Λέμε πολλές φορές για τα περίεργα παιχνίδια που παίζει η μοίρα στη ζωή του κάθε ανθρώπου, αλλά για σκεφτείτε πώς μπορεί να ένιωσε και να νιώθει σήμερα ο Νίκος Κομνηνός, που λίγους μήνες πριν ξεσπάσει η πανδημία, είχε εκδώσει βιβλίο για…μια παγκόσμια πανδημία;
“Η Σπίθα” είναι ένα έργο που περιγράφει όσα ζήσαμε με αρκετή ακρίβεια, σε βαθμό να σκέφτεται κανείς ότι ο συγγραφέας έχει κάποιες μαντικές ικανότητες ή ότι έχει μια έκτη αίσθηση που τον ώθησε προς αυτό. Αν και δε μπορεί να απορριφθεί 100% αυτό το ενδεχόμενο, όπως παραδέχεται ο ίδιος στη συνέντευξη που μας έδωσε, το έργο δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας μαντικής ικανότητας.
Είναι μια ιστορία που βασίστηκε σε ανάλυση της παγκόσμιας πραγματικότητας ως προς το περιβάλλον και τον πλανήτη μας. Ο Νίκος Κομνηνός θέλησε να βρει έναν τρόπο να παρακινήσει τον κόσμο να δει ακόμα πιο σοβαρά αυτό που συμβαίνει σήμερα. Ή τουλάχιστον αυτό που συμβαίνει σήμερα στη σκιά του κορωνοϊού και της πανδημίας, η οποία για πολλούς δεν έχει γίνει κατανοητό πως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την περιβαλλοντική κρίση.
Το βιβλίο “Η Σπίθα” κυκλοφόρησε πρώτα στα αγγλικά και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Χριστόδουλο Λιθαρή για λογαριασμό των Εκδόσεων Καστανιώτη και θέτει πολλά ζητήματα επί τάπητος. Το πιο σημαντικό κατ΄εμέ είναι αν μπορεί η σωτηρία του πλανήτη να έρθει με απολύτως ελεύθερη βούληση των ανθρώπων ή θα πρέπει να υπάρξει παρέμβαση σε αυτή. Όταν το συζητάς για την πραγματικότητα ακούγεται τρομοκρατικό και τρομακτικό. Όταν όμως το συναντάς σε μια μυθοπλασία, τότε μπορείς να το αναλύσεις μέσα σου με περισσότερη λογική.
Ο Νίκος Κομνηνός απαντά μεταξύ άλλων και σε αυτό το ερώτημα σε σχέση με την ιστορία που αφηγείται που πριν μερικούς μήνες θα την λέγαμε fiction. Σήμερα όμως την λέμε απλώς spoiler!
– Η ιστορία του βιβλίου σας είναι γραμμένη πριν μερικά χρόνια και τοποθετημένη στο 2022. Όταν πήρε την έκταση που έχει πια ο κορωνοϊός, πώς νιώσατε που βλέπατε να γίνονται ουσιαστικά πραγματικότητα;
Έκπληξη. Όταν γράφεις ένα μυθιστόρημα για το άμεσο μέλλον, όπως η «ΣΠΙΘΑ», παίρνεις το ρίσκο να σε προλάβουν οι εξελίξεις. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής, αρκετές φορές γύρισα πίσω γιατί είχαν αλλάξει τα δεδομένα. Πάντως, για την πανδημία αυτό δεν χρειάστηκε. Παρακολούθησα προσεκτικά τον κορωνοϊό από τις πρώτες ημέρες που εμφανίστηκε στη Κίνα, και θεωρώ ακόμα απίστευτο πως εξελίχθηκε ακριβώς όπως περιγράφεται στο βιβλίο.
– Χρειάζεται να έχεις κανείς μεγάλη διορατικότητα για να αντιληφθεί πως αυτό που συνέβη, ερχόταν με μαθηματική ακρίβεια;
Η πανδημία στη ΣΠΙΘΑ αποτελεί ένα άρρηκτο κομμάτι της πλοκής αλλά είναι μόνο μια από τις προβλέψεις για το άμεσο μέλλον. Δεν νομίζω ότι είναι αποτέλεσμα διορατικότητας, αλλά κοινής λογικής.
