Ο θάνατος του γιου του τελευταίου μονάρχη της Ιταλίας ξαναφέρνει στο φως μια ομιχλώδη υπόθεση δολοφονίας ενός 19χρονου από το καλοκαίρι του 1978, με πρωταγωνιστή τον έκπτωτο πρίγκιπα που πέρασε μια ζωή γεμάτη χλιδή, προδοσίες και σκάνδαλα
Τι είναι άραγε προτιμότερο; Να έχεις ζήσει την αίγλη του στέμματος, ικανοποιώντας αυτό για το οποίο όλοι σου λένε ότι προορίζεσαι από τη στιγμή που αρχίζεις να καταλαβαίνεις τον κόσμο, κι ας εκπέσεις του θρόνου λίγα χρόνια αργότερα, όπως συνέβη στον αείμνηστο τέως βασιλιά Κωνσταντίνο Β’; Ή να μην καταφέρεις ποτέ να γευτείς εκείνο για το οποίο γεννήθηκες, προφανώς κουβαλώντας ένα βαρύ και ενίοτε ασήκωτο απωθημένο, όπως δηλαδή ο γιος του τελευταίου βασιλιά της Ιταλίας, ο πρίγκιπας Βιτόριο Εμανουέλε, ο οποίος αποχαιρέτησε τον μάταιο τούτο κόσμο στις 3 Φεβρουαρίου σε ηλικία 86 ετών, κηδεύτηκε μία εβδομάδα αργότερα στο Τορίνο και η τέφρα του πλέον αναπαύεται στη βασιλική της Σουπέργκα, πλάι στους προγόνους του;
Μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει κάποιος, αφού αμφότεροι οι μακαρίτες είναι φύσει αδύνατο να ερωτηθούν – πόσο μάλλον να απαντήσουν. Δεν θα ήταν πάντως άτοπο να εικάσει κανείς ότι ο πρίγκιπας της Νάπολης, που από τα 11 χρόνια του βρέθηκε να ζει εξόριστος από τη χώρα στην οποία του είχαν υποσχεθεί πως κάποτε θα βασίλευε, βρισκόταν διαχρονικά σε μια πιο αμήχανη, άβολη και άχαρη θέση.
Κι αυτό είναι κάτι που λογικά υποψιάστηκαν όσοι παρακολούθησαν μόλις πέρυσι το τριών επεισοδίων ντοκιμαντέρ «The King who never was» του Netflix, σε σενάριο και σκηνοθεσία της Μπεατρίς Μπορομέο, της νύφης δηλαδή της Καρολίνας του Μονακό, στο οποίο ο Βιτόριο Εμανουέλε κλήθηκε να αναπλάσει με την αφήγησή του τα γεγονότα του καλοκαιριού του 1978, όταν κατηγορήθηκε για τον φόνο ενός 19χρονου Γερμανού στο νησί Καβάλο στα νότια της Κορσικής, αλλά και να κάνει αυτό που θα μπορούσε να εκλάβει μετά τον θάνατό του κανείς ως το ταμείο της ζωής του.
Η εξορία
Γεννημένος στην προπολεμική Ιταλία το 1937, ο Βιτόριο Εμανουέλε πήρε μεν το όνομα του παππού του, ο οποίος βασίλεψε για σχεδόν μισό αιώνα -από το 1900 έως το 1946-, αλλά δεν έμελλε να ζήσει ποτέ ως μονάρχης. Το 1948, δύο χρόνια μετά το συνταγματικό δημοψήφισμα με το οποίο ο ιταλικός λαός επέλεξε τη δημοκρατία, η οικογένειά του εκδιώχθηκε από τη χώρα, μετοίκησε στην Ελβετία και ο ίδιος μέχρι τουλάχιστον το 2002, όταν αποκήρυξε κάθε του δικαίωμα στην ιταλική επικράτεια και δήλωσε πίστη στο Σύνταγμα και τους νόμους της χώρας, ζούσε μάλλον με την ελπίδα πως αργά ή γρήγορα θα επέστρεφε βασιλιάς.
Η απουσία θρόνου από τη ζωή του βέβαια ουδόλως τον εμπόδισε να βρει τη θέση του στο ευρωπαϊκό jet set και να απολαμβάνει βίο ανέφελο και τρυφηλό στα όπου γης κοσμικά απάγκια. Γνώρισε τον έρωτα στην Ελβετία, ενσαρκωμένο στο πρόσωπο της παγκόσμιας πρωταθλήτριας θαλάσσιου σκι και κληρονόμου μιας από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες μπισκότων στην Ευρώπη Μαρίνας Ρικόλφι-Ντόρια, για τον οποίο μάλιστα έφτασε στο σημείο να αποκηρύξει όχι τον θρόνο και τα προνόμια αλλά τον ίδιο του τον πατέρα.
