Το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων χωρών
Οι πρακτικές Ισπανών και Βρετανών για να προσελκύσουν αστροτουρίστες
Η πρόσφατη ολική έκλειψη του ηλίου που ήταν ορατή από τις ακτές του Μεξικού στον Ειρηνικό ως τις ακτές του Καναδά στον Ατλαντικό, προκάλεσε ένα τεράστιο κύμα ταξιδιωτικών μετακινήσεων, με τον άμεσο και έμμεσο οικονομικό αντίκτυπο ως αποτέλεσμα του φαινομένου να εκτιμάται ότι μπορεί να ανήλθε σε 6 δισ. δολ.
Η δίψα του κόσμου να παρατηρήσει την έκλειψη του ηλίου ουσιαστικά επαναφέρει τη συζήτηση για τις δυνατότητες που έχει η Ελλάδα να αναπτύξει μία ανεκμετάλλευτη μέχρι σήμερα μορφή τουρισμού όπως είναι ο αστροτουρισμός. Σημαντικά συμπεράσματα για τις προοπτικές που έχει η Ελλάδα να αναπτύξει τον αστροτουρισμό σε συγκεκριμένες περιοχές περιέχονται σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Interreg V-A Ελλάδα – Κύπρος “2014-2020” σε σχέση με το έργο GEOSTARS.
Το εν λόγω έργο έχει ως βασικό στόχο τη βελτίωση της επισκεψιμότητας και κατ’ επέκταση της οικονομικής ανάπτυξης των τριών αναγνωρισμένων Γεωπάρκων της Κρήτης και της Κύπρου, τα οποία διαθέτουν ιδιαίτερα περιβαλλοντικά και φυσικά ορεινά χαρακτηριστικά που τους παρέχουν κοινά συγκριτικά πλεονεκτήματα τουριστικής ανάπτυξης βασισμένα στη Γη (Geo). Ειδικός στόχος του έργου είναι η δημιουργία μιας νέας μορφής εναλλακτικού τουρισμού ως προέκταση της φυσικής αξίας των χώρων. Ως εκ τούτου, η επιλεγμένη μορφή εναλλακτικού τουρισμού επικεντρώνεται στην παρακολούθηση, γνωριμία και μελέτη του διαστήματος, του ήλιου και των άστρων. Ο αστροτουρισμός, παρότι είναι άγνωστος στην επιλέξιμη περιοχή, παρουσιάζει επιτυχημένα παραδείγματα διεθνώς. Η συνεργασία των εταίρων είχε ως στόχο την από κοινού ανάπτυξη του αστροτουρισμού στα Γεωπάρκα της Ανατολικής Μεσογείου ώστε να καταστούν διεθνώς γνωστά και να καταστούν πόλος έλξης τουριστών από μη παραδοσιακές αγορές. Κοινά πλεονεκτήματα αποτελούν οι ευνοϊκές καιρικές συνθήκες, η προνομιακή γεωγραφική τους θέση και η απουσία αντίστοιχων δομών στην περιοχή, καθώς και η έλλειψη σημείων παρατήρησης του ήλιου παγκοσμίως.
Ισχνή ανάπτυξη στην Ελλάδα
Όπως διαπιστώνεται η ανάπτυξη του αστροτουρισμού στην Ελλάδα μέχρι σήμερα είναι ισχνή. Γενικότερα, οι λιγοστές υποδομές για αστροτουρισμό αναπτύσσονται κυρίως από ιδιώτες που έχουν ως χόμπι την παρατήρηση και κατέχουν τον εξοπλισμό. Στη χώρα μας υπάρχουν ξενοδοχεία με θέμα τον αστροτουρισμό, όπου ο επισκέπτης μπορεί να μάθει πολλά ενδιαφέροντα πράγματα που αφορούν την επιστήμη της αστρονομίας και να παρατηρήσει με τηλεσκόπια τον ουρανό. Για παράδειγμα στη Ρόδο λειτουργεί ένα ξενοδοχείο με όλες τις απαραίτητες υποδομές ενώ αντίστοιχες υπηρεσίες προσφέρουν κι άλλα ξενοδοχεία, όπως στη Θάσο, στις Σέρρες και αλλού. Επίσης, στην Ελλάδα, υπάρχουν παρατηρητήρια που μπορεί να επισκεφτεί ο κόσμος, αρκεί να έχει προηγηθεί συνεννόηση. Παράλληλα στη χώρα μας υπάρχουν περισσότερα από 33 κλαμπ ερασιτεχνών που ασχολούνται με την αστροπαρατήρηση. Εξάλλου, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι η Ελλάδα ως προς την αξιοποίηση των υποδομών προς την κατεύθυνση του αστροτουρισμού έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, καθώς οι περισσότεροι πλανήτες έχουν ελληνικά ονόματα και το σύμπαν είναι συνδεδεμένο με την ελληνική μυθολογία.
