Το πρωί της 29ης Μαρτίου 2022, ο καπετάνιος Guy Booth εργαζόταν στο Phi, ένα superyacht 58 μέτρων, αγκυροβολημένο στο Canary Wharf του Λονδίνου, όταν άκουσε θόρυβο. Κάτω στην αποβάθρα είχε σταματήσει ένα αυτοκίνητο και ο Grant Shapps, τότε υπουργός Μεταφορών του Ηνωμένου Βασιλείου, βγήκε από το όχημα, ακολουθούμενος από τη συνοδεία του.
«Το πρώτο πράγμα που είδαμε ήταν η συνοδεία του, αρκετοί άνδρες και γυναίκες που κουβαλούσαν σημειωματάρια, μακιγιάζ και βούρτσες για τα μαλλιά», λέει ο Booth.
Μία κινηματογραφική κατάσχεση
Ο Shapps και η ομάδα του άρχισαν στη συνέχεια να γυρίζουν ένα βίντεο για το TikTok, όπου ο υπουργός της κυβέρνησης ανακοίνωσε ότι το Phi -που κατασκευάστηκε το 2021 από τη διάσημη ολλανδική ναυπηγική εταιρεία πολυτελών πλοίων Royal Huisman και η αξία του εκτιμάται στα 38 εκατ. στερλίνες- «ανήκει σε έναν Ρώσο ολιγάρχη, φίλο του Πούτιν».
Ο Booth παρακολουθούσε έκπληκτος καθώς πολλά τηλεοπτικά συνεργεία που είχαν ενημερωθεί για την είδηση κατέφθαναν στη αποβάθρα.
Στη συνέχεια, έφτασε ένα μαύρο ταξί και βγήκαν τρεις αστυνομικοί της Εθνικής Υπηρεσίας Εγκλημάτων του Ηνωμένου Βασιλείου. Ανέβηκαν στο αυτοκίνητο και έδωσαν στον Booth έναν καφέ φάκελο. Μέσα ήταν μια κυβερνητική εντολή: το σκάφος του ήταν υπό κράτηση επειδή «ανήκε σε πρόσωπα που συνδέονται με τη Ρωσία».
Σήμερα, το Phi εξακολουθεί να είναι αγκυροβολημένο στο ίδιο σημείο στο Canary Wharf έξω από ένα ινδικό εστιατόριο. Κάθε μέρα, ο Booth, μαζί με δύο μηχανικούς, έναν επικεφαλής αξιωματικό, έναν μάγειρα του πληρώματος και δύο εργάτες καταστρώματος εργάζονται για το άδειο σκάφος.
Το κάποτε περιβόητο τεράστιο κελάρι κρασιών και η πισίνα επτά μέτρων παραμένουν αχρησιμοποίητα. Η οροφή του superyacht έχει βαφτεί με ροζ χρώμα για να προστατευτεί από τον κίνδυνο της σκόνης που έρχεται από τα κοντινά εργοτάξια.
Ο Paul Dickie, δικηγόρος της εταιρείας Jaffa & Co που έχει εκπροσωπήσει το σκάφος, ισχυρίζεται ότι πλέον ο χώρος έχει γίνει στόχος καταληψιών. Μια ταμπέλα στο πλάι του προειδοποιεί τυχόν επίδοξους καταπατητές ότι θα διωχθούν «με κάθε ένδικο μέσο».
Εγκλωβισμένη σε χρέη η Δύση από τα πολυτελή yacht
Για τη Δύση, η τύχη των σκαφών αναψυχής αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση σχετικά με την αποτελεσματικότητα των κυρώσεών της απέναντι στην Ρωσία. Για τους δικηγόρους των Ρώσων ιδιοκτητών, οι κατασχέσεις αυτές αποτελούν πράξεις σύγχρονης πειρατείας.
Ο ιδιοκτήτης του Phi, ένας Ρώσος επιχειρηματίας ονόματι Σεργκέι Ναουμένκο, έχει επανειλημμένα αρνηθεί οποιαδήποτε σχέση με τον Βλαντιμίρ Πούτιν ή το ρωσικό κράτος και έχει προσφύγει δύο φορές ανεπιτυχώς στα αγγλικά δικαστήρια για να πάρει πίσω το σκάφος του.
