Ούτε μυστήρια, ούτε φήμες, ούτε φόβοι, ούτε… ψεκασμοί. Όλα έχουν την εξήγηση τους για την αφρικανική σκόνη την οποία αναφέρει και ο Όμηρος στην Ιλιάδα. Πως δημιουργείται, πως ταξιδεύει, τι μεταφέρει, ποια είναι η σύνθεση της; Η επιστημονική κοινότητα με τη βοήθεια της τεχνολογίας δίνει ξεκάθαρες απαντήσεις. Ευχαριστώ τον Διδάκτωρ Ερευνητή και Διδάσκων Γεωλογία του Πανεπιστημίου Πατρών, Πέτρου Πετρούνια για το χρόνο που μου αφιέρωσε ώστε να απαντηθούν συγκροτημένα και τεκμηριωμένα απλές ερωτήσεις για το τι πραγματικά συμβαίνει.
Γράφει Κώστας Ασημακόπουλος /Ελεύθερο Ρεπορτάζ
O Διδάκτωρ Ερευνητής και Διδάσκων Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, Πέτρος Πετρούνιας, μιλά στο ethnos.gr για την προέλευση, την επικινδυνότητα αλλά και τους… μύθους γύρω από την Αφρικανική σκόνη όπου όλο και συχνότερα πλέον βιώνουμε την παρουσία της.
Αρχικά επειδή ακούγονται διάφορα τον τελευταίο καιρό να μάθουμε από πού προέρχεται αυτή η σκόνη και πώς ταξιδεύει μέχρι την Ελλάδα…
«Η γνωστή ως Αφρικανική σκόνη καλείται η αιολικά ωθούμενη ορυκτής προέλευσης μικροσκοπική σκόνη κυρίως από την έρημο Σαχάρα. Δημιουργείται από τις ακραίες εξωγενείς διεργασίες σε αυτά τα περιβάλλοντα, δηλαδή τις ακραίες μεταβολές θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας, όπου έχει ως αποτέλεσμα να σπάζουν τα πετρώματα και να θρυμματίζονται δημιουργώντας ακριβώς αυτές τις απέραντες εκτάσεις ορυκτής άμμου. Η αφρικανική σκόνη είναι στην ουσία παιπάλη αργιλικού κλάσματος η οποία αιωρείται και μετακινείται αεριωθούμενη λόγω του ιδιαίτερα μικρού μεγέθους της».
Η έρημος έχει έκταση 9.000.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και είναι 68 φορές μεγαλύτερη από την Ελλάδα που έχει έκταση 131.957 τ.χλμ. Εκτείνεται από τον Ατλαντικό ωκεανό έως την Ερυθρά Θάλασσα, από τη Μεσόγειο θάλασσα μέχρι την κοιλάδα του ποταμού Νίγηρα και την περιοχή του Σουδάν στο νότο οπότε και αντιλαμβάνεστε την ποσότητα λεπτόκοκκης άμμου όπου υπάρχει διαθέσιμη. Σίγουρα η Σαχάρα αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή αιολικής σκόνης, με ετήσιους ρυθμούς παραγωγής περίπου 500-700 x 106 τόνους/έτος.
«Σύμφωνα με τις προσομοιώσεις της Υπηρεσίας Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας CAMS του προγράμματος #Copernicus, αυτή τη φορά είχαμε μια πιο σύνθετη εικόνα. Συγκεκριμένα: Καθώς η ερημική σκόνη από προηγούμενο επεισόδιο που εκτεινόταν από τις Αζόρες έως την Ευρώπη, συνέχισε να ανακυκλώνονται πάνω από τον Βόρειο Ατλαντικό. Μαζί με την σκόνη του επεισοδίου αυτού, μια νέα εισροή σκόνης ήρθε να διασχίσει τη Μεσόγειο προς τη νότια Ιταλία, τη νοτιοανατολική Ευρώπη και πέραν αυτής».
