Μοναστήρια και εκκλησίες σε έναν προορισμό με ανεξάντλητο κάλλος
O Γράμμος παραμένει ανεξάντλητος και γεμάτος εκπλήξεις. Ένα βουνό στο οποίο δεν βαριέται ποτέ κανείς να περπατά και να θαυμάζει τα ανέγγιχτα φυσικά τοπία του που, παρά την αστείρευτη ομορφιά τους, έχουν σημαδευτεί από σκοτεινά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. Από την μία, βουκολικά αλπικά τοπία χιλιάδες μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και, από την άλλη, άγρια πυκνά δάση σε όλες τις πλαγιές του βουνού γεμάτα μισοξεχασμένα μονοπάτια είναι μερικοί λόγοι, για να γυρνάει κανείς ξανά και ξανά στο βουνό της Δυτικής Μακεδονίας, μέχρι να μάθει τα καλά κρυμμένα μυστικά αυτής της ακριτικής γωνιάς της Ελλάδας. Έτσι, απάτητα και ξεχασμένα είναι και τα μοναστήρια του Γράμμου που σαν μοναδικά απομεινάρια μιας ακόμα πιο ξεχασμένης ιστορίας, μας προσκαλούν να τα ανακαλύψουμε.
Μοναστήρι της Μεταβυζαντινής περιόδου και κτισμένο στην άκρη μιας σειράς ορεινών λιβαδιών κατά μήκος της ροής του Αλιάκμονα, η μονή του αγίου Ζαχαρία ιδρύθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα σε μια τοποθεσία βουκολική, βγαλμένη σχεδόν από παραμύθι. Ένα απέραντο ορεινό τοπίο ανάμεσα στους ατελείωτους ορεινούς και δασικούς όγκους του Γράμμου πλαισιώνει την άγνωστη στον περισσότερο κόσμο μονή, η οποία έχει μια ενδιαφέρουσα, αλλά κάπως σκοτεινή ιστορία.
Φαίνεται πως οι συνεχείς μετακινήσεις ανθρώπων στα Βαλκάνια δεν άφησαν ανεπηρέαστη την μονή, η οποία, σε κάποια άγνωστη για εμάς σήμερα χρονική στιγμή, μετατράπηκε σε τζαμί. Αργότερα, ερήμωσε και αφέθηκε στην φθορά του χρόνου, μέχρι και μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, όταν αρχίζει σιγά σιγά να επανέρχεται στο προσκήνιο. Κάτι παραπάνω από εκατό χρόνια μετά, ελάχιστα είναι γνωστά για την ιστορία της μυστηριώδους μονής, η οποία ανακηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο το 1990.
Μονή Τσούκας
Χτισμένη πάνω σε έναν μεγάλο απόκρημνο βράχο πάνω από τον παραπόταμο του Αλιάκμονα, τον Στενοπόταμο, η μονή Τσούκας είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά άγνωστα μοναστήρια του Γράμμου. Έχοντας πάρει το όνομά της από έναν κοντινό παλαιότερο, εγκαταλελειμμένο σήμερα οικισμό, η μόνη βρίσκεται πλάι σε έναν ιδιαίτερο λεπτό καταρράκτη που χύνεται στον Στενοπόταμο.
Το εσωτερικό της μονής λιτό, κατανυκτικό και βυζαντινό. Λέγεται μάλιστα πως στο εσωτερικό του ναού υπήρχε και κτητορική επιγραφή από το 1225, η οποία καταστράφηκε κάποια στιγμή, ενώ άξιο αναφοράς είναι πως ο χώρος συνολικά καταστράφηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, σχετικά γρήγορα, το 1961, η μονή κηρύχθηκε διατηρητέα με αποτέλεσμα να ξεκινήσει σιγά σιγά μια μεγάλη διαδικασία αναστήλωσης που ολοκληρώθηκε σχετικά πρόσφατα.
Μονή Αγίου Γεωργίου Επταχωρίου
Στις πλαγιές του Τάλιαρου λίγο πιο πάνω από το Επταχώρι, η ιστορική μονή του Αγίου Γεωργίου με την ιδιαίτερη εικονογράφηση ανάγει την ίδρυση της στο μακρινό 1625. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια οργανωμένη εκκλησία αρκετά εκλεπτυσμένης και συνθέτης αρχιτεκτονικής, ενώ είναι γεμάτη με τοιχογραφίες της Μεταβυζαντινής περιόδου που αποδεικνύουν άριστα την επιβίωση της χριστιανικής τέχνης στα Βαλκάνια. Η εκκλησία, μαζί με τον κοιμητηριακό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου λίγο παραπάνω, έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέα μνημεία και αξίζουν μια επίσκεψη, άπαξ και βρεθείτε σε αυτήν την γωνιά του Γράμμου.
Παναγία της Γράμμοστας
Χτισμένος στη θέση ενός προγενέστερου ναού που καταστράφηκε τον 19ο αιώνα, ο ναός της Παναγίας της Γράμμοστας χτίστηκε το 1887. Γνωστός για την εικόνα της Παναγίας της Γραμμουστιανής, ο ναός είχε διακριθεί ως τόπος φύλαξης της ιστορικής εικόνας που είχε δοθεί ως παραγγελία σε τεχνίτες της Βενετίας τον 17ο αιώνα, ενώ αξιο αναφοράς είναι πως για τον βλάχικο Ελληνισμό, η Παναγία η Γραμμουστιανή θεωρείται προστάτιδα των Βλάχων που, κατά την παράδοση, ακολουθούσε στις μετακινήσεις των ανθρώπων στα οροπέδια της Μακεδονίας. Ο ναός σήμερα είναι πετρόκτιστος με μια μεγάλη κόγχη, ενώ είναι να απορεί κανείς πώς ακόμα στέκει όρθιος, μιας και καταστράφηκε ολοκληρωτικά στα σκοτεινά χρόνια του Εμφυλίου, μέχρι φυσικά να αναστηλωθεί εκ βάθρων και να παραδοθεί εκ νέου στην τοπική κοινωνία.
