Ένα οδοιπορικό στην αυθεντική Κρήτη που μένει αναλλοίωτη στο χρόνο
Η διαδρομή είναι ανηφορική και γεμάτη στροφές. Μοντέρνα κτήρια, σούπερ μάρκετ, μεσιτικά, είδη επίπλωσης αλλά και μικρά καταστήματα χαρακτηρίζουν την πορεία από το Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου με κατεύθυνση προς το νότο. Κάποια στιγμή η απρόσωπη εικόνα τελειώνει και η φύση με τα αρώματά της εισβάλλει μέσα στο αυτοκίνητο από τα ορθάνοιχτα παράθυρα. Ο Άγγελος Καπαρός στέκει στην πόρτα του μικρού, περιποιημένου κτήματος σχεδόν στην κορυφή ενός λόφου στην περιοχή Χαλικιά. Οι βελανιδιές είναι γυμνές ακόμη στα κλαδιά τους, μα τίποτα δε χάνουν από την άγρια εικόνα τους. Μέσα σε γλάστρες φυτρώνουν δίκταμο και φλισκούνι. Μα και άλλα μεγαλώνουν σε αυτή τη βιολογική φάρμα βοτάνων, ματζουράνα, θυμάρι και θρούμπι (θρίμπι όπως μου το λέει ο Άγγελος), μεταξύ άλλων.
Οι εναλλαγές του καιρού τρελαίνουν τις αισθήσεις, τη θερμοκρασία αλλά και τη φύση γενικότερα. Λιβάδια καταπράσινα, με πλούσια χλόη, τυλίγουν το χώρο γύρω από λιγοστά δέντρα στις πλαγιές για αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα μέχρι την επερχόμενη καλοκαιρινή φαιοκίτρινη εικόνα της ξηρασίας. Αιγοπρόβατα σε κοπάδια και όχι άναρχα, κινούνται αργά σε αυτό το ατελείωτο φυσικό εστιατόριό τους βόσκοντας, αγνοώντας κάθε περιστασιακό περαστικό. Πλησιάζοντας στον κεντρικό επαρχιακό δρόμο Ροδάκινου-Σελλιάς, λίγο πριν φθάσω στον Άγιο Βασίλειο, τα Αγκουσελιανά και τα Παλαιόλουτρα, η φίλη χώρα της Ελβετίας μου έρχεται αυτόματα στο νου κοιτώντας τον ανάμικτο καμβά των λιβαδιών, της πεντακάθαρης αραιής βλάστησης, της εκτροφής των ζώων και της κάτασπρης από τα χιόνια κορυφής του όρους Κέντρος στο βάθος.
Η εικόνα εμπλουτίζεται ακόμη περισσότερο φθάνοντας στο «Cretan Aroma», λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα, στον Άγιο Ιωάννη, ένα κτήμα 12 στρεμμάτων, όπου καλλιεργούνται, κυρίως βιολογικά βότανα. Το κτήμα είναι επισκέψιμο, φιλόξενο, με ένα καφενείο ως σημείο συνάντησης, με περιήγηση και ξενάγηση στις καλλιέργειες, στον βιολογικό λαχανόκηπο, τον ελαιώνα αλλά και στο χώρο όπου φιλοξενούνται και ζουν ελεύθερα διάφορα είδη πανίδας.
Παρέα στην ξενάγησή μου στο κτήμα από τον Κωστή Θεοδωράκη, μας κάνουν και δύο ευφυέστατα και λίγο «κουτσομπόλικα» Εμού, τα δεύτερα σε μέγεθος και εξαιρετικά γρήγορα πτηνά του κόσμου. Νιώθω διαρκώς το βλέμμα τους καρφωμένο επάνω μου και ο μακρύς, σαν στρουθοκαμήλου, λαιμός τους με πλησιάζει διαρκώς και ξανατραβιέται με κινήσεις σχεδόν χορευτικές σε μια επικοινωνία αναγνώρισης και φιλικής προσέγγισης.
Επιστρέφοντας ανατολικά, φθάνω στη διασταύρωση του πιο κεντρικού δρόμου του νομού Ρεθύμνου που συνδέει την πρωτεύουσα με την Αγία Γαλήνη στο Λιβυκό Πέλαγος. Ο δρόμος είναι καλοφτιαγμένος και η λίγη και αραιή κίνηση μπορεί να ξεγελάσει για την ασφάλειά του. Όλοι οι δρόμοι στην Κρήτη απαιτούν την προσοχή και τον σεβασμό του επισκέπτη-ταξιδιώτη. Οι ντόπιοι οδηγοί είναι εξοικειωμένοι με τις διαδρομές, τις ανάποδες στροφές, τις εκπλήξεις και τις εξόδους-εισόδους στον κύριο δρόμο από χωράφια και χωματόδρομους. Για κάθε επισκέπτη, η οδήγηση στην Κρήτη οφείλει να είναι κάτι σαν παρτίδα σκάκι, η σκέψη πρέπει να βρίσκεται δύο με τρεις κινήσεις μπροστά.