Τα αποτελέσματα των επίσημων μετρήσεων
Αναφορικά με το τι μπορεί να μεταφέρει η Αφρικανική σκόνη ο Δρ. Πέτρος Πετρούνιας αναφέρει: «Όπως ανέφερε και το εργαστήριο Λίθος της ΕΑΓΜΕ όπου αποτελεί ένα από τα πλέον αξιόπιστα εργαστήρια της Ευρώπης εντοπίστηκαν σε δείγματα αιωρούμενης αφρικανικής σκόνης τα χημικά στοιχεία αργιλίου (Al), πυριτίου (Si) και ασβεστίου (Ca) με ένα ελάχιστο ποσοστό σε σίδηρο (Fe) και τιτάνιο (Ti). Κάτι όπου έρχεται σε απόλυτη συμφωνία και με αναλύσεις όπου έγιναν στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ορυκτολογίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών όπου σε προγενέστερο επεισόδιο το ίδιο έτος εντοπίσαμε μέσω ακτινογραφημάτων ακτίνων Χ (XRD) τα ορυκτά: χαλαζία, ασβεστίτη, δολομίτη, αιματίτη αλλά και διάφορα αργιλικά ορυκτά ‘όπως ιλλίτης και σμηκτίτης με τον χαλαζία να (SiO2) να κυριαρχεί με ποσοστό περίπου στο 60%. Φυσικά υπάρχει κλασμάτωση του υλικού, το μέγεθος των κρυστάλλων όπου κινείται και αιωρείται διαφέρει από την Κρήτη προς τον βορρά με το αδρομερέστερο υλικό να πέφτει στην Κρήτη και το λεπτότερο να ταξιδεύει προς Θεσσαλονίκη».
Ο αιματίτης δίνει το έντονο καφέ χρώμα
Σχετικά με έντονο ερυθρό – καφετί χρώμα που μοιάζει με καπνό από πυρκαγιά και τις ικασίες πως σχετίζεται με τοξικό φορτίο ο Πέτρος Πετρούνιας τόνισ: «Αυτό το ιδιαίτερο χρώμα όπου έκανε την Αττική κυρίως να μοιάζει με ταινία επιστημονικής φαντασίας οφείλεται σε έναν σύνθετο μηχανισμό οξείδωσης των ορυκτών του αιματίτη στις οξειδωτικές συνθήκες της ατμόσφαιρας και τον ταυτόχρονο εμποτισμό της οξείδωσης από τα αργιλικά ορυκτά τα οποία έχουν αυτή την ικανότητα».
Δεν σχετίζεται με τοξικό φορτίο
Ο Πέτρος Πετρούνιας είναι κατηγορηματικός: «Δεν σχετίζεται αυτό κάθε αυτό το χρώμα με τοξικό φορτίο. Ωστόσο αυτό που θα πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι τα αργιλικά ορυκτά, ως νανοκρύσταλλοι, που υπάρχουν στην αφρικανική σκόνη έχουν τη δυνατότητα να προσροφούν και να μεταφέρουν σε μεγάλες αποστάσεις λόγω της μεγάλης ειδικής τους επιφάνειας και του μικρού τους βάρους ό,τι βρουν στο διάβα τους. Αυτό σημαίνει ακριβώς ότι αν εμείς δημιουργούμε τοξικές εκροές στο περιβάλλον και την ατμόσφαιρα αυτές θα ‘’καθίσουν’’ πάνω στα αργιλικά ορυκτά (εικόνα) όπου το σχήμα τους μοιάζει με μικροσκοπικά πιατάκια (φυλλάρια) και προφανώς θα φτάσουν και σε εμάς..ουσιαστικά θα επιστρέψουν εκεί από όπου ξέφυγαν.… Πρέπει λοιπόν να σεβόμαστε και να προσέχουμε το περιβάλλον μας για να μπορούμε να έχουμε…».
Εμφανίζεται ασυνήθιστα συχνά
Για την αίσθηση που υπάρχει για τη συχνότερη παρουσία του φαινομένου είπε: «Ακόμα κι αν η Άνοιξη είναι γενικά ευνοϊκή για τη μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα στη Μεσόγειο, ο αριθμός και η ένταση των φετινών γεγονότων παραμένει γενικότερα υψηλή, εν αναμονή της επιβεβαίωσης της ανάλυσης των διεθνών δεδομένων. Η αυξημένη δραστηριότητα της σκόνης της Σαχάρας αυτή τη σεζόν 2023-24 ήταν επίσης ιδιαίτερα αισθητή έως και στα ισπανικά Κανάρια Νησιά, όπου μόνο 12 στις 90 ημέρες του μετεωρολογικού χειμώνα (Δεκέμβριος, Ιανουάριος και Φεβρουάριος) δεν υπήρξε κάποια μεταφορά υλικού κάτι που χαρακτηρίζεται γενικώς ως μια κατάσταση «ασυνήθιστα σπάνια» για τα Κανάρια Νησιά και για αυτήν την εποχή του χρόνου και είναι ακριβώς αποτέλεσμα της Κλιματικής αλλαγής και σχετίζεται κυρίως με αλλαγές στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία».