Ο βασιλιάς Ουμπέρτο Β’, που φαντασιωνόταν τον γιο του παντρεμένο με γαλαζοαίματη και ουχί με κοινή θνητή, είχε προσπαθήσει να τον προξενέψει σε μια τέταρτη και σε μια δεύτερη εξαδέλφη του, χωρίς επιτυχία. Ωστόσο, ο Βιτόριο Εμανουέλε δεν μπορούσε, σύμφωνα με το πρωτόκολλο του οίκου της Σαβοΐας, να παντρευτεί χωρίς την ευχή και κυρίως τη συγκατάθεση του πατέρα του. Ετσι, τον Δεκέμβριο του 1969 αποφάσισε να αυτοανακηρυχθεί επικεφαλής του οίκου και λίγες ημέρες αργότερα παντρεύτηκε με την Ντόρια, με την οποία είχαν δύο χρόνια διαφορά αλλά κοινή ημέρα γενεθλίων, στο Λας Βέγκας.
Η απόφασή του εξόργισε τον Ουμπέρτο που έχρισε διάδοχό του (στον θρόνο που δεν υπήρχε) τον ανιψιό του Αμεντέο, γεννώντας ένα άσβεστο beef ανάμεσα στους δύο εξαδέλφους – λέγεται πως το 2004 ο Βιτόριο και ο Αμεντέο ήρθαν στα χέρια στον γάμο του βασιλιά της Ισπανίας Φελίπε με τη Λετίθια και ότι τον δεύτερο έσπευσε να περιθάλψει η τέως βασίλισσα Αννα-Μαρία.
Πάντως, την πραγματική γαμήλια εξτραβαγκάντσα ο γαλαζοαίματος Βιτόριο και η ζάμπλουτη Μαρίνα την έζησαν βέβαια δύο χρόνια αργότερα, όταν τον Οκτώβριο του 1971 ο τότε Σάχης της Περσίας διοργάνωσε για εκείνους μια φαραωνικών διαστάσεων γαμήλια τελετή -θεωρείται ο πιο πολυτελής γάμος στην ιστορία των ευρωπαϊκών οίκων- στην αρχαία Περσέπολη, παρουσία, μεταξύ άλλων, του πρίγκιπα Φίλιππου (συζύγου της Ελισάβετ), του τότε βασιλικού ζεύγους της Ισπανίας Σοφίας και Χουάν Κάρλος και του βασιλιά της Δανίας Φρειδερίκου Θ’. Εναν χρόνο μετά η οικογενειακή ευτυχία τους ολοκληρώθηκε με τη γέννηση του μοναχογιού τους, Εμανουέλε Φιλιμπέρτο, ο οποίος διατηρεί τον τίτλο του πρίγκιπα της Βενετίας αλλά έχει παραχωρήσει τη διαδοχή στην πρωτότοκη κόρη του πριγκίπισσα Βιτόρια.
Ο φόνος
Ωστόσο, ούτε ο γάμος ούτε η γέννηση του γιου -και κατ’ επέκταση διαδόχου του- ήταν το πιο σημαδιακό γεγονός στη ζωή του Βιτόριο Εμανουέλε τη δεκαετία του ’70. Αυτό ήταν ο φόνος για τον οποίο κατηγορήθηκε το καλοκαίρι του 1978 και τον σφράγισε για πάντα με τον επιθετικό προσδιορισμό του αμφιλεγόμενου. Ο πρίγκιπας της Νάπολης, η σύζυγος και ο γιος τους συνήθιζαν να περνούν τα καλοκαίρια τους στο νησί Καβάλο, μεταξύ Κορσικής και Σαρδηνίας.
Το απόγευμα της 17ης Αυγούστου του 1978 μια παρέα νεαρών τουριστών που παραθέριζαν στη Σαρδηνία αποφάσισαν να περάσουν με τα σκάφη τους στο Καβάλο. Ανάμεσά τους ήταν ο 19χρονος Ντιρκ Χάμερ και η 21χρονη αδελφή του, μοντέλο και ανακηρυγμένη «Μις Γερμανία» το 1976, Μπίργκιτ.
