Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, εξερευνούμε τον τρόπο με τον οποίο οι ανερχόμενες σχεδιάστριες μόδας αντιλαμβάνονται το γυναικείο σώμα, τη θηλυκότητα και τη σεξουαλικότητα και πώς η δημιουργία συμπορεύεται με το γυναικείο βίωμα.
Τα ανερχόμενα ονόματα επαναπροσδιορίζουν τη μόδα “από τη γυναίκα για τη γυναίκα” μέσα από νέες ανατρεπτικές φόρμες προβάλλοντας τη θηλυκότητα και τη σεξουαλικότητα με έναν πιο άμεσο τρόπο, ο οποίος επιχειρεί να καταρρίψει το πρότυπο της γυναίκας που σαγηνεύει υπό το αντρικό βλέμμα και να εγκαθιδρύσει τη γυναίκα που κάνει κτήμα της τον ερωτισμό της.
Οι ανερχόμενες σχεδιάστριες εστιάζουν, η καθεμία με τη δική της σχεδιαστική προσέγγιση, στις πολλαπλές διαστάσεις της γυναικείας φύσης. Από τον δυναμισμό και τα αντρικά χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν στην καθεμία από εμάς, την παιδικότητα, την ευαισθησία και τον ρομαντισμό μέχρι το πιο γκροτέσκο ή το αχαλίνωτο κομμάτι μας.
Υμνούν τη γυναικεία ανατομία αφήνοντάς την εκτεθειμένη ή τονίζοντάς τη μέσα από καινοφανή παιχνίδια με το ύφασμα. Συμβαίνει στα catwalks, αποσπά βραβεία, προωθείται από τα pop icons του σήμερα, προσπαθεί να εισχωρήσει στον δρόμο και στις νεανικές κουλτούρες και σιγά σιγά τα καταφέρνει. Πώς όμως φτάσαμε στο να είναι η μόδα όχημα γυναικείας ενδυνάμωσης;
Μέσα από διασταυρούμενα πυρά
Κατά τους Παγκόσμιους Πολέμους η γυναίκα αντικαθιστά τον άντρα στις αγροτικές εργασίες, στα εργοστάσια, προσχωρεί ακόμη και στο στράτευμα. Ειδικότερα στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο η συμβολή των καταταγμένων γυναικών υπήρξε καθοριστική για την έκβασή του, παρόλο που σπάνια μνημονεύονται.
Ρωσίδες ελεύθερες σκοπεύτριες, Βρετανίδες χειρίστριες αντιαεροπορικών συστημάτων, Αμερικανίδες πιλότοι και Γαλλίδες που πολέμησαν στην αντίσταση ήταν μερικές μόνο από τις γυναίκες που υπηρέτησαν τις χώρες τους. Αυτές οι βαθιές ιστορικές τομές άλλαζαν, για όσο διαρκούσαν, τον τρόπο με τον οποίο ντυνόταν η γυναίκα.
Η εμπλοκή τους με τη γη και τη βιομηχανία ελλείψει αντρών βάζει ακούσια ένα λιθαράκι προς τη φεμινιστική τους αφύπνιση, το οποίο κουβαλούν μαζί τους κατά την επιστροφή στην κανονικότητα. Ωστόσο, οι μεταπολεμικές κοινωνικές μεταβολές φροντίζουν να υπενθυμίζουν στη γυναίκα τη θέση της, τον διττό της ρόλο: ή μητέρα/νοικοκυρά ή αντικείμενο πόθου.
Τα ρούχα γίνονται τα απόλυτα σύμβολα αυτών των μεταβάσεων. Στον μεσοπόλεμο οι γυναίκες γιορτάζουν το γεγονός ότι είναι ζωντανές κόβοντας τα μαλλιά τους σε κοντά bobs και φορώντας φορέματα με κρόσσια σε γραμμή άλφα, μέσα στα οποία μπορούν να κινούνται άνετα για να χορεύουν τσάρλεστον με όλη τους την ψυχή. Τα flapper girls είναι αυθάδικα, σεξουαλικά, ακόρεστα.
