Πώς ήταν η πλατεία Ομονοίας πριν γίνουν τα έργα του ΗΣΑΠ το 1928 και πώς θα είναι σήμερα. Από τον τετράγωνο σχηματισμό στο τεράστιο συντριβάνι. Η ιστορία του “Πεντάκυκλου” αγάλματος που διατηρεί τη θέση του.
Γράφει ο Χρήστος Δεμέτης
Στην τελική ευθεία μπήκαμε για την παράδοση της πλατείας Ομονοίας η οποία το περασμένο έτος έχει περιφραχθεί και δεν είναι προσβάσιμη στους πολίτες.
Η πρόθεση είναι να θυμίζει μεν την παλιά μορφή της με το σιντριβάνι, με την διάβαση ωστόσο για τους πεζούς που ενώνει την Πανεπιστημίου και την Αγίου Κωνσταντίνου να παραμένει. Η ανακαίνιση, κόστους 500.000 ευρώ, αποτελεί δωρεά του Ιδρύματος Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη στον Δήμο Αθηναίων.
Όπως έχει γίνει γνωστό, θα αντικατασταθεί το σύνολο της υπάρχουσας επίστρωσης (επιφάνεια 4.500τμ) με πλάκες ψυχρού υλικού, οι οποίες θα συμβάλλουν στη μείωση της θερμοκρασίας κατά τους θερινούς μήνες, συμβάλλοντας αποφασιστικά και στην περιβαλλοντική αναβάθμιση της πλατείας.
Σύμφωνα με το σχέδιο θα τοποθετηθούν φωτιστικά νέας τεχνολογίας τύπου LED.
Σύμφωνα με το πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας των Κλεάνθη και Έντουαρτ Σάουμπερτ, το 1834, ο χώρος προοριζόταν αρχικά για την ανέγερση των Ανακτόρων. Το σχέδιο όμως δεν προχώρησε ποτέ. Το ίδιο έγινε και με το επόμενο σχέδιο του Βαυαρού Λέο φον Κλέντσε, το 1844. Η πρότασή του προέβλεπε τη δημιουργία μιας μικρής κυκλικής πλατείας, με την ονομασία Πλατεία Όθωνος.
Ο χώρος τελικά διαμορφώθηκε σε πλατεία το 1846 και αρχικά πήρε το όνομα Πλατεία Ανακτόρων και στη συνέχεια Πλατεία Όθωνος.
Το 1862 μετονομάσθηκε σε Πλατεία Ομονοίας, όταν στο χώρο αυτό συγκεντρώθηκαν και έδωσαν όρκο “ομονοίας” οι αρχηγοί των αντιπάλων πολιτικών μερίδων.
Το 1895 δημιουργήθηκε ο υπαίθριος σταθμός του τρένου Αθηνών – Πειραιώς. Ο πρώτος σταθμός “Ομόνοια” εγκαινιάστηκε στις 17 Μαΐου (την ίδια ημέρα με τον σταθμό Μοναστηράκι) και ήταν υπαίθριος ημιυπόγειος σταθμός, τύπου ανοικτού ορύγματος, στη διασταύρωση των οδών Λυκούργου και Αθηνάς.
Το 1930 η πλατεία έγινε κυκλική, κατασκευάστηκαν περίπτερα για τους ανθοπώλες και απέκτησε εμπορικό χαρακτήρα.
Η διαρρύθμιση του υπόγειου χώρου έγινε το 1954 με την κατασκευή μιας υπόγειας πλατείας με τράπεζες, καταστήματα και τις πρώτες κυλιόμενες σκάλες ενώ το 1960 μπήκε το εμβληματικό σιντριβάνι.
Το 1988 εγκαταστάθηκε ο γυάλινος “Δρομέας”, έργο του γλύπτη Κώστα Βαρώτσου, για το οποίο γράφουμε αναλυτικότερα παρακάτω.
Η τελευταία μεταμόρφωση της πλατείας έγινε την περίοδο πριν από την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.
