ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΩΝ ΙΟΥΛΙΑΝΩΝ: Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΒΑΣΙΛΙΚΟ «ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ» ΤΟΥ 1965
Πέμπτη 15 Ιουλίου 1965. Οι δείκτες των ρολογιών δείχνουν ακριβώς επτά το απόγευµα όταν η πρωθυπουργική λιµουζίνα φθάνει στο βασιλικό ανάκτορο της οδού Ηρώδου Αττικού – στο ίδιο νεοκλασικό µέγαρο που σήµερα στεγάζεται η Προεδρία της ∆ηµοκρατίας. Ο 77χρονος πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ανεβαίνει µε σταθερά βήµατα τα µαρµάρινα σκαλιά της εισόδου και κατευθύνεται στην αίθουσα που τον περιµένει ο βασιλέας Κωνσταντίνος Β’ του οίκου των Γλίξµπουργκ. Είναι µόλις 25 ετών.
Η συνεργασία των δύο ανδρών τον πρώτο καιρό ήταν αγαστή και ο νεαρός άνακτας σεβόταν τον θεσµικό ρόλο, την πείρα και την ηλικία του επονοµαζόµενου «Γέρου της ∆ηµοκρατίας». Τώρα όµως οι σχέσεις τους βρίσκονται στο ναδίρ, καθώς ο πρωθυπουργός έχει εκφράσει την επιθυµία να αναλάβει παράλληλα και το υπουργείο Εθνικής Αµύνης, αλλά το Παλάτι διαφωνεί µε ένα τέτοιο ενδεχόµενο, καθώς πιστεύει ότι ο πρόεδρος της κυβέρνησης θέλει να καλύψει τον γιο του Ανδρέα, ο οποίος σύµφωνα µε δηµοσιεύµατα εµπλέκεται σε µια συνωµοτική πολιτικο-στρατιωτική οργάνωση αριστερών αποκλίσεων ονόµατι ΑΣΠΙ∆Α, που σκόπευε να ανατρέψει το καθεστώς, να καταργήσει το πολίτευµα της βασιλευόµενης δηµοκρατίας και να επιβάλει δικτατορία.
Η κρίση μόλις ξεκινήσε
Ο πρωθυπουργός θεωρεί ότι έχει το αυτονόητο δικαίωµα να ορίζει υπουργούς της αρεσκείας του και το στέµµα ότι δύναται να τους εγκρίνει ή να τους απορρίπτει· θεσµικά πάντως, το ισχύον Σύνταγµα του 1952 είναι ξεκάθαρο επί τούτου: «Ο Βασιλεύς διορίζει και παύει τους Υπουργούς αυτού» (άρθρο 31). Η συζήτηση κράτησε κάτι λιγότερο από δέκα λεπτά. -Μεγαλειότατε, εµµένω εις την επιστολήν µου. Ο κ. Γαρουφαλιάς θα αποπεµφθή. Θα τον αντικαταστήσω εγώ ως υπουργόν Αµύνης, ξεκαθαρίζει ο Παπανδρέου. -Κύριε πρόεδρε, και εγώ εµµένω εις ό,τι σας έγραψα. ∆εν αποδέχοµαι την άποψίν σας, απαντά ο Κωνσταντίνος. -Ωστε, µεγαλειότατε, ευρισκόµεθα εν διαφωνία. -∆υστυχώς. Και αυτό σηµαίνει ότι παραιτείσθε; -Βεβαιότατα. Αύριον θα σας υποβάλω εγγράφως την παραίτησίν της κυβερνήσεώς µου. -∆εν χρειάζεται, κύριε πρόεδρε. Μου αρκεί η προφορική υποβολή της. Θεωρώ την παραίτησίν σας ως δεδοµένην από την στιγµήν αυτήν…
Η παραπάνω στιχοµυθία έχει επιβεβαιωθεί και από τις δύο πλευρές. Ωρα 19.13 ο πρωθυπουργός εξέρχεται σκυθρωπός από τα ανάκτορα και οδεύει προς το σπίτι του, στο Καστρί. ∆ύο ώρες αργότερα λαµβάνει ένα απροσδόκητο τηλεφώνηµα από το πολιτικό του γραφείο. «Ο βασιλιάς µόλις όρκισε νέα κυβέρνηση µε πρωθυπουργό τον Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα (σ.σ.: µέχρι τότε πρόεδρο της Βουλής)» θα του πουν. Η κρίση των Ιουλιανών µόλις είχε ξεκινήσει και επί της ουσίας θα ολοκληρωνόταν δύο χρόνια αργότερα µε τον πλέον δραµατικό τρόπο, την επιβολή της δικτατορίας του 1967. Πώς φθάσαµε όµως στη σοβαρότατη πολιτική κρίση που συγκλόνισε τη χώρα; Για να αντιληφθούµε πλήρως τα τεκταινόµενα, θα πρέπει να τα πάρουµε µε τη σειρά.