Η Chanel λανσάρει το αξεπέραστο –από τότε και για πάντα– staple κάθε γυναικείας γκαρνταρόμπας, το μικρό μαύρο φόρεμα, με λιτό κόψιμο και στρογγυλή λαιμόκοψη. Λίγο αργότερα θα μας χαρίσει και το παντελόνι, το οποίο πριν από τον Μεγάλο Πόλεμο οι γυναίκες απαγορευόταν να φορούν χωρίς άδεια της αστυνομίας, εκτός αν οδηγούσαν ποδήλατο ή ίππευαν. Η μοντέρνα γυναίκα επανοηματοδοτεί ενδύματα συνδεδεμένα με την πατριαρχία και αδιαφορεί για όσα μέχρι πρότινος θεωρούνταν ευπρεπή και θηλυκά.
Μέχρι που η Μεγάλη Ύφεση του ’29, που θα οδηγήσει τις κοινωνίες στην αγκαλιά των εκφραστών ακραίων ιδεολογιών και, κατά συνέπεια, στο ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, θα επιφέρει μεγάλο πλήγμα στη δημιουργική έκφραση των γυναικών μέσω του στυλ. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: ένα νέο πρότυπο έρχεται να την καθορίσει και ούτε που φαντάζεται ότι θα συνεχίζει να το κάνει με την ίδια σαρωτική ορμή για χρόνια. Οι άντρες των στούντιο δημιουργούν τις πρώτες σταρ του Χόλιγουντ και εγκλωβίζουν τις γυναίκες όλου του πλανήτη στα υψηλά τους στάνταρ.
Ο B’ Παγκόσμιος στέλνει και πάλι τη γυναίκα να ενισχύσει το ανθρώπινο δυναμικό και τις ένοπλες δυνάμεις αλλάζοντας δραστικά το στυλ της για ακόμα μία φορά. Το utility wear, δηλαδή μια πρακτική γκαρνταρόμπα με τη χρήση όσο το δυνατόν λιγότερων υλικών, η οποία μετέπειτα θα καθιερώσει τα siren suits και το ταγέρ ως staples της ντουλάπας μας, αποτελεί τη νόρμα. Δεν υπάρχει χώρος για “Hollywood magic”.
Όμως, κι αυτός ο πόλεμος κάποια στιγμή τελειώνει και ο Monsieur Dior –ένας άντρας– φαντάζεται το νέο ύφος της γυναίκας της επικράτησης του καπιταλισμού: θηλυκή, με μαλακούς ώμους, τονισμένο μπούστο, στενή μέση και στρογγυλεμένους γοφούς. Το The New Look ήταν η αποκήρυξη της απελευθέρωσης του γυναικείου σώματος αλλά και η επιστροφή του αφηγήματος της πολυτέλειας, που τόσο είχε λείψει σε γυναίκες και άντρες μέσα στην περιδίνηση της οικονομικής ανέχειας και του πολέμου.
Ποιες γυναίκες μάς ντύνουν σήμερα;
Στα ’20s του 21ου αιώνα το γυναικείο ζήτημα είναι και πάλι στο τραπέζι. Το ξέσπασμα του #MeToo και το τέταρτο κύμα φεμινισμού ανέδειξαν κάτι που μεθοδευμένα κρύβαμε κάτω από το χαλί: ότι η θέση της γυναίκας στη Δύση έπιασε πολύ γρήγορα ταβάνι – το λεγόμενο “γυάλινο”. Η σύγχρονη γυναίκα ξεκίνησε να απολαμβάνει τα νέα της προνόμια στις αρχές των ’60s, με τη μίνι φούστα της Mary Quant σαν επαναστατικό λάβαρο, και μέχρι τη δεκαετία του ’80 κατάφερε να γίνει ηγέτιδα των κοινωνικών εξελίξεων, της πολιτικής και της οικονομίας μέσα στο power suit του Giorgio Armani.
