Ρεπορτάζ Μάρθα Καϊτανίδη
Στα μέσα του περασμένου μήνα ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) απέστειλε μία (όχι και τόσο) ασυνήθιστη προειδοποίηση για συγκεκριμένο συμπλήρωμα διατροφής. Το όνομα του προϊόντος είναι KSM-66 Ashwagandha και αρκεί να ανατρέξει κανείς στο Διαδίκτυο για να διαπιστώσει πως διαφημίζεται ως ιδιαίτερα αποτελεσματικό για τη μείωση της κορτιζόλης (της ορμόνης, δηλαδή, του στρες) και αύξηση της σωματικής και πνευματικής αντοχής. Τότε γιατί τόσος ντόρος;
Ο Οργανισμός σήμανε συναγερμό καθώς διαπιστώθηκε πως το εν λόγω προϊόν «περιέχει οπιοειδή ναρκωτική ουσία, συγκεκριμένα ηρωίνη, άγνωστης συγκέντρωσης». Και κάπου εδώ γεννάται το ερώτημα: Πόσο ασφαλές είναι κανείς να προμηθεύεται συμπληρώματα διατροφής και φάρμακα από το Ιντερνετ; Και πώς μπορεί να προστατευθεί ο καταναλωτής;
Αλλωστε δεν πρόκειται για το μοναδικό παράδειγμα. Ιδίως δε, μέσα στην περίοδο της πανδημίας, τότε που μετρούσαμε διασωληνωμένους και νεκρούς, το διαδικτυακό εμπόριο ψευδών υποσχέσεων για συμπληρώματα και σκευάσματα που θα…ξόρκιζαν τον κορωνοϊό είδε μεγάλη άνθηση. Για την ιστορία, εκείνη την περίοδο κυκλοφορούσαν στις e-αγορές εμβόλια – μαϊμού έναντι του SARS-CoV-2, ενώ μήνες αργότερα ο οργανισμός για την ασφάλεια των φαρμάκων της Πορτογαλίας είχε αποστείλει μήνυμα στους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς φορείς για συμπληρώματα διατροφής που πωλούνταν μέσω Διαδικτύου με ισχυρισμούς υγείας σχετικά με τoν Covid-19.
Και η λίστα συνεχίζεται… Υπό τα δεδομένα αυτά, «ΤΑ ΝΕΑ» απευθύνθηκαν στον πρόεδρο του ΕΟΦ Δημήτρη Φιλίππου, αναζητώντας διευκρινίσεις σχετικά με την αδειοδότηση των σκευασμάτων αλλά και τα… φίλτρα προστασίας που έχουν ενεργοποιηθεί για την προστασία των πολιτών.
Οπως ο ίδιος εξηγεί, τα συμπληρώματα διατροφής, σε αντίθεση με τα φαρμακευτικά προϊόντα, δεν υπόκεινται σε διαδικασία αδειοδότησης. Σύμφωνα με τον νόμο, ο παρασκευαστής ή ο θέτων σε κυκλοφορία στην Ελλάδα συμπληρώματα διατροφής γνωστοποιεί άμεσα στον ΕΟΦ την εν λόγω θέση σε κυκλοφορία.
Οι όροι πώλησης
Και διευκρινίζει πως η πώληση των συμπληρωμάτων διατροφής επιτρέπεται να γίνεται από τα φαρμακεία, καθώς και τα καταστήματα τα οποία, κατά την κείμενη νομοθεσία, επιτρέπεται να πωλούν τυποποιημένα τρόφιμα. Η πώληση εξ αποστάσεως συμπληρωμάτων διατροφής επιτρέπεται μόνο από τις παραπάνω πηγές και εφόσον πληρούνται οι ειδικοί όροι της νομοθεσίας για πωλήσεις εξ αποστάσεως. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο καταναλωτής θα πρέπει να βεβαιώνεται ότι πρόκειται για προϊόν γνωστοποιημένο στον ΕΟΦ.
