Οι ανασχηματισμοί κυβερνήσεων στο ελληνικό πολιτικό γίγνεσθαι έχουν ιστορία 173 χρόνων. Εμφανίστηκαν ταυτόχρονα με την κοινοβουλευτική δημοκρατία, καθώς στην πρώτη δημοκρατικά ελληνική κυβέρνηση (1844-47) ο πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης αντικατέστησε, στον τελευταίο χρόνο της θητείας του, δύο υπουργούς.
Από τη μεταπολίτευση, ο ανασχηματισμός ταυτίστηκε με εργαλείο αναβάπτισης και «αυτοκάθαρσης» της κυβέρνησης, καθώς και με την προσπάθεια συσπείρωσης του κυβερνώντος κόμματος, προκειμένου να ανατραπούν επιζήμιες εντυπώσεις. Ο Έλληνας πρωθυπουργός που συνδέθηκε όσο κανένας άλλος με τον όρο ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, που μόνο την τετραετία 1981-85 έκανε εφτά ανασχηματισμούς (!), δίνοντας ξεκάθαρα διάσταση πολιτικού μάρκετινγκ στις αντικαταστάσεις υπουργών και υφυπουργών. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι την οχταετία 1981-89 κανένα κυβερνητικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ δεν μπορούσε να έχει το κεφάλι του ήσυχο.
Περισσότερο ενδιαφέρον όμως και από την τάση του Ανδρέα να ανακατεύει διαρκώς την κυβερνητική τράπουλα, έχουν οι τρόποι με τους οποίους επέλεγε να απολύσει τους υπουργούς του.
Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε κάποιος κανόνας ή μια πάγια μεθοδολογία, όπως για παράδειγμα συνέβαινε επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή, όταν οι «κομμένοι» ενημερώνονταν αποκλειστικά από τον διευθυντή του γραφείου του Πέτρο Μολυβιάτη και τον αντιπρόεδρο Κωνσταντίνο Παπακωνσταντίνου.
Η καρατόμηση Φωτήλα εν πτήσει
Ο Ανδρέας είχε μεγάλη ποικιλία στις απομακρύνσεις υφισταμένων του (ήταν άλλωστε και πάρα πολλές αυτές), ανάλογα με την περίσταση και την εικόνα που είχε για αυτόν στον οποίο έλαχε ο κλήρος. Μπορούσε να ανακοινώσει την απόλυση υπουργού χωρίς ο απολυόµενος να έχει ιδέα, ούτε καν για την αιτία! Το 1982, ο τότε υφυπουργός Εξωτερικών Ασηµάκης Φωτήλας παύθηκε από τη θέση του ενώ βρισκόταν εν πτήσει από τις Βρυξέλλες προς την Αθήνα. Ο λόγος που ο Φωτήλας «έθεσε εαυτόν εκτός κυβέρνησης» ήταν η δυσαρέσκεια που προκάλεσε στον Παπανδρέου, όταν απέκλινε από τη γραμμή του, προσυπογράφοντας το κείμενο της ΕΟΚ με αντισοβιετικές αιχμές κατά της πολωνικής κυβέρνησης του Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι. Ο πρωθυπουργός τηρούσε ουδετερότητα προς τον Γιαρουζέλσκι και έδωσε εντολή για τη σχετική ανακοίνωση προτού ακόμα ο υφυπουργός επιστρέψει στην Αθήνα. Τηλεφώνησε μάλιστα στον υπουργό Εξωτερικών, Γιάννη Χαραλαμπόπουλο, λέγοντας του να δει το βραδινό δελτίο ειδήσεων γιατί θα έπαιζε μια είδηση που τον ενδιέφερε!
Ο απρόβλεπτος Παπανδρέου
Λίγο καιρό αργότερα, ο Παπανδρέου εκδίωξε και από την κυβέρνηση (ακολούθως και από το κόμμα), τον τότε υφυπουργό εσωτερικών και αδελφό του Αλέκου Παναγούλη, Στάθη, χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις, επειδή «συνωμοτούσε κατά της κυβέρνησης». Δεν έλειψαν και οι περιπτώσεις που οι κομμένοι το έμαθαν… τελευταίοι. Όπως για παράδειγμα η διπλή απομάκρυνση το 1988 του Χάρη Καστανίδη (υφυπουργού) και του Στέφανου Τζουμάκα (αναπληρωτή υπουργού) από το Υπουργείο Παιδείας, στο οποίο νέος επικεφαλής είχε τοποθετηθεί λίγο καιρό πριν ο… Γιώργος Παπανδρέου. Οι δύο στενοί συνεργάτες του έχασαν από… ραδιοφώνου της θέση τους για κάποιες δηλώσεις που είχαν κάνει την ίδια ηµέρα.
Υπήρξαν όμως και αρκετές περιπτώσεις κατά τις οποίες ο Ανδρέας ήταν από συναισθηματικός έως και εγκάρδιος. Το εντελώς αντίθετο δηλαδή από αυτές που, οργισμένος ων, απέλυε ο ίδιος υπουργούς διά τηλεφώνου με την περίφημη φράση «πάρε τα μολύβια σου και φύγε τώρα»!
Στον Τζουμάκα είπε λίγες ημέρες αργότερα από την αφαίρεση του χαρτοφυλακίου του «Στέφανε λυπάμαι…», ενώ σε άλλες περιστάσεις μπορούσε να εξηγεί σχεδόν απολογούμενος γιατί αντικαθιστούσε κάποιον με φράσεις, όπως «μας βοήθησες πολύ» ή «θα αξιοποιηθείς αργότερα». Και πράγματι ήταν πολλές οι φορές που συνέβη αυτό, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Αναστάσιο Πεπονή, ο οποίος έφυγε τρεις φορές – τη μία με δική του επιλογή – από κυβερνήσεις του Παπανδρέου. Και τις τρεις ο τελευταίος του τηλεφώνησε και την εποµένη του έστειλε επιστολή µε επαίνους για τη θητεία του.
«Αντώνη έγραψες Ιστορία»
Η πιο διάσημη φράση του Ανδρέα που συνδέθηκε με την απομάκρυνση υπουργού ήταν αυτή που ειπώθηκε – για την ακρίβεια γράφηκε – για χάρη του Αντώνη Τρίτση, που εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων το Φεβρουάριο του 1988.
Ο πρωθυπουργός του έστειλε ένα γράμμα με το περίφημο «Αντώνη, έγραψες ιστορία», εγκωμιάζοντας τον για τις ριζοσπαστικές ιδέες του, το τολμηρό σχέδιο και την πυγμή που επέδειξε στο μεγάλο «στοίχημα» της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ – και του ίδιου του Τρίτση προσωπικά – τη διετία 1987-88: το διαχωρισμό κράτους – εκκλησίας. Ο οποίος έμεινε στα… λόγια (και τους ανεφάρμοστους νόμους), όταν ο Ανδρέας λύγισε υπό το βάρος των μεγάλων αντιδράσεων της Ιεραρχίας και του κινδύνου να φορτωθεί το πολιτικό κόστος αυτών.