Κι έπειτα υπέκυψε κάτω από το βάρος αυτής της διάφανης, μα τελικά τόσο εμφανούς οροφής. Αυτό το “γυάλινο ταβάνι” η γυναίκα του τώρα είναι στη διαδικασία να το σπάσει. Επιμένει και παλεύει για να συνεχίζει να καταλαμβάνει όλο και περισσότερους ρόλους-κλειδί, απαιτεί, αν όχι ίση αμοιβή με τους άντρες συναδέλφους της, τουλάχιστον να μην καθορίζεται από το φύλο της, προσπαθεί να απενοχοποιήσει το γεγονός ότι η καριέρα της μπορεί να αποτελεί για εκείνη προτεραιότητα σε σχέση με τη μητρότητα και να κατοχυρώσει το δικαίωμα να συνδυάζει και τα δύο δίχως να στιγματίζεται.
Αυτή τη γυναίκα την ντύνουν, μεταξύ άλλων ιδιοφυών σχεδιαστριών, η Simone Rocha, η (δική μας) Di Petsa, η Dilara Findikoglu και η Roksanda Ilincic. Το κοινό τους στοιχείο, παρόλο που η ματιά τους διαφέρει, είναι η απόφασή τους να αντιμετωπίσουν το γυναικείο σώμα με μια πρωτότυπη ιερότητα που πηγάζει μέσα από την επίγνωσή του. Γυναίκες οι ίδιες, ξέρουν πολύ καλά ποιες ιστορίες θέλουν να αφηγηθούν με τα ρούχα τους: εκείνες που έχουν ανάγκη οι υπόλοιπες γυναίκες να ακούσουν.
Το υγρό στοιχείο της Di Petsa
Φωτογραφία: Courtesy of Di Petsa
Οι γυναίκες της Di Petsa (Δήμητρα Πέτσα) μοιάζουν σαν να έχουν αποδράσει από κάποιον αναγεννησιακό πίνακα όπου αναπαρίστανται σκηνές από την ελληνική μυθολογία. Οι δημιουργίες της έρχονται να ερμηνεύσουν συνθήκες που συστηματικά εξωραΐζονται στην ποπ κουλτούρα ακυρώνοντας το γυναικείο βίωμα.
Η Di Petsa, η οποία από την αρχή της πορείας της στα catwalks συνδυάζει τη μόδα με τις παραστατικές τέχνες, ανέπτυξε μια νέα τεχνική στο πλαίσιο της παρουσίασης του μεταπτυχιακού της The Wetness Collection, που καθόρισε την πορεία της και που την πλήρη υλοποίησή της κρατά επτασφράγιστο μυστικό.
Di Petsa A/W23 – 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Προϊόν της, τα πλέον σήμα κατατεθέν της wetlook dresses, φορέματα δηλαδή που μοιάζουν σαν βρεγμένα, λες και εκείνη που τα φοράει έχει μόλις αναδυθεί από τη θάλασσα ως άλλη Αφροδίτη. Το άσπρο, μια αναφορά στην πλαστικότητα των αρχαιοελληνικών αγαλμάτων, είναι το κυρίαρχο χρώμα έκφρασής της, αλλά δουλεύει επίσης με το χρυσό, το μαύρο και το βαθύ μπλε.
Η Di Petsa επιθυμεί να απενοχοποιήσει τα σωματικά υγρά και να αποδομήσει το αίσθημα ντροπής γύρω από γυναικείο σώμα. Γι’ αυτό τον λόγο εστιάζει στη μητρότητα (η Gigi Hadid είναι μονάχα ένα από τα μεγάλα ονόματα που έχουν φωτογραφηθεί με wetlook δημιουργία Di Petsa και μάλιστα για την ανακοίνωση της εγκυμοσύνης της).