Τον Μάιο του 2023 ένας Άγγλος δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου της Αγγλίας δήλωσε ότι οι ισχυρισμοί του Shapps στο βίντεο TikTok ότι ο ιδιοκτήτης είχε «στενές σχέσεις με τον Πούτιν» ήταν «δικαιολογημένη πολιτική υπερβολή».
Το Εφετείο τον Μάρτιο του 2024 δήλωσε ότι ήταν «προβληματισμένο» από τις «ανακριβείς» δηλώσεις του Shapps. Και τα δύο δικαστήρια, ωστόσο, επικύρωσαν τη βρετανική εντολή κράτησης του σκάφους.
Αφού η πλήρους κλίμακας εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 ώθησε τις δυτικές κυβερνήσεις να εξαπολύσουν μια σειρά οικονομικών κυρώσεων κατά των Ρώσων ολιγαρχών, υπάρχουν τώρα πολλά superyachts όπως το Phi παγιδευμένα σε λιμάνια σε όλο τον κόσμο. Αρκετά έχουν κολλήσει σε φαινομενικά ατελείωτα νομικά τέλματα, καθώς δικηγόροι που βρίσκονται πίσω από «ύποπτους» ιδιοκτήτες μάχονται να τα «απελευθερώσουν».
Παρόλο που έχουν δεσμευτεί δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια πολυτελών περιουσιακών στοιχείων ρωσικής ιδιοκτησίας, συμπεριλαμβανομένων επαύλεων, πολυτελών αυτοκινήτων και ιδιωτικών τζετ, τα superyachts κρύβουν έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς παραπέμπουν στον ακραίο πλούτο, σε πλωτά παλάτια. Οι ακτιβιστές κατά της διαφθοράς ήλπιζαν τότε ότι τα σκάφη αυτά θα δημοπρατούνταν και τα έσοδα θα μπορούσαν να διατεθούν στην Ουκρανία.
Δύο χρόνια έχουν περάσει από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και το μέλλον αυτών των υπερπολυτελών σκαφών παραμένει άγνωστο. Κάποια από αυτά τα yachts έχουν ζημιώσει σημαντικά τη Δύση, καθώς η συντήρησή τους επιβαρύνει κράτη και φορολογούμενους, ενώ κάποιος πρέπει να καλύψει και την μισθοδοσία των εργαζόμενων.
O πονοκέφαλος του Amadea
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «πονοκεφάλου» για τη Δύση είναι η περίπτωση του Amadea – ένα σκάφος αξίας 300 εκατ. δολαρίων, 106 μέτρων, που έχει κατασχεθεί από τις αμερικανικές αρχές στα νησιά Φίτζι το 2022.
Η φανταχτερή χλιδή του ανταποκρίνεται στις φαντασιώσεις των ολιγαρχών, καθώς σύμφωνα με τις περιγραφές του στο περιοδικό Boat International, διαθέτει ένα πιάνο Pleyel με χρυσά πετάλια 24 καρατίων, μια πισίνα που μετατρέπεται σε σκηνή για DJs, ζωγραφισμένα στο χέρι σύννεφα του Μιχαήλ Αγγέλου στο ταβάνι της τραπεζαρίας, μια δεξαμενή αστακών και ένα ελικοδρόμιο.
Όταν το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ κατέσχεσε το Amadea, ισχυρίστηκε ότι ανήκε στον μεγιστάνα του χρυσού, γεννημένο στο Νταγκεστάν, Σουλεϊμάν Κερίμοφ. Το υπουργείο Δικαιοσύνης δήλωσε ότι ήταν «μέλος μιας ομάδας Ρώσων ολιγαρχών που επωφελούνται από τη ρωσική κυβέρνηση μέσω της διαφθοράς και της παράνομης δραστηριότητάς τους σε όλο τον κόσμο».
Η αναπληρώτρια γενική εισαγγελέας των ΗΠΑ Lisa Monaco ανακοίνωσε τότε ότι «η συγκεκριμένη κατάσχεση στέλνει το μήνυμα σε κάθε διεφθαρμένο Ρώσο ολιγάρχη ότι πλέον δεν μπορεί να κρυφτεί».
