Τον Μάρτιο η πρώτη κυρία της Αμερικής, η Τζιλ Μπάιντεν, ανακοίνωσε μια νέα πρωτοβουλία του Λευκού Οίκου για την υγεία των γυναικών που ανέδειξε ένα φαινομενικά ασαφές ερευνητικό ερώτημα: Τι θα γινόταν αν μπορούσατε να καθυστερήσετε την εμμηνόπαυση και όλους τους κινδύνους για την υγεία που συνδέονται με αυτήν;
Το ερώτημα προέρχεται από έναν τομέα έρευνας που έχει αρχίσει να τραβάει την προσοχή τα τελευταία χρόνια, καθώς οι επιστήμονες που μελετούν τη μακροζωία και την υγεία των γυναικών έχουν συνειδητοποιήσει ότι το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα σημαίνει πολλά περισσότερα από τη γέννηση μωρών. Οι ωοθήκες, ειδικότερα, φαίνεται να συνδέονται με σχεδόν κάθε πτυχή της υγείας μιας γυναίκας.
Επίσης, σταματούν απότομα να επιτελούν τον πρωταρχικό τους ρόλο στη μέση ηλικία. Μόλις συμβεί αυτό, η γυναίκα εισέρχεται στην εμμηνόπαυση, η οποία επιταχύνει τη γήρανσή της και την παρακμή άλλων οργανικών συστημάτων, όπως η καρδιά και ο εγκέφαλος.
Παρότι οι γυναίκες, κατά μέσο όρο, ζουν περισσότερο από τους άνδρες, περνούν περισσότερο χρόνο ζώντας με ασθένειες ή αναπηρίες.
Οι ωοθήκες είναι «το μόνο όργανο στον άνθρωπο που απλώς αποδεχόμαστε ότι θα αποτύχει μια μέρα», εξηγεί η Ρενέ Βεργκζίν, διευθύντρια της Advanced Research Projects Agency for Health, μιας κυβερνητικής υπηρεσίας που έχει αναλάβει να κατευθύνει την αποστολή του δρ Μπάιντεν. «Είναι πραγματικά κάπως άγριο το γεγονός ότι όλοι το αποδεχόμαστε αυτό» συμπληρώνει.
Η μικρή διάρκεια ζωής των ωοθηκών είναι αυτή που τις καθιστά επίσης τόσο υποσχόμενο χώρο για πειραματισμό. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η παράταση της λειτουργίας τους, η καλύτερη ευθυγράμμιση της διάρκειας της βιωσιμότητάς τους με εκείνη άλλων οργάνων, θα μπορούσε ενδεχομένως να αλλάξει την πορεία της υγείας μιας γυναίκας -και την έρευνα για τη μακροζωία συνολικά.
Η δρ Βεργκζίν δηλώνει ότι ελπίζει πως η πρωτοβουλία του Λευκού Οίκου, στην οποία ερευνητές και νεοφυείς επιχειρήσεις ανταγωνίζονται για ένα κομμάτι του προϋπολογισμού των 100 εκατομμυρίων δολαρίων του προγράμματος, θα αναδείξει τη σχέση μεταξύ εμμηνόπαυσης και μακροζωίας, ενώ παράλληλα θα προσελκύσει περισσότερη χρηματοδότηση και ταλέντα στον τομέα.
«Αν δεν σκέφτεσαι τη λειτουργία των ωοθηκών κατά τη διάρκεια της γήρανσης», παρατηρεί η Τζένιφερ Γκάρισον, επίκουρη καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Buck για την Έρευνα της Γήρανσης, «τότε έχεις χάσει το πλοίο».
Πώς οι ωοθήκες εμπλέκονται στη γήρανση
Οι ωοθήκες λειτουργούν σαν το κέντρο ελέγχου «ενός πολύπλοκου δικτύου σηματοδότησης στο σώμα μιας γυναίκας», εξηγεί η δρ Γκάρισον. Μέσω ορμονών, όπως τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, καθώς και άλλων χημικών ουσιών, οι ωοθήκες επικοινωνούν και επηρεάζουν σχεδόν κάθε άλλο όργανο.
Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη πώς ακριβώς το κάνουν αυτό οι ωοθήκες, αλλά αυτό που γνωρίζουν είναι ότι όταν οι ωοθήκες σταματήσουν να λειτουργούν κανονικά, προκύπτουν κάθε είδους προβλήματα.
Στις νεαρές γυναίκες, για παράδειγμα, αυτό μπορεί να εκδηλωθεί ως σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, το οποίο αυξάνει τον κίνδυνο για μεταβολικές παθήσεις, καρδιακές παθήσεις, προβλήματα ψυχικής υγείας και πολλά άλλα.