Ο εκλογικός θρίαμβος
Ενάµιση χρόνο νωρίτερα, στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, η Ενωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου καταγάγει έναν πραγµατικό θρίαµβο. Λαµβάνει 52,72% και 171 έδρες, έναντι 35,26% του συνασπισµού της δεξιάς ΕΡΕ µε το Κόµµα Προοδευτικών. Η ορκωµοσία της νέας κυβέρνησης θα γίνει στις 18 Φεβρουαρίου στα ανάκτορα του Τατοΐου, λόγω ασθένειας του 63χρονου βασιλέα Παύλου Α’, ο οποίος θα φύγει από τη ζωή δεκαεννέα ηµέρες αργότερα, από καρκίνο του στοµάχου. Το θρόνο αναλαµβάνει ο γιος του Κωνσταντίνος.
Παρά την ισχυρότατη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η Ενωση Κέντρου είναι ανοµοιογενής και εσωκοµµατικά ασταθής, µε αποτέλεσµα να υπόκειται σε ποικίλες πιέσεις, κάτι που φάνηκε πολύ σύντοµα. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι κατά τη διάρκεια της εκλογής νέου προέδρου της Βουλής 30 από τους βουλευτές της καταψηφίζουν τον κυβερνητικό υποψήφιο Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα, που εξελέγη τελικά µε τη δεύτερη ψηφοφορία.
Τρεις µήνες αργότερα, στις 18 Μαΐου 1965, η προσκείµενη στην ΕΡΕ τοπική εφηµερίδα «Ηµερήσιος Κήρυξ» της Λάρισας αποκαλύπτει την ύπαρξη µιας οργάνωσης που δρα µυστικά µέσα στο στράτευµα, µε το όνοµα ΑΣΠΙ∆Α (από τα αρχικά τού «Αξιωµατικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, ∆ηµοκρατία, Αξιοκρατία»).
Το κείµενο αναφέρει ότι σε αυτή συµµετείχαν κεντρώοι και αριστεροί αξιωµατικοί που σκόπευαν να επιβάλουν δικτατορικό καθεστώς. Καίριο ρόλο στη δράση της οργάνωσης φέρεται να διαδραµάτιζε ο 46χρονος γιος του πρωθυπουργού και υπουργός Συντονισµού, Ανδρέας Παπανδρέου. Ο πρωθυπουργός θα κάνει λόγο για µια καλοστηµένη σκευωρία που έχει στόχο την πτώση της κυβέρνησης και την ανακοπή της δηµοκρατικής πορείας του τόπου. Στις 5 Ιουνίου 1965 ο υπουργός Αµύνης Πέτρος Γαρουφαλιάς συναντάται µε τον βασιλιά στην Κέρκυρα. Ο Κωνσταντίνος εµφανίζεται πολύ ανήσυχος και ζητά την παραποµπή της υπόθεσης σε τακτική ανάκριση. Το κυβερνητικό στέλεχος τηλεφωνεί αµέσως στον πρωθυπουργό προκειµένου να του διαβιβάσει την επιθυµία του µονάρχη.
Ο Παπανδρέου δυσαρεστείται. Λέει στον Γαρουφαλιά να προειδοποιήσει τον βασιλιά ότι εάν επιµείνει στην αξίωσή του, θα παραπέµψει ταυτοχρόνως στη ∆ικαιοσύνη όχι µόνο την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ αλλά και την υπόθεση «Περικλής», ένα επιτελικό σχέδιο που είχε αποκαλυφθεί λίγο καιρό νωρίτερα και είχε στόχο την ποδηγέτηση των βουλευτικών εκλογών του 1961, τις οποίες είχε κερδίσει η δεξιά ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραµανλή. Το στέµµα δεν διαφωνεί.
Το κλίµα άρχισε να βαραίνει επικίνδυνα. Ο πρωθυπουργός, επηρεασµένος προφανώς από την πίεση του Ανδρέα και µιας σειράς συνεργατών του, προκρίνει ως λύση την αποµάκρυνση του Γαρουφαλιά από το υπουργείο Εθνικής Αµύνης και όταν ο τελευταίος διαφωνεί µε την αξίωση του πολιτικού προϊσταµένου του, διαγράφεται από το κόµµα. Αυτό που επιθυµεί τώρα ο Γεώργιος Παπανδρέου είναι να αναλάβει ο ίδιος το χαρτοφυλάκιο. Βρισκόµαστε, λοιπόν, σε ένα σηµείο που ο υπουργός αρνείται να παραιτηθεί, ο βασιλιάς που µπορεί να τον παύσει δεν το πράττει και ο πρωθυπουργός µιλά για παραβίαση του πολιτεύµατος.