Το Amadea μεταφέρθηκε στη συνέχεια από τις αμερικανικές αρχές από τα Φίτζι στο Σαν Ντιέγκο, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα αγκυροβολημένο. Η αμερικανική κυβέρνηση άσκησε τον περασμένο Οκτώβριο αστική δίωξη κατάσχεσης κατά του υπερπολυτελούς σκάφους ισχυριζόμενη ότι ανήκε στον Κερίμοφ.
Οι προκλήσεις για τις δυτικές χώρες
Κατά τη διάρκεια του χρόνου που το Amadea ήταν κολλημένο στο Σαν Ντιέγκο, είχε συγκεντρώσει λογαριασμούς συντήρησης ύψους 740.000 δολαρίων το μήνα, ή 9 εκατ. δολάρια το χρόνο, που πρέπει να πληρωθούν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Εξαιτίας αυτού, το Υπουργείο Δικαιοσύνης προχώρησε σε μια προσπάθεια πώλησης του σκάφους, υποστηρίζοντας ότι τα έξοδα του ήταν «υπερβολικά».
Τα superyachts απαιτούν συνεχή συντήρηση για να διατηρήσουν την αξιοπλοΐα τους, πόσο μάλλον την αξία τους. Πρέπει να καταβάλλονται οι μισθοί των πληρωμάτων και τα τεράστια τέλη ελλιμενισμού.
Το σαμποτάζ είναι επίσης ένας κίνδυνος που αντιμετωπίζουν. Η Lady Anastasia, ένα γιοτ που κατασχέθηκε στη Μαγιόρκα και ανήκε στον διευθύνοντα σύμβουλο του ρωσικού εξαγωγέα όπλων Rosoboron export Αλεξάντρ Μιχέεφ, τον Φεβρουάριο του 2022 παραλίγο να καταστραφεί από έναν Ουκρανό μηχανικό που εργαζόταν στο σκάφος, ο οποίος προσπάθησε να το βυθίσει σκόπιμα.
Ορισμένα σκάφη έχουν απλώς εξαφανιστεί.
Το καλοκαίρι του 2022, δύο σκάφη αναψυχής που ανήκαν στον Ντμίτρι Μαζέπιν, έναν άλλο Ρώσο δισεκατομμυριούχο στον οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις, εξαφανίστηκαν από το λιμάνι της Σαρδηνίας Όλμπια.
Από έρευνα της οικονομικής αστυνομίας της Ιταλίας, η οποία είχε κατασχέσει και τα δύο σκάφη λίγο μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, διαπιστώθηκε ότι το ένα είχε κάνει μια στάση στην Τυνησία πριν εξαφανιστεί, ενώ το άλλο είχε εντοπιστεί να πλέει προς την Τουρκία. Σε απάντηση, η Ιταλία επέβαλε πρόστιμα στον Μαζέπιν, χωρίς όμως αυτό να έχει πληρωθεί.
Σε άλλες περιπτώσεις superyacht, το βάρος της πληρωμής για τη συντήρηση πέφτει στις χώρες όπου κρατούνται.
To κρυφτό με τους ολιγάρχες
Η Lady M, ένα σκάφος που ανήκει στον υπό κυρώσεις Ρώσο μεγιστάνα του χάλυβα και των ορυχείων Αλεξέι Μορντάσοφ, δεν κατάφερε να φύγει από το ιταλικό λιμάνι της Ιμπέρια.
Ένα άλλο σκάφος, το Sailing Yacht A, σχεδιασμένο από τον Philippe Starck και, με μήκος 140 μέτρων, ένα από τα μεγαλύτερα ιδιωτικά μηχανοκίνητα σκάφη με ιστιοφόρο στον κόσμο, έχει επί του παρόντος κατασχεθεί στο λιμάνι της Τεργέστης. Το σκάφος σύμφωνα με το ιταλικό κράτος ανήκει στον τιμωρημένο Ρώσο ολιγάρχη Αντρέι Μελνιτσένκο και εκτιμάται ότι έχει κοστίσει στον Ιταλό φορολογούμενο περισσότερα από 18 εκατ. ευρώ για τη συντήρησή του, σύμφωνα με την τοπική εφημερίδα Il Piccolo.
Πέρα από το κόστος, η κατάσχεση ενός superyacht είναι αρκετά απλή, εφόσον βρίσκεται στο σωστό μέρος.