Μια απρόβλεπτη θαλασσοταραχή και το ιδιαίτερο ανάγλυφο του βυθού στο Καβάλο, όμως, ανάγκασαν την παρέα από τη Σαρδηνία να διανυκτερεύσει στα σκάφη της στο μικρό λιμάνι του νησιού. Ηταν μια μοιραία, όπως αποδείχτηκε, απόφαση. Η μία εκδοχή υποστηρίζει ότι ο Βιτόριο Εμανουέλε ενοχλήθηκε από τα γέλια και τις φωνές των νεαρών τουριστών που του χαλούσαν την ησυχία. Η άλλη ότι εξοργίστηκε όταν πληροφορήθηκε πως είχαν χρησιμοποιήσει μια δικής του ιδιοκτησίας βάρκα για να βγουν και να δειπνήσουν στο νησί. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Ενώ η παρέα είχε επιστρέψει για ύπνο στα σκάφη της, ο Ιταλός γαλαζοαίματος πλησίασε οπλισμένος με ένα τουφέκι.
Εριξε έναν πυροβολισμό στον αέρα κι ακόμα έναν ο οποίος βρήκε τον Ντιρκ Χάμερ στο πόδι. Ο Γερμανός μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όπου οι γιατροί αποφάσισαν να τον ακρωτηριάσουν, και ο Βιτόριο Εμανουέλε συνελήφθη. Δύο μήνες αργότερα, ο πρώτος χαροπάλευε στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας νοσοκομείου της Γερμανίας, ο δεύτερος είχε επιστρέψει στην ελευθερία του και στο σπίτι του στην Ελβετία. Τελικά, ο Χάμερ πέθανε τον Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς και η αδελφή του, συντετριμμένη από τη δολοφονία του, αφιέρωσε έκτοτε τη ζωή της στη δικαίωση της μνήμης του.
Πάλεψε για 13 χρόνια, ώσπου να καταφέρει να στοιχειοθετήσει κατηγορία και να φέρει τον Βιτόριο Εμανουέλε ενώπιον της γαλλικής Δικαιοσύνης. Οχι ότι υπήρξε αποτέλεσμα, αφού εκείνος δήλωσε αθώος του αίματος, υποστήριξε ότι ο Χάμερ έπεσε νεκρός από άλλον πυροβολισμό, έπεισε τελικά το δικαστήριο και την έβγαλε σχεδόν καθαρή με μια καταδίκη μόνο για παράνομη οπλοκατοχή και οπλοχρησία.
Σιωπηλή μάρτυρας του αγώνα που έδωσε η Μπίργκιτ Χάμερ υπήρξε η Μπεατρίς Μπορομέο, η κόρη δηλαδή της επιστήθιας φίλης της Πάολα Μαρτζότο. Τα παιδικά χρόνια της Μπορομέο, όπως η ίδια έχει πει, σημαδεύτηκαν από το πένθος μιας γυναίκας τόσο κοντινής στην οικογένεια ώστε η ίδια αποκαλεί έως σήμερα θεία και από ένα άρρητο αλλά πάντα παρόν αίσθημα αδικίας. Χωρίς να γνωρίζει γιατί το μικρό κορίτσι έμαθε να μισεί τον Βιτόριο Εμανουέλε και δίχως να το αποφασίσει τάχθηκε στο πλευρό της επιστήθιας φίλης της μητέρας της. Ισως μάλιστα η δολοφονία του Χάμερ λειτούργησε υποσυνείδητα ως καταλύτης ώστε εκείνη να ασχοληθεί πολλά χρόνια με την ερευνητική δημοσιογραφία. Ή έτσι τουλάχιστον ισχυρίζεται η ίδια.
Η ανατροπή 40 χρόνια μετά
Απόφοιτη των Πανεπιστημίων Μποκόνι του Μιλάνου και Κολούμπια των ΗΠΑ, το 2007 η Ιταλίδα με την αριστοκρατική καταγωγή βρήκε μια χρυσή ευκαιρία για να αναμοχλεύσει την υπόθεση της δολοφονίας του Χάμερ.
Στην πραγματικότητα της την πρόσφερε η νέα σύλληψη του Βιτόριο Εμανουέλε, ο οποίος κατηγορήθηκε τότε και φυλακίστηκε προσωρινά για υπόθεση που αφορούσε διαφθορά, δωροδοκίες και συμμετοχή σε κύκλωμα μαστροπείας. Μπορεί οι αποφάσεις των δικαστηρίων να ήταν τελικά αθωωτικές για εκείνον, όμως η Μπορομέο είχε την πληροφορία πως ο πρίγκιπας στη διάρκεια της παραμονής του στη φυλακή είχε ομολογήσει σε συγκρατούμενό του πως είχε καταφέρει να ξεγελάσει το γαλλικό δικαστήριο που ασχολήθηκε με την υπόθεση του Χάμερ. Εμαθε μάλιστα πως υπήρχε και βιντεογραφημένο υλικό από τη σχετική δήλωσή του.