Η πλατεία πριν από την έναρξη των εργασιών για την κατασκευή του σταθμού, τον Ιανουάριο του 1928:
Κατασκευή σήραγγας Ομόνοια – Αττική, 1928:
H διαμόρφωση της πλατείας Ομονοίας την ημέρα των εγκαινίων της στις 21 Ιουλίου του 1930. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του ΗΣΑΠ:
Παρακάτω ιστορικό ντοκουμέντο από τα εγκαίνια του σταθμού. Αμαξοστοιχία του ηλεκτρικού διαπερνά τη χάρτινη επιγραφή “21 Ιουλίου 1930” και εισέρχεται στο σταθμό.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσέρχεται στα εγκαίνια του υπόγειου σταθμού, το 1930:
Xριστουγεννιάτικος στολισμός στην πλατεία το 2001:
Η Ομόνοια όταν ολοκληρώθηκε το 2003:
Το Πεντάκυκλο
Ο γλύπτης Γιώργος Ζογγολόπουλος έχει συνδέσει το όνομά του με την πλατεία Ομονοίας.
Η σχέση του γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου με την πλατεία Ομονοίας ξεκινά το 1958, όταν του απονεμήθηκε από κοινού με τον αρχιτέκτονα Κ. Μπίτσιο το 1ο και το 3ο βραβείο στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό και Καλλιτεχνικό διαγωνισμό που είχε προκηρυχθεί από το τότε Υπουργείο Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων για την διαμόρφωση της πλατείας.
Η σύνθεση της πλατείας Ομονοίας το 1958 περιελάμβανε έναν εξωτερικό κύκλο ο οποίος περιέκλειε ένα μικρότερο ισοσκελές εξάγωνο, μέσα στο οποίο βρίσκονταν ένα ισοσκελές πεντάγωνο. Στο πεντάγωνο αυτό ήταν τοποθετημένη μια υδάτινη γλυπτική σύνθεση αποτελούμενη από πίδακες που σχημάτιζαν ένα υδάτινο διαγώνιο τόξο που προσέκρουε σε έναν υδάτινο τοίχο και από μία υδάτινη κολόνα ύψους 18,00 μέτρων. Στον αντίποδα της υδάτινης αυτής κολόνας η γλυπτική σύνθεση προέβλεπε την τοποθέτηση ενός γλυπτού με τίτλο “Ποσειδώνας”.
Στον εξωτερικό χώρο μεταξύ του κύκλου και του εξαγώνου αρχικά είχε σχεδιαστεί μια σύνθεση αποτελούμενη από χρωματιστά βότσαλα, η οποία ωστόσο δεν πραγματοποιήθηκε και στη θέση της τοποθετήθηκε γκαζόν.
Το έργο πραγματοποιήθηκε και εγκαινιάστηκε το 1960, με τους γνωστούς σε όλους μας υδάτινους πίδακες, όμως το αναπόσπαστο γλυπτό “Ποσειδώνας” ουδέποτε τοποθετήθηκε στην πλατεία Ομονοίας.
Στη συνέχεια έγιναν διάφορες παρεμβάσεις, τοποθετήθηκε το γλυπτό “Δρομέας” του Κώστα Βαρώτσου και τελικά στο πλαίσιο της νέας διαμόρφωσης της πλατείας Ομονοίας, ύστερα από διαγωνισμό που διεξήγαγε η εταιρία “Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Α.Ε.” το 2001, τοποθετήθηκε στην πλατεία, στη θέση όπου ευρίσκεται μέχρι σήμερα, το υδροκινητικό γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου με τίτλο “Πεντάκυκλο”, το οποίο το ίδιο έτος είχε εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην Biennale της Βενετίας.
Ο Δρομέας, έργο του Κώστα Βαρώτσου, δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 1988 στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής δράσης “Δρώμενα” που οργάνωνε ο δήμος Αθηναίων επί δημαρχίας Μιλτιάδη Έβερτ και αντιδημαρχίας πολιτισμού Σταύρου Ξαρχάκου. Το άγαλμα αρχικά τοποθετήθηκε στην πλατεία Ομονοίας, όπου έμεινε μέχρι την έναρξη των εργασιών για το σταθμό του μετρό, οπότε και μεταφέρθηκε στη θέση που βρίσκεται μέχρι και σήμερα, στην πλατεία Μεγάλης του Γένους Σχολής, μπροστά στο ξενοδοχείο Hilton:
Το γλυπτό βρίσκεται ανατολικά της πλατείας μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου και Σταδίου μέσα σε ειδικά διαμορφωμένη δεξαμενή νερού, έχει ύψος 15 μέτρα, είναι κατασκευασμένο από ανοξείδωτο ατσάλι και αποτελείται από σταυροειδή κατασκευή με πέντε κύκλους οι οποίοι κινούνται με τη βοήθεια του νερού.