Άκομψο ύφος
Και τότε γίνεται το ακόµη χειρότερο. Μονάρχης και πρωθυπουργός ανταλλάσσουν επιστολές. Το ύφος των βασιλικών επιστολών ήταν άκοµψο και αλαζονικό. Στην πρώτη εξ αυτών, µε ηµεροµηνία 8 Ιουλίου, ο άνακτας αναφέρει ότι «η κατάστασις της χώρας είναι ανώµαλος και ανησυχητική», κινδυνεύοντας να καταλυθεί η νοµιµότητα από επεµβάσεις στο έργο της στρατιωτικής ∆ικαιοσύνης προκειµένου να ασκηθεί επιρροή στις ανακρίσεις της υπόθεσης ΑΣΠΙ∆Α. «Τας επεµβάσεις αυτάς ενισχύετε και υποθάλπετε, καίτοι, διά λόγους τους οποίους δεν θα ήθελα να αναφέρω» σηµειώνει.
Επιφανή στελέχη της Ενωσης Κέντρου σπεύδουν στο Καστρί και πιέζουν τον Γεώργιο Παπανδρέου να υποκύψει στις απαιτήσεις του Παλατιού ώστε να µην παραιτηθεί. Μέχρι και η αριστερή Ε∆Α µε ανακοίνωσή της οµονοεί, καθώς «η παραίτησις της κυβερνήσεως κάτω από αυτές τις συνθήκες θα έδινε την δυνατότητα διαδικασίας προς το συµφέρον κύκλων της ανωµαλίας»
«Αποστασία» 39 βουλευτών
Ο ίδιος ο επικεφαλής της Ενωσης Κέντρου είχε ξεκαθαρίσει µέσα του πως εάν υποχωρήσει θα καταρρακωθεί το κύρος του. Ετσι συναντιέται στις 15 Ιουλίου 1965 στα ανάκτορα των Αθηνών µε τον Κωνσταντίνο, συνάντηση κατά την οποία, όπως αναφέραµε στην αρχή του κειµένου, επήλθε η πλήρης ρήξη. Ο βασιλιάς, πριν καν λάβει εγγράφως την παραίτηση του πρωθυπουργού, είχε παρατύπως αναθέσει καθήκοντα κυβερνήτη στον Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα.
Στη νέα κυβέρνηση του µέχρι πρότινος προέδρου της Βουλής θα συµµετάσχουν δεκάδες βουλευτές της Ενωσης Κέντρου που θα χαρακτηριστούν «αποστάτες», προεξάρχοντος του υπουργού Οικονοµικών Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Το βασικό αίτιο για την εκδήλωση της αποστασίας συνολικά 39 βουλευτών ήταν επί της ουσίας η κατανοµή της ισχύος στο εσωτερικό της Ενωσης Κέντρου, η οποία είχε συντελεστεί κατά τρόπο που ευνοούσε την κυριαρχία του Γεωργίου Παπανδρέου και προδιέθετε τη διαδοχή του από τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Η δοτή κυβέρνηση Αθανασιάδη – Νόβα δεν θα µακροηµερεύσει. Στις 4 Αυγούστου αδυνατεί να λάβει ψήφο εµπιστοσύνης από τη Βουλή και θα τη διαδεχθεί η κυβέρνηση του Ηλία Τσιριµώκου, ενώ έναν µήνα αργότερα θα ορκιστεί πρωθυπουργός ο Στέφανος Στεφανόπουλος. Ολο αυτό το διάστηµα εκατοντάδες χιλιάδες οπαδοί της Ενωσης Κέντρου και της Ε∆Α ξεχύνονται αυθόρµητα στους δρόµους διαµαρτυρόµενοι για τον αντιδηµοκρατικό τρόπο που κινείται το Παλάτι.
Σε διάστηµα ενός µήνα, από τις 16 Ιουλίου έως τις 17 Αυγούστου, θα καταγραφούν 383 δυναµικές διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Η σύγκρουση είχε θέσει ανοιχτά πλέον επί τάπητος το πολιτειακό ζήτηµα, το οποίο θα λυθεί οριστικά µε το δηµοψήφισµα του 1974. Αφού όµως θα έχει µεσολαβήσει µια επταετής δικτατορία.