Di Petsa A/W23 – 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Από τους κορσέδες θηλασμού που συναντά κανείς σε κάθε της συλλογή μέχρι τα μοντέλα που περπατούν στις πασαρέλες της ή φωτογραφίζονται για τις καμπάνιες της ενώ εγκυμονούν, η Di Petsa επιβάλλει τρυφερά το “female gaze” πασχίζοντας να καθιερώσει μια άλλη μορφή της υγρής γυναίκας από αυτήν που σταθερά προωθούν οι βιομηχανίες που επωφελούνται από την αντικειμενοποίηση του γυναικείου σώματος.
Di Petsa A/W23 – 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
“Οι γυναίκες έχουν αποστειρωθεί μέσα στις πατριαρχικές κοινωνίες: οι περισσότεροι άντρες πιστεύουν ότι οι γυναίκες είναι υγρές μόνο κατά τη διάρκεια του σεξ, αλλά, στην πραγματικότητα, η γυναικεία εμπειρία είναι πολύ πιο υγρή από αυτό” έχει δηλώσει.
Οι εικαστικές πανοπλίες της Roksanda
Φωτογραφία: Splasgh News/ Ideal Images
Για τη Σέρβα σχεδιάστρια Roksanda Ilincic η θηλυκότητα καταλαμβάνει χώρο, είτε πρόκειται για τα χαρακτηριστικά ντραπέ της που κάνουν τη δημιουργία να μοιάζει με γλυπτό, είτε για γιγαντιαία βολάν είτε για εξωφρενικά εικαστικά κομμάτια σε φλούο αποχρώσεις που οφείλουν τους παράξενους σχηματισμούς τους σε τρισδιάστατους υφασμάτινους σωλήνες.
Ίσως γι’ αυτό να ευθύνονται οι σπουδές της στην αρχιτεκτονική, στις οποίες επένδυσε όταν πολύ νωρίς αποδέχτηκε ότι στο Βελιγράδι δεν μπορεί να κυνηγήσει μια καριέρα στη μόδα, μέχρι που εγκατέλειψε τη βαλκανική πρωτεύουσα για το Λονδίνο και το Saint Martins.
Roksanda A/W23 – 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
“Η θηλυκότητα μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως κάτι γλυκό και εύθραυστο, αλλά θέλω να την παρουσιάσω με έναν σύγχρονο τρόπο. Μπορείς να είσαι ακόμα θηλυκή, αλλά να νιώθεις δυνατή αν το θέλεις ή, σε πλήρη αντίθεση, να είσαι πολύ ευάλωτη. Είναι OK να είσαι δυνατή και είναι OK να είσαι αδύναμη” λέει η Roksanda για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τη θηλυκότητα και συμπληρώνει ότι ο κυριότερος σκοπός της είναι οι γυναίκες να νιώθουν προστατευμένες μέσα στα ρούχα της. Άλλωστε, πάντα φροντίζει να είναι στο χέρι εκείνης που θα φορέσει μια δημιουργία της το αν θα αποκαλύψει το σώμα της ή θα επιλέξει να καλυφθεί.
Roksanda A/W23 – 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Όντως, η δυναμική ματιά της Roksanda πάνω στο γυναικείο σώμα βρίσκεται στη συνύπαρξη αυτών των μεταξύ τους αντίθετων αξιών: της δύναμης και της ευθραυστότητας, της κομψότητας και της απόλυτης άνεσης. Το αντιμετωπίζει ταυτόχρονα σαν ναό και σαν άγαλμα. Σαν εικαστική εγκατάσταση αλλά και σαν κάτι που δεν είναι ανοιχτό στην ερμηνεία του θεατή.
Roksanda S/S 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Στην τελευταία της συλλογή S/S 2024 η σχεδιάστρια ενέταξε τις θρησκευτικές της αναφορές. Βαφτισμένη χριστιανή ορθόδοξη, έπαιξε με τα καπέλα των ιερέων και τα πέπλα των καλογριών εξυψώνοντας τη θηλυκότητα σε κάτι ιερό.