O μακροπρόθεσμος στόχος της δημιουργία ενός μοναδικού «Experience» αστροτουρισμού στους προορισμούς της Σητείας, του Ψηλορείτη και του Τροόδους στην Κύπρο, προϋποθέτει καταρχήν πλήρη γνώση για τις ανάγκες, επιθυμίες, στάσεις και συμπεριφορές των εν δυνάμει επισκεπτών, επιδιώκοντας τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των εμπορικών προσπαθειών που απαιτούνται για την προσέλκυση τουριστών. Από τις σημαντικότερες αποφάσεις που πρέπει επίσης να ληφθεί είναι τα μέσα προβολής και προώθησης της στρατηγικής για ενίσχυση της επισκεψιμότητας των γεωπάρκων της Σητείας, του Ψηλορείτη και του Τροόδους μέσω του αστροτουρισμού. Για την υφιστάμενη αγορά προτείνεται το brand να βασιστεί στην πολυμορφία της περιοχής καθώς και στην ποικιλία των δραστηριοτήτων και των επιλογών που προσφέρουν οι προορισμοί του Geostars. Για τις νέες αγορές προτείνεται η προώθηση μιας εικόνας ενός προορισμού που έχει πολλά στοιχεία εξερεύνησης, η σύνδεση με την μυθολογία και την τοπική ιστορία και παράδοση, η ανάδειξη της απομόνωσης και της χαλάρωσης, χαρακτηριστικά προορισμών που ψάχνουν οι επισκέπτες-αστροπαρατηρητές.
Από τις παλαιότερες μορφές τουρισμού
Ο αστροτουρισμός ανάγεται σε πολλούς αιώνες σε όλο τον κόσμο. Παραδείγματα αυτού του φαινομένου περιλαμβάνουν προορισμούς ευρέως διασκορπισμένους όπως η Nabta Playa στην έρημο της Σαχάρας, το Stonehenge και το Woodhenge στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Newgrange στην Ιρλανδία, το Chichen Itza στο Μεξικό, το Machu Picchu στο Περού και οι Πυραμίδες της Γκίζας στην Αίγυπτο. Πολλές από τις παραπάνω τοποθεσίες είχαν συγκεκριμένους σκοπούς για την αστροπαρατήρηση που σχετίζονται με τη γεωργία και άλλες παραδοσιακές πρακτικές (π.χ., ο χρόνος φύτευσης και συγκομιδής, ο χρόνος των ηλιακών ισημερίων και των ηλιοστασίων).
Ο αστρονομικός τουρισμός έχει αλλάξει τον τελευταίο καιρό και πλέον συμπεριλαμβάνει το ταξίδι σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία για να απολαύσει ο επισκέπτης την ομορφιά του νυχτερινού ουρανού (όχι όμως ως επαγγελματική αστρονομική παρατήρηση). Ο αστρονομικός τουρισμός αποτελείται από συγκεκριμένο τουριστικό προϊόν που συντίθεται από συστατικά όπως: επίσκεψη σε παρατηρητήρια, τοποθεσίες με οθόνες, γεωπάρκα με καθαρό νυχτερινό ουρανό, ερασιτεχνικά clubs αστρονομίας που προσφέρουν εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες, καθώς και διάφοροι άλλοι πάροχοι με την παραδοσιακή έννοια του τουριστικού κυκλώματος (καταλύματα, εταιρίες μετακίνησης, εστίαση, τουριστικά πρακτορεία, κλπ.)
