Η ανάδειξη των ευρημάτων και συγκεκριμένα του κτηριακού συγκροτήματος της Υστερορωμαϊκής εποχής που έχει αποκαλυφθεί, θα οδηγήσει στην δημιουργία ενός ακόμη αρχαιολογικού χώρου.
Γράφει Μαρία Θερμού
Πλατεία Θεάτρου, Σωκράτους και Σοφοκλέους, Μενάνδρου, Σαπφούς, Διπλάρη. Ένα κομμάτι της παλιάς ωραίας Αθήνας μπορεί να διανύει εδώ και χρόνια πλέον, μακρά περίοδο υποβάθμισης, το ιστορικό παρελθόν της όμως, ξεπηδά με κάθε ευκαιρία.
Γιατί αυτή η περιοχή του εμπορικού τριγώνου, που βρίσκεται άλλωστε μέσα στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο της πόλεως των Αθηνών καταγράφει αρχαία και νεώτερα κατάλοιπα, αποδεικνύοντας την χρήση της από την αρχαιότητα ως την Τουρκοκρατία αλλά ασφαλώς και μετέπειτα, φθάνοντας ως τις μέρες μας.
Σε βάθος μόλις ενός μέτρου κάτω από την πλατεία Θεάτρου ένα ψηφιδωτό και τα κατάλοιπα του κτηρίου στο οποίο ανήκε, είχαν αναδυθεί από το χώμα πριν από δύο χρόνια, στην διάρκεια εργασιών του δήμου για την ανάπλαση του χώρου, ελάχιστα ξαφνιάζοντας όμως, τους αρχαιολόγους, που γνωρίζουν το αρχαίο υπόβαθρο της περιοχής.
Σήμερα, με την ανασκαφή ολοκληρωμένη, η ανάδειξη των ευρημάτων και συγκεκριμένα του κτηριακού συγκροτήματος της Υστερορωμαϊκής εποχής που έχει αποκαλυφθεί, θα οδηγήσει στην δημιουργία ενός ακόμη αρχαιολογικού χώρου, έστω και μικρού, ανάμεσα στα σύγχρονα οικοδομήματα της πόλης.
Μία πολυτελής έπαυλη
Πρόκειται για μία έπαυλη, λαμπρή στην εποχή της, τον 4ο και 5ο αιώνα μ.Χ. ένα μεγάλο κτήριο, στο κέντρο του οποίου υπήρχε αίθριο με δεξαμενή –απαραίτητη για την Αθήνα από την αρχαιότητα ως τα νεώτερα χρόνια- με δάπεδα καλυμμένα από μαρμαροθετήματα «opus sectile» (μία τεχνική κοπής μαρμάρου), καθώς και ψηφιδωτό με σχηματοποιημένο φυτικό και γεωμετρικό διάκοσμο.
Και παρ’ ότι μόνον τμήματά τους έχουν διασωθεί, η υψηλή ποιότητα της κατασκευής, τα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία και η εν γένει πολυτέλεια του κτίσματος είναι ολοφάνερη. Παλαιότερες ανασκαφές μάλιστα σε όμορα ακίνητα έχουν αποκαλύψει αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως τοιχοδομές και ψηφιδωτά δάπεδα, που φαίνεται να ανήκουν στο ίδιο κτηριακό συγκρότημα.
Η απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου έτσι, για την ανάδειξη του οικοδομήματος ώστε να είναι ορατό και επισκέψιμο θα συνεισφέρει στην προβολή μιας άγνωστης πτυχής στην ιστορική και αρχαιολογική εξέλιξη του κέντρου της σύγχρονης πόλης αλλά βέβαια και στην αναβάθμιση της περιοχής.
Αρχαιολογικές επεξηγηματικές πινακίδες (κείμενο, εποπτικό υλικό, σχέδια κλπ) θα τοποθετηθούν εξάλλου, πάνω στην πλατεία, υποδεικνύοντας και παρουσιάζοντας το εύρημα ενώ φυσικά, τα σχέδια ανάπλασής της θα πρέπει να τροποποιηθούν από τον δήμο.
Αντίθετα άλλα αρχαιολογικά κατάλοιπα που βρέθηκαν επίσης στην πλατεία μπροστά από το κτήριο της Διπλαρείου Σχολής επιβάλλεται να καταχωθούν αφού σώζονται εντελώς αποσπασματικά. Κάποια ευρήματα της ανασκαφής μάλιστα, συνεχίζονται κάτω από τα υπάρχοντα κτήρια, κατεστραμμένα προφανώς από αυτές τις κατασκευές των νεώτερων χρόνων, όπως για παράδειγμα από ένα υπόγειο αποχωρητήριο του 20ού αιώνα.
Το αρχαίο τείχος
Η οχύρωση της Αθήνας της Κλασικής εποχής, πολλά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, τμήματα υδραυλικών εγκαταστάσεων, ταφές διαφόρων εποχών και άλλα ευρήματα αποδεικνύουν την μακρά χρήση του χώρου από την αρχαιότητα. Από εδώ περνούσαν τα τείχη της αρχαίας Αθήνας –έχουν βρεθεί άλλωστε τμήματα του τείχους και του προτειχίσματος- και εδώ είχε αναπτυχθεί ένα μεγάλο τμήμα του πολεοδομικού ιστού της αρχαίας πόλης.