Η ενστικτώδης αγριότητα της Dilara Findikoglu
Φωτογραφία: Splash News/ Ideal Images
Προσπαθώντας να περιγράψουν το όραμα της Τουρκάλας Dilara Findikoglu, πολλοί χρησιμοποιούν τους παρωχημένους όρους “αναρχική” ή “punk”. Αυτό, ωστόσο, που επιχειρεί η 33χρονη σχεδιάστρια είναι μια επανοικειοποίηση της θηλυκότητας και του γυναικείου σώματος. Η Dilara είναι ιδανική εκφραστής των φεμινιστριών millennials και χρησιμοποιεί το μέσο της για να ανατρέψει όλα τα στερεότυπα γύρω από το γυναικείο φύλο με έναν τρόπο σχεδόν βίαιο.
Οι αναφορές της βρίσκονται στο γκροτέσκο, στον τρόμο, στη βικτοριανή εποχή, δανείζονται οριενταλιστικά στοιχεία από την κληρονομιά της, αλλά και από το φετίχ του BDSM, δημιουργώντας έτσι ένα περίεργο κράμα υπερσεξουαλικότητας και ρωμαλεότητας. Η γυναίκα της Dilara είναι μια Ιωάννα της Λωραίνης που βγάζει γλώσσα στην πατριαρχία, με τη μόνη διαφορά ότι γλίτωσε τις φλόγες και τώρα εξαπολύει την πύρινη δύναμή της εναντίον όποιου επιχειρεί να αμφισβητήσει την αυτοκυριαρχία της. Μια μαντόνα που έχει την πλήρη κυριότητα του σώματός της και των πολλαπλών σκοπών που αυτό εξυπηρετεί.
Dilara Findikoglu A/W23 – 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Σχεδόν πάντα εκτεθειμένο μέσα από διαφάνειες ή τονισμένο μέσα σε σφιχτούς κορσέδες, το σώμα της σύγχρονης γυναίκας της Findikoglu ούτε σεξουαλικοποιείται ούτε ασφυκτιά. Αντίθετα, αποκτά μια σχεδόν μεταφυσική διάσταση. Είναι τόσο δικό της, που καταλήγει όχι απλώς απρόσιτο, αλλά και σχεδόν τρομακτικό. “Υπάρχει πάντα αυτή η συζήτηση για το γυναικείο σώμα: πώς πρέπει να φαινόμαστε, τι πρέπει να φοράμε, τι δουλειές πρέπει να κάνουμε. Δεν μπορώ να εκφράσω πόσο με θυμώνει αυτό” λέει παθιασμένα η σχεδιάστρια.
Dilara Findikoglu A/W20 – 21, Φωτογραφία: Pixel Formula
Η συλλογή της F/W 2023 με τίτλο “Not a Man’s Territory” ήταν ένα κάλεσμα προς τις γυναίκες, “ένα τελετουργικό για να πάρουμε πίσω την κατοχή του σώματός μας […] η μικρή μου επανάσταση”, όπως την αποκάλεσε, αφιερωμένη στις γυναίκες που εκτελέστηκαν εν ψυχρώ ή φυλακίστηκαν στο Ιράν διαδηλώνοντας για τη δολοφονία της Mahsa Amini. Οι παρουσιάσεις των συλλογών της σχεδιάστριας δεν είναι ένα τυπικό catwalk, αλλά έχουν στοιχεία performance.
Dilara Findikoglu A/W23 – 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
“Θέλω να καταστρέψω τη σεμνότητα στην πασαρέλα” είναι το μανιφέστο της Findikoglu, που δουλεύει και αυτή με σταθερή παλέτα: μαύρο του μελανιού, σαρκώδες nude, γκρι και, φυσικά, το χρώμα που χαρακτηρίζει όλες τις συλλογές της, το κόκκινο. “Είναι το χρώμα του αίματος, του σώματος και το χρώμα της ύπαρξης. Είναι το χρώμα της ζωής” δηλώνει.