Πρόκειται για μια ταχέως αναπτυσσόμενη βιομηχανία και τα τελευταία χρόνια προήχθη ως ηγέτης της βιομηχανίας μεταξύ των ταξιδιωτών και των ταξιδιωτικών εταιρειών με βιώσιμο τρόπο. Με βάση το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των τουριστών για δραστηριότητες που σχετίζονται με τον νυχτερινό ουρανό και ταξινομείται ως υποκατηγορία του τουρισμού με βάση τη φύση, καθώς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις φυσικές ιδιότητες του τόπου. Σύμφωνα με την έρευνα τα Γεωπάρκα της Ανατολικής Μεσογείου και ειδικότερα τα τρία γεωπάρκα αναφοράς του έργου GEOSTARS (Τρόοδος, Σητεία, Ψηλορείτης) διαθέτουν ιδιαίτερα περιβαλλοντικά και φυσικά ορεινά χαρακτηριστικά που τους παρέχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα τουριστικής ανάπτυξης και μάλιστα σε κοινή βάση.
Προώθηση του αστροτουρισμού στην Ισπανία
Η ισπανική αστρονομία έχει αυξηθεί με θεαματικό τρόπο τις τελευταίες δεκαετίες. Η Ισπανία φιλοξενεί αστρονομικές εγκαταστάσεις παγκόσμιας κλάσης και οι αστρονόμοι της δημοσιεύουν πάνω από το 5% όλων των εγγράφων σε αυτόν τον κλάδο.
Το μεγαλύτερο κέντρο αστρονομίας είναι το Instituto de Astrofisica de Canarias (IAC). Η IAC, που ιδρύθηκε επίσημα το 1975, είναι μια κοινοπραξία με συμμετοχή της ισπανικής κυβέρνησης μέσω του Υπουργείου Παιδείας και Επιστημών (MEC) και του ισπανικού Συμβουλίου Επιστημονικής Έρευνας (CSIC), της τοπικής κυβέρνησης (cabildo) της Τενερίφης και το Πανεπιστήμιο La Laguna, ένα από τα παλαιότερα της Ισπανίας.
Λόγω της προνομιακής γεωγραφικής του θέσης και πολλών άλλων παραγόντων, η Ισπανία φιλοξενεί πολλά αστρονομικά παρατηρητήρια, όπου και η Ισπανία και άλλοι διεθνείς εταίροι εκμεταλλεύονται τις εγκαταστάσεις τους. Ως εκ τούτου, η Ισπανία διαθέτει πολλά αστεροσκοπεία και τόπους αστροπαρατήρησης. Πολλές από τις περιοχές από τις οποίες μπορούν να παρατηρηθούν τα αστέρια είναι προστατευόμενες φυσικές περιοχές, όπως τα φυσικά καταφύγια. Στις περιοχές αυτές, υπάρχουν οι απαιτούμενες τουριστικές υποδομές όπως εξοχικές κατοικίες και μικρά ξενοδοχεία, πολλά εκ των οποίων μάλιστα εξειδικεύονται στην αστροπαρατήρηση. Οι πελάτες μπορούν κατά τη διαμονή τους να συνήθως έχουν στη διάθεσή τους διαγράμματα αστεριών, εκπαιδευτικό υλικό και εξοπλισμό όπως τηλεσκόπια.