Της πήρε σχεδόν τέσσερα χρόνια μέχρι να το πάρει και να το αξιοποιήσει ως πρώτη ύλη για τη μεγαλύτερη δημοσιογραφική επιτυχία της στην ιταλική εφημερίδα «Il Fatto Quotidiano». Ο Βιτόριο Εμανουέλε απάντησε με αγωγή για δυσφήμηση, όμως στο δικαστήριο που πραγματοποιήθηκε το 2015, όταν παρεμπιπτόντως η Μπορομέο ήταν πια σύζυγος του Πιερ Κασιράγκι και μέλος του οίκου Γκριμάλντι, αποφάσισε υπέρ της δημοσιογράφου και της εφημερίδας. Ήταν έστω και έμμεσα, ακόμα και με τη μεσολάβηση σχεδόν 40 ετών, μια λύτρωση για τη δολοφονία του Χάμερ.
Τέσσερα χρόνια αργότερα η Μπορομέο αποφάσισε να επιστρέψει στην υπόθεση που καθόρισε με έναν τρόπο τη ζωή και την καριέρα της. Λέει ότι ήθελε να αντιμετωπίσει όλους τους πρωταγωνιστές, του Βιτόριο Εμανουέλε συμπεριλαμβανομένου, χωρίς παρωπίδες. Ξεκίνησε να δημιουργεί ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο ήταν αρκετά σκανδαλοθηρικό και δελεαστικό για να το αρνηθεί το Netflix. Ειδικά από τη στιγμή που η δημιουργός του είχε πετύχει να έχει τη μαρτυρία του ίδιου του πρωταγωνιστή της ιστορίας, ο οποίος δέχτηκε να της μιλήσει έπειτα από μια πηγαία συναισθηματικά επιστολή που εκείνη λέει πως του απέστειλε.
Στο «The King who never was», το οποίο κυκλοφόρησε πέρυσι το καλοκαίρι, η Μπορομέο κατάφερε να έχει μπροστά στην κάμερά της τον Βιτόριο Εμανουέλε, τον γιο του Εμανουέλε Φιλιμπέρτο, τη σύζυγό του Μαρίνα αλλά και τους αυτόπτες μάρτυρες του περιστατικού στο Καβάλο, οι οποίοι είχαν αρνηθεί από φόβο να καταθέσουν στο δικαστήριο που έγινε το 1991. Ωστόσο, η ίδια θεωρεί ως πιο σημαντική αποκάλυψη του ντοκιμαντέρ όχι την εξιστόρηση των γεγονότων του 1978, αλλά μια φαινομενικά ασύνδετη με τη δολοφονία του Χάμερ ιστορία που αποφάσισε να αφηγηθεί ο Βιτόριο Εμανουέλε.
Ο παρ’ ολίγον Ιταλός βασιλιάς κατέθεσε στο ντοκιμαντέρ πως ο πρώην βασιλιάς της Ισπανίας Χουάν Κάρλος ήταν ο άνθρωπος που ευθυνόταν για τον θάνατο του αδελφού του Αλφόνσο, σε ηλικία μόλις 14 ετών, τον Απρίλιο του 1956. Σύμφωνα με την επίσημη αιτιολογία του θανάτου, ο Ισπανός γαλαζοαίματος είχε αυτοπυροβοληθεί στη διάρκεια καθαρισμού ενός όπλου, ενώ η βασιλική οικογένεια παραθέριζε στην Πορτογαλία. Σύμφωνα με την εξιστόρηση του Βιτόριο Εμανουέλε, που υποστήριζε πως ήταν παρών στο περιστατικό, ο Χουάν Κάρλος ήταν εκείνος που πυροβόλησε τον αδελφό του.
Για την Μπορομέο, που επικρίθηκε σφόδρα από τον Εμανουέλε Φιλιμπέρτο, ο οποίος θεώρησε πως το εν λόγω στιγμιότυπο εξέθεσε ανεπανόρθωτα τον ηλικιωμένο πατέρα του, το συγκεκριμένο περιστατικό μαρτυρά πως ο Βιτόριο Εμανουέλε γαλουχήθηκε σε ένα περιβάλλον όπου φονικά καλύπτονταν με περίσσευμα ευκολίας κάτω από το χαλί και με τον φόνο του Χάμερ εκείνος επανέλαβε κατ’ ουσίαν αυτό που είχε μάθει από παιδί, ένα παιδί στο οποίο ποτέ κανείς δεν έδωσε εκείνο που του είχε τάξει και έφυγε πριν από λίγες ημέρες από τη ζωή με τον καημό πιθανότατα άσβεστο.