Η coquette αισθητική της Simone Rocha
Φωτογραφία: William Waterworth / Courtesy of Simone Rocha
Kαι η Simone Rocha αντιμετωπίζει το αίμα και τη σχέση μας με αυτό ως ζωογόνο δύναμη. “Πάντα με έλκυε αυτή η ιδέα της θηλυκότητας στην ιστορική της εξέλιξη. Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται το θηλυκό DNA, σκέφτονται ροζ, κόκκινο και καρδούλες, αλλά εγώ σκέφτομαι επίσης το αίμα” έχει δηλώσει η 37χρονη σχεδιάστρια από την Ιρλανδία, κόρη του σχεδιαστή John Rocha, η οποία δουλεύει με σταθερή παλέτα: σκονισμένο ροζ, φλογερό κόκκινο, άσπρο, μαύρο.
“Υπάρχει μια δύναμη στο να είσαι μια γυναίκα που σχεδιάζει για γυναίκες και να βάζεις την προσωπικότητα και τα συναισθήματά σου στα κομμάτια σου, αλλά και να έχεις την επίγνωση ότι δεν αφορά μόνο εσένα” είπε το 2018.
Simone Rocha S/S 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Σε έναν κόσμο όπου ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται η θηλυκότητα πλέον αμφισβητείται διαρκώς, η Rocha επιλέγει να γιορτάσει την κοριτσίστικη διάστασή της σε όλο της το μεγαλείο. Οργάντζες, τούλια, κορδέλες, μεγάλοι φιόγκοι, φουσκωτά μανίκια, πέρλες και κρυσταλλάκια, ακόμη και αληθινά λουλούδια παίζουν με την έννοια του στερεοτυπικά κοριτσίστικου και, εντέλει, την ανατρέπουν.
Simone Rocha S/S 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Η Simone Rocha δε φτιάχνει ρούχα για κορίτσια που ονειρεύονται τον πρίγκιπα τα βράδια, αλλά για γυναίκες που γνωρίζουν καλά τη δύναμη που ενυπάρχει μέσα στη γυναικεία ευαισθησία, η οποία διαχρονικά ερμηνεύεται ως αδυναμία, ενώ στ’ αλήθεια πρόκειται για βιολογικό προτέρημα που μας επιτρέπει να εμβαθύνουμε στα πράγματα.
Gaultier x Rocha Haute Couture S/S 24, Φωτογραφία: Pixel Formula
Τη δύναμη που ενυπάρχει στον ρομαντισμό και μας βοηθάει να συνεχίζουμε να είμαστε τρυφερές κόντρα στη συναισθηματικά ακρωτηριασμένη πατριαρχία. Οι δημιουργίες της Rocha εξυμνούν την αιθεριότητα, παρά τον αισθησιασμό, κι αυτό τις κάνει αναπάντεχα σέξι. Η σχεδιάστρια έχει κατορθώσει αυτή η αθωότητα να μη συγχέεται με τη χυδαιότητα, με το “σύνδρομο της Λολίτας” ή με life-size κουκλίτσες στη διάθεση κάθε νοσηρής φαντασίας, κι αυτή ακριβώς είναι η επιτυχία της.
Από την κοριτσίστικη τρυφερότητα της Rocha, στη ρευστότητα των δημιουργιών της Di Petsa και από τη βίαιη επανοικειοποίηση της θηλυκότητας της Findikoglu, στα “ρούχα-καταφύγια” της Roksanda, οι νέες γυναίκες σχεδιάστριες ντύνουν τις σύγχρονές τους με όλους τους πιθανούς τρόπους που ένα γυναικείο σώμα επιθυμεί σήμερα.
Άλλα θέλουν να καταπιούν τη ζωή και να βιώσουν τη σεξουαλικότητά τους με τον πιο εμφατικό τρόπο, αλλά θέλουν τη γλύκα του παραμυθιού. Πολλά επιθυμούν να γιορτάζουν τη φύση τους και μερικά αναζητούν την προστασία. Οι γυναίκες που σήμερα ντύνουν τις γυναίκες έχουν αφουγκραστεί τις ανάγκες τους με περισσότερη ενσυναίσθηση από ποτέ.