Μια από τις πιο δημοφιλείς εποχές του χρόνου για αστροπαρατήρηση στην Ισπανία είναι κατά τη διάρκεια του φαινομένου γνωστού ως “Τα δάκρυα του Αγίου Λαυρεντίου” (ή αλλιώς βροχή των Περσείδων), το οποίο πρόκειται για «βροχή» διαττόντων και συνήθως λαμβάνει χώρα από τις 11 έως τις 13 Αυγούστου κάθε χρόνο. Πέρα από τα καταλύματα που παρέχουν υπηρεσίες σχετικές με αστροπαρατήρησης, στην Ισπανία λειτουργούν και εταιρείες που ειδικεύονται στην οργάνωση εκδηλώσεων για σημαντικές στιγμές, όπως εκλείψεις και μετεωρίτες.
Καλές Πρακτικές στο Ηνωμένο Βασίλειο
Στο Ηνωμένο Βασίλειο εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχουν τουριστικά γραφεία που παράγουν πακέτα εξ’ ολοκλήρου για αστροπαρατήρηση ή συμπεριλαμβάνουν την αστροπαρατήρηση στο μείγμα του τουριστικού προϊόντος που προωθούν. Ενδεικτική επίσης είναι η αναφορά στην αστροπαρατήρηση στην ιστοσελίδα https://www.visitbritain.com/ όπου παρουσιάζονται σχετικά νέα, άρθρα και εκδηλώσεις.
Επίσης σημαντικό μέσο πληροφόρησης και προώθησης του αστροτουρισμού αποτελούν σχετικές ιστοσελίδες όπως η https://gostargazing.co.uk/, όπου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να μάθουν για τοποθεσίες αστροπαρατήρησης στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και για γεγονότα και εκδηλώσεις όπως τα Starcamps. To Starcamp είναι μια οργανωμένη εκδήλωση αστροπαρατήρησης που λαμβάνει χώρα σε μια χρονική στιγμή που αποτελεί ορόσημο για την αστροφυσική, όπως για παράδειγμα γύρω από μια νέα σελήνη, όταν ο ουρανός είναι σκοτεινός προσφέροντας τις απαιτούμενες συνθήκες. Τέτοια γεγονότα πραγματοποιούνται συνήθως σε απομακρυσμένα campings ή τροχόσπιτα και μακριά από τη φωτορύπανση. Παρόλο που η πλειοψηφία αυτών των γεγονότων απευθύνεται σε εξειδικευμένο κοινό, κάποια από αυτά διοργανώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατάλληλα για το ευρύ κοινό, μεμονωμένα άτομα, ομάδες αλλά και για οικογένειες.
Υπάρχει ένας υψηλός αριθμός παρατηρητηρίων σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο, αντανακλώντας τη μεγάλη παράδοση που έχει στην αστρονομική επιστήμη. Το πιο διάσημο από όλα είναι το Βασιλικό Παρατηρητήριο του Greenwich στο οποίο φιλοξενούνται πολλοί διάσημοι αστρονόμοι, όπως ο Sir Edmund Halley και ο Sir John Flamsteed.
Μαζί με την πρόσφατη αύξηση της δημοτικότητας της Αστρονομίας υπάρχει μια συνεχής προσπάθεια από την εκστρατεία για την προστασία της αγροτικής υπαίθρου της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των νυχτερινών ουρανών. Το αποτέλεσμα είναι ότι χτίζονται περισσότερα παρατηρητήρια, είτε πρόκειται για μικρής δυναμικής υποδομές που βασίζονται σε τοπικές προσπάθειες, όπως το Παρατηρητήριο Βόρειας Πεννίνιας, είτε πρόκειται για μεγάλα έργα όπως το Παρατηρητήριο Dark Sky στο Galloway Dark Sky Park. Είναι σαφές από τις προηγούμενες αναφορές ότι η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν κάνει σημαντικά βήματα στον αστροτουρισμό και μπορούν να αποτελέσουν επιτυχημένα παραδείγματα και να εξεταστούν ως καλές πρακτικές. Το συγκριτικό τους πλεονέκτημα είναι ότι προωθούν το θέμα του αστροτουρισμού όχι μόνο μέσα από τη δημιουργία σχετικών υποδομών (π.χ. παρατηρητήρια, κλπ.) και τη γενικότερη ενεργοποίηση του τουριστικού κυκλώματος (π.χ. τουριστικά γραφεία), αλλά και μέσα από συστηματικές εκδηλώσεις και παρεμβάσεις θεσμικού χαρακτήρα. Αξιόλογη αλλά σε δευτερεύον επίπεδο είναι και η ανάπτυξη του αστροτουρισμού στην Ιταλία, όπου επίσης υπάρχει πληθώρα υποδομών σχετικών με την επιστήμη της αστρονομίας και σε περιοχές που έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα.