– Το βιβλίο σας έχει ένα μυθιστορηματικό περιτύλιγμα, αλλά είναι ένα έργο που τοποθετεί τη μύτη του πικάπ στο σημείο που βρίσκεται ο πλανήτης και απλώς το αποτυπώνει με περισσότερη γλαφυρότητα. Ποια είναι τα προσωπικά κίνητρα που σας οδήγησαν σε αυτή την ιστορία;
Αγωνιώ ιδιαίτερα για την καταστροφή που επιφέρει καθημερινά ο άνθρωπος στο περιβάλλον. Αν και το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες, η αντιμετώπισή του προχωράει με απελπιστικά αργούς ρυθμούς. Για κάθε βήμα μπρος, μοιάζει να πηγαίνουμε δύο και τρία πίσω. Στο μεταξύ ο χρόνος περνάει και πλησιάζουμε στο σημείο μη επιστροφής.
Η προστασία του πλανήτη είναι υπόθεση όλων μας. Η κυρίαρχη ανησυχία μου είναι θα χρειαστεί ο άνευ προηγουμένου συντονισμός του ανθρώπινου είδους για να αντιστραφεί η ζημιά που έχει ήδη γίνει. Και πώς θα μπορέσουμε να συμπαραταχθούμε για την επίλυση ενός προβλήματος για το οποίο δεν έχουμε καν συμφωνήσει ότι υπάρχει;
– Καθώς σε μια ιστορία ο δημιουργός μπορεί να μεγαλοποιήσει και να κάνει πιο συνταρακτικά και επείγοντα τα πράγματα, υπήρξαν στιγμές που αυτά που γράφατε να σας φόβισαν ίσως;
Ναι, εννοείται. Αυτά που γράφω δεν τα θεωρώ απλά πιθανά, αλλά αναπόφευκτα. Αυτό είναι το πραγματικά τρομακτικό.
– Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η συγγραφή μιας τέτοιας ιστορίας σας προετοίμασε ψυχολογικά καλύτερα γι΄αυτό που τελικά συνέβη, ή πάντοτε η θεωρία από την πράξη θα απέχουν παρασάγγας;
Για ό,τι έχει συμβεί μέχρι τώρα, ήμουν όντως ψυχολογικά προετοιμασμένος. Για ό,τι συμβεί από εδώ και πέρα, δεν μπορώ να πω το ίδιο. Στη «ΣΠΙΘΑ», εκτός από την περιγραφή της πανδημίας, έχω δώσει μια εκδοχή τόσο για την προέλευση του ιού, όσο και για το σκοπό που εξυπηρετεί. Αυτή τη στιγμή, βρισκόμαστε ακόμα στη μέση της εξέλιξης. Έχουμε ζήσει το μισό έργο.
– Διαβάζοντας το βιβλίο, γίνονται αναφορές σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Πόσο εφικτό ήταν στο μυαλό σας να συνδέσετε τη φαντασία με το πραγματικό κι αν κάποιο από τα δύο παρεμπόδισε το άλλο στην πορεία της συγγραφής; Σας το ρωτάω γιατί μου φαίνεται κάτι δύσκολο θεωρητικά.
Η σύνδεση της φαντασίας με ιστορικά ή μελλοντικά προγραμματισμένα γεγονότα είναι για μένα μια συναρπαστική περιπέτεια που δίνει κύρος και αληθοφάνεια στην πλοκή. Φυσικά, πάντα υπάρχει το ρίσκο να σε προλάβουν ή να σε ξεπεράσουν τα γεγονότα, κάτι που συνέβη και κατά τη διάρκεια της συγγραφής.
– Αν η ιστορία σας δεν είχε ολοκληρωθεί πριν τον κορωνοϊό και εξακολουθούσατε να την γράφετε, υπάρχουν πράγματα που θα αλλάζατε ενδεχομένως έχοντας το πραγματικό βίωμα μιας πανδημίας;
Το ξέσπασμα της πανδημίας ξεδιπλώνεται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου και, όχι, δεν θα άλλαζα κάτι, γιατί η περιγραφή είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Στα μέσα του βιβλίου επανέρχομαι στην αντιμετώπισή της. Εξέλιξη, που δεν έχουμε ακόμα βιώσει.