Καθώς τα ωάρια μιας γυναίκας εξαντλούνται, προκαλώντας τελικά την εμμηνόπαυση, οι χημικές επικοινωνίες των ωοθηκών φαίνεται να ησυχάζουν. Αυτό αντιστοιχεί σε αυξημένο κίνδυνο για άνοια, καρδιαγγειακά νοσήματα, οστεοπόρωση και άλλες ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία.
Όσο νωρίτερα μια γυναίκα εισέρχεται σε αυτή τη φάση της ζωής της, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος εμφάνισης αυτών των παθήσεων.
Και στις γυναίκες που εισέρχονται πρόωρα στην εμμηνόπαυση επειδή οι ωοθήκες τους αφαιρούνται χειρουργικά, οι κίνδυνοι για χρόνιες παθήσεις είναι ακόμη μεγαλύτεροι. Αυτό υποδηλώνει ότι ακόμη και όταν οι ωοθήκες σταματήσουν να απελευθερώνουν ωάρια στην εμμηνόπαυση, μπορεί να εξακολουθούν να είναι κάπως προστατευτικές για τη συνολική υγεία μιας γυναίκας, προσθέτει η δρ Στεφανί Φαμπιόν, ιατρική διευθύντρια της Εταιρείας για την Εμμηνόπαυση. Απλώς δεν είναι σαφές πώς, επισημαίνει.
Προς το παρόν, αυτές οι συνδέσεις είναι συσχετιστικές. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν αν οι ίδιες οι ωοθήκες είναι οι οδηγοί της υγείας στη γήρανση ή αν υπάρχει κάτι άλλο που επιταχύνει τη γήρανση και στη συνέχεια οδηγεί σε δυσλειτουργία των ωοθηκών, αναλύει η δρ Φαμπιόν.
Μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι διάφοροι παράγοντες, όπως το κάπνισμα, ο δείκτης μάζας σώματος και οι δυσμενείς στρεσογόνοι παράγοντες κατά τη διάρκεια της ζωής, συμβάλλουν στην πρόωρη εμφάνιση της εμμηνόπαυσης.
Οι μαύρες και οι ισπανόφωνες γυναίκες τείνουν να φτάνουν στην εμμηνόπαυση νωρίτερα από τις λευκές γυναίκες. Η γενετική μπορεί επίσης να παίζει κάποιο ρόλο.
«Είναι η ωοθήκη απλώς ένας δείκτης της συνολικής υγείας; Ή μήπως η ωοθήκη είναι χρονικά καθυστερημένη και προκαλεί κακή υγεία;» αναρωτιέται η δρ Φαμπιόν. Είναι σαν το γρίφο με την κότα και το αβγό.
Πώς η καθυστέρηση της εμμηνόπαυσης θα μπορούσε να παρατείνει τη διάρκεια ζωής
Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία, κυρίως σε ζώα, που δείχνουν ότι η παράταση της λειτουργίας των ωοθηκών μπορεί να βελτιώσει την υγεία και να αυξήσει τη μακροζωία. Στα ποντίκια, για παράδειγμα, η μεταμόσχευση μιας ωοθήκης από ένα νεότερο ζώο σε ένα ηλικιωμένο ζώο παρατείνει τη ζωή του ηλικιωμένου ποντικιού.
Οι επιστήμονες πειραματίζονται τώρα με διάφορους τρόπους για να παρατείνουν τη λειτουργία των ωοθηκών και να καθυστερήσουν την έναρξη της εμμηνόπαυσης στον άνθρωπο.
Μια εταιρεία, η Oviva Therapeutics, βρίσκεται στα αρχικά στάδια δοκιμών -κυρίως σε ποντίκια και γάτες- για το κατά πόσον μια φαρμακευτική έκδοση της αντι-Μυλλεριανής ορμόνης (AMH), η οποία ρυθμίζει το πόσα ωοθυλάκια ωριμάζουν σε κάθε εμμηνορροϊκό κύκλο, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να μειώσει το πόσα ωάρια χάνονται. (Συνήθως, μια γυναίκα χάνει δεκάδες ωάρια ανά κύκλο, παρόλο που, στις περισσότερες περιπτώσεις, καταλήγει να ωοτοκεί μόνο ένα από αυτά).
Σκεφτείτε την AMH ως «ένα πορώδες ύφασμα που καλύπτει την ωοθήκη», εξηγεί η Ντέιζι Ρόμπιντον, συνιδρύτρια και διευθύνουσα σύμβουλος της Oviva, η οποία διεκδικεί μέρος της χρηματοδότησης από την πρωτοβουλία του Λευκού Οίκου.
