Το ερειπωμένο φρουριακό συγκρότημα στη θέση Κριτζιανά, περίπου τέσσερα χιλιόμετρα ΝΑ της Επανομής βρίσκεται εκεί από το 1530 και αποτελεί εξάρτημα της μονής της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας στη Χαλκιδική.
Το μεταβυζαντινό μετοχιακό συγκρότημα, έκτασης περίπου 850τμ, έχει σχήμα ενός ακανόνιστου πεντάπλευρου που ορίζεται από λιθόκτιστο περίβολο με δύο τετράγωνους ακραίους οχυρωματικούς πύργους στα νότια.
Στον εσωτερικό χώρο του Μετοχίου, υπάρχει κεντρικό πυργόσπιτο τετράγωνου σχήματος, το οποίο αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους, με κεντρική είσοδο στη νότια πλευρά, στην οποία οδηγεί διπλή κτιστή σκάλα.
Το ισόγειο και ο πρώτος όροφος είχαν χρήση αποθήκης, ενώ στον δεύτερο όροφο βρισκόταν η κατοικία του τοποτηρητή του μοναστηριού.
Στα κτήρια του Μετοχίου έχουν χρησιμοποιηθεί πολλά αρχαία υλικά που ενδεχομένως προέρχονται από κάποια αρχαία γειτονική πόλη.
Σύμφωνα με εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή που βρίσκεται πάνω από το υπέρθυρο του κεντρικού πύργου, το φρουριακό συγκρότημα ανεγέρθηκε τον Οκτώβριο του 1530, όταν ηγούμενος της μονής της Αγίας Αναστασίας ήταν ο ιερομόναχος Θεωνάς, μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ενώ σύμφωνα πάντα με την επιγραφή κατά τη στιγμή της ανέγερσης της μονής, οικονόμος της περιουσίας των Κριτζιανών, ήταν ο Σωφρόνιος.
Πηγές
Βαρσάμη Μ.-Ε., Μόσχου Ε. (2024) ΜΕΤΕΧΩ Μία αρχιτεκτονική ιστορία στο μετόχι των Κριτζιανών, Διπλωματική Εργασία Φεβρουάριος 2024 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ
Παζαράς Θ. (1993). Επανομή. Ιστορία-Μνημεία-Τοπογραφία, Θεσσαλονίκη 1993
Παζαράς Θ. (2015). Η κτητορική επιγραφή του Μετοχίου της Αγίας Αναστασίας στα Κριτζιανά Επανομής. Μακεδονικά, 10(1), 143–151.
Πηγή: Parallaxi Magazine