Ενώ όμως ο έλεγχος είναι σαφώς πιο εφικτός και αποτελεσματικός στην… πραγματική αγορά, τα δαιδαλώδη ψηφιακά αγοραστικά δίκτυα μοιάζουν αχαλίνωτα. «Η αγορά προϊόντων (εν γένει) μέσω Διαδικτύου εγκυμονεί τους γνωστούς κινδύνους από την έλλειψη φυσικής επαφής με το επιθυμητό προϊόν καθώς επίσης από την έλλειψη βεβαιότητας για την αξιοπιστία της πηγής αγοράς. Για τα ηλεκτρονικά φαρμακεία, για παράδειγμα, υπάρχουν τρόποι πιστοποίησης του καταστήματος (π.χ. ότι πράγματι πρόκειται για υπαρκτό φαρμακείο)», συμπληρώνει ο κ. Φιλίππου. Στις διαδικτυακές αγορές, όμως, οι… άφαντοι πωλητές δεν λογοδοτούν, συνακόλουθα το σύνηθες είναι να υπόσχονται, ατεκμηρίωτα επιστημονικά, θαύματα. «Η προσοχή επικεντρώνεται στις περιπτώσεις εκείνες όπου ένα προϊόν πωλείται «ως συμπλήρωμα διατροφής», ωστόσο η όλη παρουσίαση – προώθηση καταδεικνύει ότι ο καταναλωτής θα το παραγγείλει επειδή έχει πεισθεί ότι θα θεραπευτεί από κάποια ασθένεια. Δηλαδή πρόκειται για προώθηση φαρμάκου και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις δυστυχώς που το προϊόν δεν είναι μόνο φάρμακο λόγω παρουσίασης, αλλά και λόγω συνθέσεως – δηλαδή, αποδεικνύεται ότι περιέχει φαρμακευτική δραστική ουσία, συχνά αδήλωτη στη συσκευασία».
Συναγερμός
Για παράδειγμα, τον Σεπτέμβριο του 2020 κοινοποιήθηκε μία ακόμη ανακοίνωση του Οργανισμού για συμπλήρωμα διατροφής που διαφημιζόταν στο Διαδίκτυο «ως φάρμακο κατά της κώφωσης». Αντίστοιχα, το περασμένο έτος σήμανε συναγερμός για δύο ακόμη προϊόντα: το πρώτο προωθούνταν για την ενίσχυση της σεξουαλικής λειτουργίας και, όπως διαπιστώθηκε, περιείχε την ουσία ταδαλαφίλη, που συνδέεται με ανεπιθύμητες ενέργειες ιδιαίτερα στο καρδιαγγειακό σύστημα. Το δεύτερο που διακινούνταν εκείνη την περίοδο για απώλεια βάρους οδήγησε σε τρεις περιπτώσεις τους χρήστες στο νοσοκομείο λόγω ανεπιθύμητων παρενεργειών. Η αιτία; Η σιβουτραμίνη, ουσία που αποσύρθηκε τον Ιανουάριο του 2010 από την ΕΕ.
Οι καταγγελίες και οι συστάσεις του ΕΟΦ
Η επιβολή του νόμου μοιάζει με κυνήγι φαντασμάτων
Εν μέσω του διαδικτυακού αυτού… χάους, ο τρόπος που διαπιστώνονται οι ιντερνετικές επιχειρήσεις εξαπάτησης των καταναλωτών είναι κυρίως από καταγγελίες, από τη συνεργασία του ΕΟΦ με άλλες αρμόδιες Αρχές (π.χ. Αστυνομία, Αρχές άλλων χωρών), είτε από αυτεπάγγελτη αναζήτηση του Οργανισμού. Σύμφωνα με τον κ. Φιλίππου, για το 2022 «υπήρξαν 16 καταγγελίες, 30 επικοινωνίες με αρμόδιες Αρχές μέσω δικτύου RASFF για τα συμπληρώματα διατροφής μόνο και εκδόθηκαν πάνω από 20 δελτία Τύπου που έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΕΟΦ και στα οποία ο Οργανισμός καλεί το κοινό σε επαγρύπνηση σχετικά με την κυκλοφορία ορισμένων προϊόντων».
Ομως, πόσα ακόμη προϊόντα – συμπληρώματα και φάρμακα – που διαφημίζονται για τα εξαιρετικά αποτελέσματά τους, αλλά στην πράξη είναι βλαβερά, διακινούνται στο Διαδίκτυο σήμερα; Ουδείς είναι σε θέση να γνωρίζει.
