηνία η παρουσία του αλλά και μια ηθική επιβράβευση για όλους εμάς. Προσπαθήσαμε μέσα από το στήσιμο της έκθεσης μας ο κόσμος να έρθει πιο κοντά στην Μαρία Κάλλας ως τρομερό θρύλο της μουσικής και λιγότερο να μας απασχολήσουν τα , να το πω απλά “κουτσομπολιά” που την ακολουθούσαν και την ακολουθούν μέχρι και σήμερα.
Η παρακαταθήκη της είναι τρομερή και ασύγκριτη. Στο χώρο – κι όχι μόνο- θα υπάρχουν “μουσικοί θάλαμοι” όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να ακούσει άριες ή αποσπάσματα από όπερες. Ο ήχος της Κάλλας δεν θα μπορούσε να λείπει άλλωστε. Όλα τα εκθέματα είναι μεταφρασμένα και στα αγγλικά και θα υπάρχουν και τεχνολογικά μέσα για να μπορεί κάποιος να “μελετήσει” τα εκθέματα. Εφημερίδες μεσσηνιακές, αθηναϊκές, προγράμματα και κριτικές, το μετάλλιο του Περαντινού, τα γάντια της και εξώφυλλα περιοδικών έχουν στηθεί στο χώρο μελετημένα για να μπορέσουν οι επισκέπτες μας – όσοι τουλάχιστον δεν γνωρίζουν – να πάρουν μια ιδέα, μια νότα, του τι ήταν και του τι είναι ακόμη και σήμερα αυτός ο θρύλος η Μαρία Κάλλας, η δική μας Μαρία Κάλλας.
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ξεχωριστά τον Δήμο Καλαμάτας, την Περιφέρεια Πελοποννήσου και τον Δήμο Οιχαλίας για τη στήριξή τους. Το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωσταντακοπούλου , την Μεσσηνιακή Αμφικτυονία, την Νέα Κινηματογραφική Λέσχη Καλαμάτας, την Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας και τον Σύλλογο Εστίασης Μεσσηνίας για τη σημαντική συμμετοχή και στήριξη.
Αίθουσα Αγγελική Κουτσομητοπούλου, Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας. Η διάρκεια της έκθεσης είναι μέχρι και τις 2 Δεκεμβρίου
Φωτογραφίες; Getty Images / Ideal image