Ευθύνεται η κλιματική αλλαγή
«Σίγουρα το φαινόμενο δεν είναι ευχάριστο και ένας από τους λόγους όπου κάνει αισθητή την παρουσία του είναι σίγουρα η Κλιματική αλλαγή όπου εμείς με τις πράξεις μας στο Ανθρωπόκαινο δημιουργήσαμε. Οι εκτεταμένες συνθήκες ξηρασίας στην ευρύτερη γειτονιά μας ευνοούν τόσο τη δημιουργία όσο και τη μεταφορά του υλικού σε μεγάλες αποστάσεις οπότε είναι αναμενόμενο να έχουμε αυτές τις συχνές επισκέψεις».
Οι αναφορές του Ομήρου στην Ιλιάδα
Σύμφωνα με την βιβλιογραφία και τα αρχαία κείμενα ο Πέτρος Πετρούνιας σημειώνει πως το φαινόμενο είχε διατυπωθεί και στα επικά έργα του Ομήρου και συγκεκριμένα στην Ιλιάδα: «Αναφορικά με τις λασποβροχές θα αναφέρω ότι το φαινόμενο δεν είναι νέο…. ήδη ο γνωστός σε όλους μας Όμηρος πραγματοποιεί την πρώτη αναφορά στην Ιλιάδα (σημείο: Ραψωδία Π, στιχοι 458-460), όπου αποτυπώνει τις «ματωμένες σταγόνες» («αιματοέσσας ψιάδας») που σκόρπισε ο Θεός Δίας για να τιμήσει τον θάνατο του παιδιού του, Σαρπηδόνα, από τον Πάτροκλο. Από εκεί μάλιστα πιστεύεται ότι έλαβε το όνομα του το ορυκτό αιματίτης (hematite) όπου αποτελεί ένα από τα ορυκτολογικά συστατικά της ερημικής σκόνης. Οπότε οι λασποβροχές αποτελούν φυσικό επακόλουθο της μεταφοράς σκόνης καθώς δημιουργούν οι μικροί κρυσταλλικοί κόκκοι παιπάλης πυρήνες συγκέντρωσης της υγρασίας γύρω από αυτούς κυρίως λόγω της σύστασης τους οπότε αυξάνεται τεχνητά το βάρος τους και καταλήγει ως υετός ή αλλιώς η γνωστή λασποβροχή…».
Οι επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων
«Σίγουρα οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία δεν αποτελούν πεδίο του δικού μου γνωστικού αντικειμένου ωστόσο από ορυκτολογικής πλευράς θα αναφέρω ότι εξαιτίας του ιδιαίτερα μικρού κοκκομετρικού μεγέθους του υλικού διαπερνά όλους τους φραγμούς της ρινικής κοιλότητας οπότε φαίνεται να έχει άμεση επίδραση κυρίως στην αναπνευστική υγεία και εξέλιξη των ανθρώπων. Τα νανοσωματίδια φέρουν την ικανότητα να διεισδύσουν βαθιά στους πνεύμονες και ακόμη και να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος από οπές ή εκδορές κάτι που μακροπρόθεσμα πιθανά να δημιουργεί προβλήματα στην γενικότερη παθολογία ενός ανθρώπου. Σε διάφορες μελέτες έχει αναφερθεί ότι η παρατεταμένη έκθεση στην αφρικανική πολυορυκτολογική σκόνη μπορεί επίσης να επηρεάσει το ανοσοποιητικό σύστημα, καθιστώντας τα άτομα πιο ευάλωτα σε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος και σε άλλες ασθένειες, χωρίς όμως εμείς στην Ελλάδα ακόμα να βρισκόμαστε εκτεθειμένοι σε τόσο παρατεταμένες εκθέσεις».