Την εποχή της εισβολής, ο μόνος τρόπος για να προστατεύσουν οι Ρώσοι ολιγάρχες που είχαν υποστεί κυρώσεις τα γιοτ τους ήταν να είναι αρκετά τυχεροί ή έξυπνοι ώστε να μην τα έχουν σε εδάφη ή ύδατα όπου θα μπορούσαν να συλληφθούν.
Τον Μάρτιο του 2022, δύο superyachts του Ρομάν Αμπράμοβιτς, το ένα εκ των οποίων διέθετε σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας και «ασπίδα λέιζερ» κατά των παπαράτσι, έφυγαν από την Ευρώπη με κατεύθυνση την Τουρκία και παραμένουν ελεύθερα μέχρι σήμερα.
Μάχες στα δικαστήρια
Στην περίπτωση του Amadea, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έδωσε μάχη στο δικαστήριο για να αποδείξει ότι ο Κερίμοφ είναι ο πραγματικός ιδιοκτήτης του.
Ωστόσο, ο Ρώσος ολιγάρχης αρνήθηκε την τους ισχυρισμούς.
Αντ’ αυτού, ένας άλλος πλούσιος Ρώσος, ο Eduard Khudainatov, πρώην διευθύνων σύμβουλος της ρωσικής κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας Rosneft, βγήκε μπροστά για να ισχυριστεί ότι, στην πραγματικότητα, ήταν ο πραγματικός ιδιοκτήτης του Amadea και ότι η κατάσχεση ήταν παράνομη.
Η δικαστική διαμάχη συνεχίστηκε με τις ΗΠΑ να υποστηρίζουν ότι αυτός είναι αχυράνθρωπος ενός Ρώσου ολιγάρχη κι αυτός να το αρνείται.
Το Scheherazade, ένα από τα μακρύτερα γιοτ στον κόσμο, αξίας περίπου 700 εκατ. δολαρίων, κατασχέθηκε από τις ιταλικές αρχές στο λιμάνι της Μαρίνα ντι Καράρα της Τοσκάνης τον Μάιο του 2022 λόγω των υποψιών για «σημαντικές οικονομικές και επιχειρηματικές διασυνδέσεις του με εξέχοντα στοιχεία της ρωσικής κυβέρνησης που υπόκεινται σε κυρώσεις της ΕΕ».
Ακολούθησε μία σειρά από φήμες και ισχυρισμούς και από τις δύο πλευρές, Δύση-Ανατολή, για το σε ποιον ανήκει το σκάφος, με το όνομα του Πούτιν να είναι ανάμεσα στους υποψήφιους ιδιοκτήτες.
Αδιέξοδο
Όποιος και αν είναι ο πραγματικός ιδιοκτήτης του Scheherazade, δεν άφησε την κατάσχεσή του σκάφους του να θολώσει τις φιλοδοξίες του. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Τοσκάνη, η ιταλική κυβέρνηση επέτρεψε στον ιδιοκτήτη να πληρώσει για μια δαπανηρή ανακαίνιση. Πρόκειται για μια εργασία διακόσμησης την οποία ο ιδιοκτήτης ήθελε να γίνει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Όταν δημοσιογράφοι του Radio Free Europe προσπάθησαν να πλησιάσουν το σκάφος, το πλήρωμα του Scheherazade άνοιξε τις μάνικες πυρόσβεσης για να τους απωθήσει.
Εν τω μεταξύ, τον περασμένο μήνα δικαστήριο της Νέας Υόρκης αποφάσισε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν επιτρέπεται να πουλήσει το Amadea, πράγμα που σημαίνει ότι οι Αμερικανοί φορολογούμενοι θα πρέπει να συνεχίσουν προς το παρόν να πληρώνουν το λογαριασμό για τη συντήρησή του.
Η Γιούλα Γκουρίεβα Μοτκόλοβ, η κόρη του Γκουρίεβ, ξεκίνησε φέτος την αμφισβήτηση της απόφασης της κυβέρνησης της Αντίγυας να κατασχέσει και να πουλήσει την Alfa Nero, υποστηρίζοντας ότι είναι η μόνη δικαιούχος του καταπιστεύματος στο οποίο ανήκει το γιοτ, και όχι ο πατέρας της. Η υπόθεση αναμένεται να εκδικαστεί τον Σεπτέμβριο.