Λίγο πριν την άφιξη στις Μέλαμπες, ένα ξαφνικό προσπέρασμα από ένα πανίσχυρο αγροτικό σε τυφλή στροφή, πάγωσε το αίμα μου και έχασα την επιθυμητή έξοδο προς το χωριό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να βρεθώ με το υπερμεγέθες αυτοκίνητο που οδηγούσα μετά το Ατσιπόπουλο, μέσα στο λαβύρινθο του παραδοσιακού οικισμού. Οι γωνιές των ασπρισμένων τοίχων των κτιρίων είχαν διάφορα σημάδια από χρώματα λαμαρινών από οδηγούς σαν εμένα που χάθηκαν στα στενά και με τους σένσορες και τα ηχητικά σήματά του αυτοκινήτου τους να χτυπούν ταυτόχρονα στην απόσταση λίγων εκατοστών από κάθε εμπόδιο.
Κάθιδρος και εξαιρετικά ντροπιασμένος, φθάνω επιτέλους, χωρίς γρατζουνιά, στο εργαστήριο του Παναγιώτη Παπαδομιχελάκη με τον οποίο είχα κανονίσει να βρεθώ και να γνωρίσω τη δουλειά του. Το ατελιέ στην κάτω γειτονιά του χωριού είναι δροσερό, αρκετά φωτεινό και γεμάτο χρώματα. Η τέχνη της αγιογραφίας εκφράζεται εδώ με πολλούς τρόπους, από προσωπογραφίες Αγίων, μέχρι βιβλικές σκηνές, αποτυπωμένες σε διάρκεια ετών, μερικές φορές, σε καμβάδες μεγάλους και επιβλητικούς. Με καταγωγή από τις Μέλαμπες, έφυγε στην Αθήνα για να σπουδάσει αγιογραφία και σκηνογραφία. Ήδη μετράει 35 χρόνια ως αγιογράφος και ζει, εδώ και 12 χρόνια, μόνιμα πια στον τόπο καταγωγής του.
Για να με συναντήσει, έχει διακόψει για λίγο την εργασία του στην απεικόνιση της σκηνής, του «Αποχαιρετισμού των τεσσάρων Μαρτύρων», οι οποίοι ήταν από τις Μέλαμπες και με ξεναγεί στους τέσσερις τοίχους οι οποίοι φιλοξενούν τα έργα του περιγράφοντάς τα ένα προς ένα. Η μεταφορά μας στον κόσμο της αγιογραφίας διακόπτεται προσωρινά από την είσοδο της μητέρας του στο χώρο, η οποία με καλωσορίζει με θέρμη και ένα πλατύ χαμόγελο. Η στροφή στην κουβέντα μας έρχεται όμως όταν αρχίζει να μου μιλά για την αγάπη του στην κατασκευή διακοσμητικών μαχαιριών. «Αγιογραφίες και μαχαίρια», σκέφτηκα αυτόματα, τι παράξενος αλλά και κάπως ταιριαστός συνδυασμός. Μην πάει ο νους σε μαχαίρια κρητικά, παραδοσιακά τοπικά και ολίγον τουριστικά. Ο Παναγιώτης αναζήτησε μόνος του και έμαθε να κατασκευάζει μικρά έργα τέχνης, επηρεασμένος, κυρίως από την ιαπωνική τέχνη και αισθητική. Εμπνέεται επίσης από εποχές διάφορες, την Αναγέννηση αλλά και τον Μεσαίωνα.