Σε κάθε περίπτωση, διαπιστώνεται ότι ο αστροτουρισμός αποτελεί ένα εγχείρημα που βασίζεται τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική πρωτοβουλία, ενώ φαίνεται πως είναι σαφώς προσανατολισμένος στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. Επίσης, είναι εμφανές ότι έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στη λειτουργία παρατηρητηρίων σε περιοχές με καθαρό νυχτερινό ουρανό αλλά και σε περιοχές εντός δρυμών και πάρκων φυσικού κάλλους, συνδέοντας έτσι τον αστροτουρισμό με τον περιβαλλοντικό και φυσιολατρικό τουρισμό.
Προφίλ αστροτουρίστα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο αστροτουρίστας έχει το προφίλ του μέσου ανθρώπου και θα μπορούσε να ήταν ο καθένας από μας. Υπάρχουν βέβαια και οι «πεπειραμένοι» αστροτουρίστες είναι άνθρωποι που απολαμβάνουν τη φύση και το νυχτερινό ουρανό και αποτελούν ένα μεγάλο κοινό. Στην περίπτωση της Ισπανίας συνήθως προέρχονται από μεγάλες πόλεις με κάπως υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης.
Στην περίπτωση της Βρετανίας έρχονται για αστροπαρατήρηση από όλο τον κόσμο, Ιαπωνία, Αυστραλία, Αμερική, και backpackers από την Ευρώπη. Μπορεί να μην ταξιδεύουν με μοναδικό τους κίνητρο την αστροπαρατήρηση αλλά να έχουν ως σκοπό τον οικοτουρισμό. Παρόλα αυτά βρίσκονται στην περιοχή και επισκέπτονται το αστεροσκοπείο.
Σύμφωνα με το Starlight Foundation στην Ισπανία οι επισκέπτες έχουν μέτριο προς υψηλό πολιτιστικό και βιοτικό επίπεδο, είναι ευαισθητοποιημένοι προς το περιβάλλον, απολαμβάνουν να οργανώνουν την εμπειρία. Μπορεί να είναι ερασιτέχνες ή επαγγελματίες αστρονόμοι, αλλά συνήθως είναι οικογένειες και ζευγάρια γύρω και ηλικιακά κινούνται στα 35-70 έτη. Είναι άνθρωποι που έχουν περιέργεια και προσελκύονται από δραστηριότητες όπως οικοτουρισμός, επιστημονικός τουρισμός. Γεωγραφικά έρχονται από τη Βρετανία, τη Γερμανία και άλλες βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες καθώς και την Αμερική.
Σύμφωνα με την εταιρεία Azimuth, το καλοκαίρι θεωρείται η ιδανική εποχή για τον αστροτουρισμό καθώς είναι περίοδος διακοπών και οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές για παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού. Ωστόσο πραγματοποιούνται δραστηριότητες όλο το χρόνο, γεγονός το οποίο συμβάλλει στην άμβλυνση της εποχικότητας των τουριστικών ροών.
Συμπερασματικά, η Ελλάδα μπορεί να προσκομίσει πολλά οφέλη εάν αναπτύξει τον αστροτουρισμό με ένα αποτελεσματικό τρόπο, επιλύοντας ζητήματα που αφορούν από τα τεχνικά θέματα που σχετικά με τον τεχνητό νυχτερινό φωτισμό μέχρι την κινητοποίηση και συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, προκειμένου να είναι σε θέση να προσφέρει θετικές εμπειρίες.