Η υδροκινητική λειτουργία του γλυπτού επί σειρά ετών παρέμενε ημιτελής, καθώς είχε διακοπεί η παροχή νερού. Εξαίρεση αποτελεί ένα σύντομο χρονικό διάστημα (2008 με αρχές 2009), κατά το οποίο το έργο συντηρήθηκε σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων και λειτούργησε υδροκινητικά, όπως το είχε σχεδιάσει ο δημιουργός του.
Το έργο που δεν έγινε
Η μακέτα της έκθεσης “Rethink Athens: Η Αθήνα στο κέντρο” για την Ομόνοια. Ήταν η πρόταση του ιδρύματος Ωνάση που παραδόθηκε το 2014. Σύμφωνα με αυτό το σχέδιο, η πλατεία θα ανακτούσε το τετράγωνο του νεοκλασικού σχεδιασμού της, το κεντρικό της πλάτωμα θα είχε δέντρα και υδάτινα στοιχεία ενώ προβλέπονταν και τραπεζοκαθίσματα. Το μεγαλόπνοο πλάνο δεν προχώρησε ελλείψει κοινοτικής χρηματοδότησης εν μέσω κρίσης.
Η πλατεία όπως θα είναι σήμερα με το μεγάλο κυκλικό συντριβάνι στη μέση:
Ο Βαρώτσος έχει πει για τον Δρομέα της πλατείας Ομονοίας:
“Αυτό που είχα στο μυαλό μου ήταν η ιδέα του περαστικού. Η Ομόνοια ήταν πάντα μία αφετηρία. Όλοι οι επαρχιώτες και όλοι οι ξένοι έρχονταν και έρχονται στην Ομόνοια. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν η φιγούρα του ανθρώπου που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Ένας ξένος που μόλις τον συναντάς, τον ρωτάς: “Πότε ήρθες;” και αμέσως μετά ρωτάς: “Πότε φεύγεις;”. Αυτός ο άνθρωπος εξελίχθηκε στη συνέχεια σε Δρομέα. Η υπόθεση του Δρομέα ήταν κάτι που άλλαζε σταδιακά την εικόνα της πόλης, η οποία άρχισε να αποκτά σημείο αναφοράς.
Το δίδυμο Έβερτ-Ξαρχάκος είχαν καταφέρει το αδύνατο. Είχαν καταφέρει να εμπνεύσουν τους υπαλλήλους του Δήμου, οι οποίοι κάθε βράδυ εθελοντικά βοηθούσαν στην κατασκευή του έργου. Μετά τις επτά το βράδυ όλο το προσωπικό του πνευματικού κέντρου του Δήμου κατέβαινε στην Ομόνοια και ένας έκοβε γυαλί, άλλος καθάριζε, άλλος μετέφερε.
Το 1993 μας ειδοποίησαν από το μετρό ότι ήθελαν να σκάψουν ακριβώς στο σημείο που στεκόταν ο Δρομέας. Τότε ήταν που έπρεπε να τον γκρεμίσουμε γιατί δεν ήταν φτιαγμένος για να μεταφερθεί. Προηγήθηκαν αρκετές συζητήσεις με την εταιρεία Bechtel, η οποία είχε αναλάβει να φτιάξει κάποιες από τις γραμμές του μετρό. Αυτό που μου είπαν οι υπεύθυνοι της εταιρείας ήταν ότι θα γκρέμιζαν το έργο και θα το ξαναέφτιαχναν κάπου αλλού. Το συμβόλαιό τους με το ελληνικό δημόσιο ανέφερε άλλωστε, πως ότι χαλούσαν θα το ξαναέφτιαχναν. Κι έτσι έγινε. Το έργο ξαναφτιάχτηκε από την αρχή το 1994 στο Hilton”.