– Με έβαλε σε αρκετή σκέψη μια φράση στο βιβλίο σας, στο κεφάλαιο Ανθρώπινη Φύση. «Θα μπορούσαν να γίνουν πολλά καλά στον κόσμο αν οι άνθρωποι στις καλές στιγμές συνήθιζαν να δρουν όπως είναι προγραμματισμένοι να αντιδρούν ενώπιον των καταστροφών». Θεωρείτε πως ένα τόσο άσχημο κοινό βίωμα όπως είναι η πανδημία κι όπως είναι, απείρως περισσότερο, η οικολογική καταστροφή, μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα κοινωνική συμφωνία, σε μια ανανέωση όρκων της ανθρωπότητας ή κάτι τέτοιο είναι ουτοπικό;
Σε παγκόσμιο επίπεδο, το βίωμα της πανδημίας φαίνεται να οδήγησε ήδη σε νέα κοινωνική συμφωνία, καθότι κλειστήκαμε αδιαμαρτύρητα στα σπίτια μας έτσι ώστε να προστατεύσει ο ένας τον άλλο. Βέβαια, αυτό δεν έγινε παντού και με τον ίδιο τρόπο. Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η πιθανή – σε μερικές χώρες διαφαινόμενη – εκμετάλλευση αυτής της νέας συμφωνίας από τις εξουσίες για προωθήσουν τον περιορισμό των ελευθεριών μας, τον έλεγχο των κινήσεων μας, το διαμοιρασμό των προσωπικών δεδομένων, κ.ο.κ. Είναι τελικά αυτό που επετεύχθη μια νέα κοινωνική συμφωνία ή, με την «ευκαιρία», συναινέσαμε άθελα μας σε περισσότερο έλεγχο των ζωών μας από τις αρχές;
Όσον αφορά την οικολογική καταστροφή, ο μόνος τρόπος αντιμετώπισής της είναι μια ευρεία παγκόσμια κοινωνική συμφωνία που να υπερβαίνει σύνορα, εθνικότητες, θρησκείες, φυλές και ότι άλλο μας χωρίζει ως ανθρώπινο είδος. Δυστυχώς, στη παρούσα συγκυρία και για το άμεσο μέλλον δεν βλέπω να διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο. Ίσως γιατί πρόκειται για μια δυσδιάκριτη απειλή, δυσθεώρητων διαστάσεων, βραδέως εξελισσόμενη και απείρως πιο σοβαρή.
– Κάτι άλλο που συμπέρανα καθώς διάβαζα το βιβλίο είναι πως η ευτυχία είναι πολύ πιο πιθανό να βιωθεί όταν κάποιος παλεύει για την επιβίωση παρά όταν μοχθεί για κάτι πολύ περισσότερο από το ευ ζην. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό, αν κατάλαβα καλά;
Η ευτυχία συγχέεται συχνά με το εφήμερο αίσθημα της ικανοποίησης. Όταν αγωνιζόμαστε για περισσότερα από τα βασικά, τότε η ικανοποίηση μάς ξεγλιστράει και η επιδίωξη της ευτυχίας μετατρέπεται σε μια δυσεπίλυτη εξίσωση.
– Το μεγάλο ζήτημα της ιστορίας σας είναι η σύγκρουση της ηθικής με το καλό. Κάτι που υπήρχε πάντοτε σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, αλλά στην Σπίθα αποκτά τρομακτικά μεγάλες διαστάσεις, καθώς μιλάμε για παρέμβαση στην ανθρώπινη βούληση. Τελικά ο σκοπός αγιάζει τα μέσα ή πρέπει όλα να είναι εξ ορισμού και αυτόνομα «άγια»;
Αν μας έχει μάθει κάτι η ιστορία είναι ότι ο σκοπός ουδέποτε αγιάζει τα μέσα, γιατί γίνεται άλλοθι για τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ανθρωπότητας. Παρόλα αυτά, αν υπάρχει κάποιο σχέδιο για τη σωτηρία του πλανήτη, θα πρέπει πιθανά να εξαιρεθεί από αυτόν τον κανόνα.
– Έχω μια εικασία, περισσότερο πεποίθηση θα την έλεγα. Επειδή έτυχε πρόσφατα να διαβάσω και το βιβλίο Η Χορτοφάγος, πιστεύω ότι αν είναι οι αρνητές της περιβαλλοντικής κρίσης να πειστούν και να αλλάξουν, θα το κάνουν υποκινούμενοι από ένα βιβλίο παρά από μια ομάδα αξιόλογων επιστημόνων. Αν είναι κάτι που το ασπάζεστε, γιατί μπορεί να συμβαίνει; Κι αν συμβαίνει, είναι απαραίτητα καλό ή κακό;
Η δύναμη ενός μυθιστορήματος είναι ότι αγγίζει πολύ περισσότερο κόσμο απ’ ότι μια επιστημονική μελέτη, την οποία εκ των πραγμάτων απορρίπτουν οι αρνητές της περιβαλλοντικής κρίσης. Αυτό ήταν και το δικό μου κίνητρο να γράψω τη «ΣΠΙΘΑ». Πάντως, αντικειμενικά, είναι προτιμότερο αυτό το βήμα να το έχουν οι επιστήμονες και όχι οι συγγραφείς μυθιστορημάτων.
* Βρείτε τη Σπίθα στις Εκδόσεις Καστανιώτη.