Το επίπεδο της AMH υπαγορεύει το μέγεθος των οπών στο ύφασμα -αν υπάρχουν τεράστιες κενές τρύπες (με άλλα λόγια, υπάρχει χαμηλή AMH), μπορεί να φύγουν πολλά ωάρια σε κάθε κύκλο. Αν όμως υπάρχουν μόνο μικρές τρύπες (δηλαδή υπάρχει υψηλή AMH), μπορούν να βγουν λιγότερα ωάρια.
Η ιδέα είναι ότι αν μια γυναίκα χάνει λιγότερα ωάρια, μπορεί να διατηρήσει τα αποθέματα των ωοθηκών της και τη λειτουργικότητα των ωοθηκών για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, εξηγεί η δρ Ρόμπιντον.
Μια κλινική δοκιμή που διεξάγεται επί του παρόντος στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια προσπαθεί επίσης να επιβραδύνει τον ρυθμό με τον οποίο οι γυναίκες χάνουν τα ωάριά τους.
Η μελέτη δοκιμάζει τη χρήση ενός ανοσοκατασταλτικού φαρμάκου που ονομάζεται ραπαμυκίνη -το οποίο χρησιμοποιείται για την πρόληψη της απόρριψης μεταμοσχευμένων οργάνων και έχει εξελιχθεί σε αγαπημένο φάρμακο του κινήματος της μακροζωίας- σε γυναίκες ηλικίας μεταξύ 35 και 45 ετών για να δούμε πώς επηρεάζει το απόθεμα ωοθηκών τους.
Η ραπαμυκίνη επηρεάζει τον αριθμό των ωαρίων που ωριμάζουν κάθε μήνα και το φάρμακο έχει αποδειχθεί σε ποντίκια ότι παρατείνει τη λειτουργία των ωοθηκών.
Η μελέτη βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ποιες συμμετέχουσες έλαβαν το φάρμακο ή εικονικό φάρμακο, αλλά ο επικεφαλής επιστήμονας της δοκιμής, ο δρ Σ. Ζεβ Γουίλιαμς, δήλωσε ότι έχουν ήδη αναδειχθεί δύο μοτίβα:
Ορισμένες γυναίκες φαίνεται να έχουν φυσιολογική μείωση του ωοθηκικού αποθέματος, το οποίο μπορεί να μετρηθεί μέσω υπερήχων και των επιπέδων της ΑΜΗ, αλλά σε άλλες «φαίνεται να έχει μεταβληθεί», εξηγεί. «Οπότε, ξέρεις, αυτό είναι πολλά υποσχόμενο» συμπληρώνει ο δρ Γουίλιαμς, αναπληρωτής καθηγητής γυναικείας υγείας στο Κολούμπια.
Οι εμπειρογνώμονες δήλωσαν ρητά ότι ο στόχος αυτού του είδους της έρευνας δεν είναι να παρατείνει επ’ αόριστον την περίοδο των γυναικών, ούτε να καταστήσει δυνατή την εγκυμοσύνη στην ηλικία των 70 ετών -αν και οι θεραπείες θα μπορούσαν ενδεχομένως να παρατείνουν τη γονιμότητα.
Η επιταχυνόμενη πτώση των ωοθηκών κατά τη μέση ηλικία τις καθιστά επίσης «ένα καλό μοντέλο για τη μελέτη της γήρανσης, και μάλιστα σε περιορισμένο χρονικό διάστημα», επισημαίνει ο δρ Γουίλιαμς.
Άλλοι επιστήμονες που ασχολούνται με την αντιγήρανση πειραματίζονται επίσης με τη ραπαμυκίνη, για παράδειγμα, αλλά είναι πρακτικά αδύνατο να διαπιστωθεί αν το φάρμακο παρατείνει την ανθρώπινη ζωή χωρίς τη διεξαγωγή μιας μελέτης για αρκετές δεκαετίες.
Με τις ωοθήκες, οι ερευνητές μπορούν να δουν αν υπάρχει αποτέλεσμα πολύ πιο γρήγορα.
Επιπλέον, «αν μπορέσουμε να καταλάβουμε γιατί οι ωοθήκες γερνούν πρόωρα και τι τις οδηγεί σε αυτό, αυτό είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα μας πει κάτι σημαντικό για τη γήρανση στο υπόλοιπο σώμα», τονίζει η δρ Γκάρισον. «Και αυτό, φυσικά, γίνεται σημαντικό όχι μόνο για τις γυναίκες, αλλά και για τους άνδρες».