Τα σχέδια είναι δικά του και ακολουθεί, όπως και οι Ιάπωνες, την μεγαλύτερη έμφαση στη λάμα και λιγότερο στη διακόσμηση. Χρησιμοποιεί ατσάλι που οξειδώνεται για να είναι ευδιάκριτα τα «νερά» που ξεχωρίζουν το μαλακό σώμα της λάμας από τη σκληρή κοπή. Λαβές από έβενο, ακριβά ξύλα αλλά και από συμπιεσμένα υφάσματα με κόλλες, ενώνονται με τη λαβή με προβιομηχανικό σίδηρο και, προσθέτοντας λίγα λιτά διακοσμητικά στοιχεία για την ξεχωριστή προσωπικότητα του κάθε μαχαιριού, καταλήγει στη δημιουργία αυτών των πανέμορφων αντικειμένων. Λίγο λάδι κατά της οξείδωσης είναι αρκετό για να υπάρξει για πολλά χρόνια. Ο Παναγιώτης δεν έχει προγραμματισμό χρόνου αποπεράτωσης των μαχαιριών του. Τα αντιμετωπίζει ως κοσμήματα και εκεί ο χρόνος δεν έχει μεγάλη σημασία.
Βότανα, τοπία, σπάνια πτηνά, βιολογικά αρωματικά, παραδοσιακοί οικισμοί, παλαιοί αμπελώνες και νέοι οινοποιοί, η πανέμορφη Μονή Αρκαδίου στη διαδρομή, ένα τυχαίο ξεφούρνισμα παξιμαδιών, ακολουθώντας την όσφρηση, αγιογράφοι και τεχνίτες μαχαιριών ταυτόχρονα, αναρωτιέμαι πόσα πρόσωπα και εκπλήξεις μπορεί ακόμη να προσφέρει αυτός ο τόπος.
Λίγο έξω από την Αγία Γαλήνη, ένα βενζινάδικο, ανοιχτό μεν αλλά χωρίς κάποια κίνηση αυτήν την εποχή, φιλοξενεί στο κτίριό του το εργαστήριο του Νίκου Χαριτάκη. Ο χώρος είναι ταυτόχρονα και σαν σπίτι του αφού στους ορόφους του βιομηχανικού κτιρίου φιλοξενούνται οι φούρνοι, παλιές, πολύ όμορφες ξύλινες προθήκες, άλλες μεταλλικές, αμέτρητες δημιουργίες γυαλιού, ποτήρια, βάζα, διακοσμητικά αλλά και μια κάμαρη, ένα κουζινάκι και ό,τι χρειάζεται η αυτονομία.
Φυσητό, χειροποίητο γυαλί, αυτή είναι η τέχνη του Νίκου Χαριτάκη. «Πρώτη ύλη του, το ανακυκλωμένο γυαλί. Το λιώνει σε καμίνι και το δουλεύει σε ελεύθερες φυσητές φόρμες χωρίς καλούπια. Το κάθε αντικείμενο, ξεχωριστά, αποκτά την κίνηση και τις γραμμές του μέσα από φυσήματα, στροβιλίσματα και σμίλεμα με τα χέρια», αναγράφεται στην επίσημη ιστοσελίδα του πωλητηρίου του Μουσείου Μπενάκη, όπου φιλοξενούνται δημιουργίες του εδώ και κάμποσα χρόνια.
Το πρόσωπο και τα χέρια του φανερώνουν ιστορίες και συσσωρευμένες εμπειρίες από μια ζωή πολύπλευρη. Δούλευε οικοδομές, μπετά και μετά σοβά. Έχει σερβίρει σε καφετέρια για σεζόν σε μια εποχή όπου αυτή η έννοια ήταν αρκετά διαφορετική, έχει ζήσει μέχρι και στη Ζυρίχη όπου μυήθηκε στην τέχνη του γυαλιού. Έχει γνωρίσει, έχει συναναστραφεί και συνεργαστεί και συνεχίζει να συνεργάζεται με ανθρώπους γνωστούς και λιγότερο γνωστούς αλλά όχι λιγότερο σημαντικούς από κάθε γωνιά του πλανήτη. Οι κουβέντες του καθώς μου μιλά για τη ζωή του, κρύβουν και φανερώνουν ταυτόχρονα μια εμπειρία και μια παιδικότητα, μια εφηβική διάθεση για τα πάντα και μια ώριμη επιλεκτικότητα, ένα γούστο στο κλασικό και μια ασυγκράτητη έκφραση του νεωτερικού.
Πριν χαθεί το φως της ημέρας, ο παραθαλάσσιος δρόμος προς τη Μονή Πρέβελη, μετατρέπεται σε χαρτί σχεδίου, όπου με παραδοσιακό ραπιδογράφο, με γραμμές λιτές και καθαρές, με θέα όπου το χρώμα δεν έχει τόση σημασία, συντίθενται όλες εκείνες οι εικόνες που θα μείνουν ανεξίτηλες στην ψυχική μνήμη του ειλικρινούς ταξιδιώτη της Κρήτης.