Ακόμη και το Τείχος του Χασεκή, που είχε οικοδομηθεί το 1778 από τον Βοεβόδα των Αθηνών Χατζή Αλή Χασεκή -έναν τύραννο που διέπραξε φρικαλεότητες – από εδώ διερχόταν. Η ιστορία της Αθήνας εντέλει, κυριολεκτικά κάτω από τα πόδια μας:
Το 1950 κατά τη διάρκεια εκσκαφών στο υπόγειο της Βιοτεχνικής Σχολής (μετέπειτα Διπλάρειος) αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά τμήμα του αρχαίου τείχους σε μήκος μάλιστα, 10 μέτρων στην πλατεία Θεάτρου ενώ στην γωνία Σαπφούς και Μενάνδρου εντοπίσθηκε τμήμα του προτειχίσματος με τετράγωνο πύργο, που ήταν ενσωματωμένος στην εξωτερική πλευρά του τείχους.
Τα πρώτα ευρήματα
Στην δεκαετία του ΄60, εποχή μεγάλης ανοικοδόμησης της Αθήνας τα ευρήματα ήταν καταιγιστικά. Μόνον στην οδό Μενάνδρου –ή και Μενάνδρου και Σοφοκλέους– ήρθαν στο φως τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μιας πολυτελούς κατοικίας της Υστεροκλασικής εποχής (του 4ου π.Χ. αιώνα) με δάπεδα καλυμμένα από εξαιρετικά ψηφιδωτά ενώ, όπως έδειξε η ανασκαφή, πάνω από τα ερείπιά της είχε κατασκευαστεί αργότερα, στην Ελληνιστική εποχή και άλλη οικία!
Επίσης εντοπίσθηκαν και άλλα ακόμη κτίσματα της Ελληνιστικής εποχής, όπως και λείψανα υδραυλικού συστήματος, δηλαδή αγωγοί, φρέατα και δεξαμενές, που βρέθηκαν σε βάθος μόνον ενός μέτρου. Και ακόμη, μία δεξαμενή των υστερορωμαϊκών χρόνων, όπως όμως και βυζαντινά ίχνη, που προέκυψαν από ομάδα κεραμεικής.
Στην οδό Σοφοκλέους το πλέον εντυπωσιακό εύρημα ήταν δύο τάφοι του 5ου π.Χ. αιώνα, ο ένας σε μαρμάρινη λάρνακα και ο άλλος κτιστός κιβωτιόσχημος ενώ σε άλλο σημείο του ίδιου δρόμου (σε όρυγμα του ΟΤΕ) βρέθηκαν και θραύσματα από οξυπύθμενους αμφορείς, όπως κι ένας αγωγός. Σοφοκλέους και Σωκράτους εξάλλου, αποκαλύφθηκαν δύο τμήματα του προτειχίσματος –το ένα σώζεται σε ύψος επτά δόμων και το άλλο σε τρεις-, όπως επίσης και δύο τάφοι της Παλαιοχριστιανικής εποχής με καμαρωτή στέγη.
Κτήρια, φρέατα, δεξαμενές
Στην πλατεία Θεάτρου τα πρώτα ενδιαφέροντα, αρχαία ευρήματα ήρθαν το 1973-74, όταν ανακαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά λείψανα, που χρονολογούνται από την Υστεροκλασική περίοδο έως τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Συγκεκριμένα, ένα κτίσμα της Υστεροκλασικής εποχής και ένα της Υστερορωμαϊκής, ένα ψηφιδωτό δάπεδο του 5ου μ.Χ. αιώνα και ακόμη ένα φρέαρ, μία δεξαμενή και μία κατασκευή με καμαρωτή στέγη.
Στην συνέχεια, το 2011 εντοπίσθηκαν σε βάθος μόλις 55 εκατοστών τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός κτίσματος (τμήμα τοίχου και δαπέδου) των ρωμαϊκών χρόνων ενώ στην συμβολή της πλατείας Θεάτρου με την οδό Θεάτρου ο μεγάλος λαξευτός λίθος, που ήρθε στο φως το 2013 έδωσε το στίγμα για το θεμέλιο κάποιας ισχυρής αλλά άγνωστης κατασκευής.
Τμήμα του προτειχίσματος της Κλασικής Αθήνας ανασκάφηκε εξάλλου, το 1998 σε δύο σημεία της οδού Σωκράτους, μαζί με ένα μικρό μέρος του τείχους, στο ίδιο σημείο όμως βρέθηκαν και ταφές του 2ου έως 6ο μ.Χ. αιώνα αλλά επίσης ένας αγωγός και δεξαμενή.
Η πραγματικότητα δηλαδή, της περιοχής εντυπωσιάζει. Μαζί και το γεγονός, ότι όλα αυτά τα οικοδομήματα βρίσκονταν αρκετά μακριά από το κέντρο της ρωμαϊκής Αθήνας, η οποία, όπως γνωρίζουμε είχε αναπτυχθεί στην περιοχή του σημερινού Εθνικού Κήπου.
Εν τούτοις, τα ευρήματα αυτά είναι σήμερα «αόρατα». Είτε γιατί καταχώθηκαν είτε γιατί διαλύθηκαν –αν και τα κινητά έχουν αποθηκευθεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία- ενώ δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός, ότι κάποια άλλα δεν υπέπεσαν ποτέ στην αντίληψη των αρχαιολόγων, καθώς ο έλεγχος των οικοδομών τον 19ο έως και το μέσον του 20ου αιώνα ήταν εξαιρετικά πλημμελής ή και απουσίαζε. ΄Ετσι η ανάδειξη των αρχαίων στην πλατεία Θεάτρου τώρα δίνει το στίγμα όλης της περιοχής, που ξυπνά τις μνήμες της.