Οι προϋποθέσεις
Ο νομοθέτης στη χώρα μας απαγορεύει την αγορά συνταγογραφούμενων φαρμάκων από το Διαδίκτυο. Αντίστοιχα, για τα ΜΗΣΥΦΑ (μη συνταγογραφούμενα), παρότι σε πολλές χώρες επιτρέπεται υπό αυστηρές προϋποθέσεις, μέσω πιστοποιημένων φαρμακείων, στην Ελλάδα αυτό δεν έχει ακόμη τελεσφορήσει.
Συνεπώς, «όταν αυτό συμβαίνει, αποτελεί σαφή παράβαση των διατάξεων και επιπλέον εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία του ασθενούς, αφού η προμήθεια γίνεται από μη αξιόπιστη πηγή. Το Διαδίκτυο θεωρείται πηγή προμήθειας ψευδεπίγραφων φαρμάκων», καταλήγει ο πρόεδρος του ΕΟΦ.
Στην πράξη, όμως, η επιβολή του νόμου στο Διαδίκτυο μοιάζει με κυνήγι φαντασμάτων, με το επιθετικό μάρκετινγκ να προωθεί προϊόντα που απειλούν την υγεία αντί να την προστατεύουν. Κατά τη γιγαντιαία διεθνή επιχείρηση με την κωδική ονομασία «Pangea XV» – υπό τον συντονισμό της Ιντερπόλ – για την καταστολή των παράνομων διαδικτυακών φαρμακείων, τον περασμένο Ιούνιο πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 7.800 κατασχέσεις παράνομων φαρμάκων και προϊόντων για τη φροντίδα της υγείας. Επιπλέον, τερματίστηκαν πάνω από 4.000 διαδικτυακές σελίδες που διαφήμιζαν τέτοια προϊόντα.
Οπως σημειώνει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Φαρμακολογίας, Φαρμακογονιδιωματικής και Ιατρικής Ακριβείας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Ευάγγελος Μανωλόπουλος, παρότι δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα για τη χώρα μας, δεν αποτελεί εξαίρεση. «Συμπληρώματα διατροφής για την αύξηση της απόδοσης στα γυμναστήρια έχει βρεθεί πως περιέχουν αμφεταμίνες, σκευάσματα που διαφημίζονται ως 100% φυσικά διαπιστώνεται πως περιέχουν φαρμακευτικές δραστικές ουσίες – π.χ. σιλδεναφίλη (Viagra). Επίσης, τα φάρμακα που διακινούνται μέσω Διαδικτύου δεν γνωρίζουμε υπό ποιες συνθήκες έχουν παρασκευαστεί. Σε ένα εργοστάσιο στην Ινδία ή σε μια αποθήκη;».
Τα τεχνάσματα
Και προσθέτει πως στις περισσότερες των περιπτώσεων ο κίνδυνος δεν είναι άμεσος. «Συνήθως δεν πρόκειται για ιδιαίτερα τοξικά προϊόντα, ώστε η βλάβη να εκδηλωθεί λίγο μετά τη λήψη του φαρμάκου. Αντιθέτως, λειτουργεί σωρευτικά». Συνεπώς, οι καταναλωτές οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και δύσπιστοι. «Ενα σύνηθες τέχνασμα είναι οι ύποπτες ιστοσελίδες να αναφέρουν ως έδρα, για παράδειγμα, τον Καναδά, αλλά τα προϊόντα να προέρχονται από τις γνωστές πηγές – Ινδία, Κίνα, Βραζιλία», συμπληρώνει ο καθηγητής.
Σύμφωνα με την Ιντερπόλ, τα δίκτυα κοινωνικών μέσων και οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων χρησιμοποιούνται επίσης για τη διαφήμιση πλαστών και παράνομων φαρμάκων, με την επιχείρηση «Pangea XV» να εντοπίζει περισσότερες από 1.200 τέτοιες διαφημίσεις σε όλες τις μεγάλες πλατφόρμες. Υπό τα δεδομένα αυτά, η Διεύθυνση Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της χώρας μας σημειώνει στην επίσημη ιστοσελίδα της πως το 50% των φαρμάκων που πωλούνται μέσω Διαδικτύου «είναι πλαστά, νοθευμένα, αμφιβόλου ποιότητας, αποτελεσματικότητας και επικίνδυνα για την υγεία των καταναλωτών».
