Ανακαινισμένο με νέες πτέρυγες και με μια σειρά από περιοδικές εκθέσεις όπως αυτή για τους αρχαιολογικούς θησαυρούς από την Ιαπωνία, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου δικαιώνει τη φήμη του καθώς φιλοξενεί τη συλλογή με τις μινωικές αρχαιότητες που συνιστούν από μόνες τους έναν λόγο για να βρεθεί κανείς στην Κρήτη.
Υστερα από τέσσερις ώρες στο μουσείο μαζί με τον κόσμο, που περιμένοντας στην ουρά βλέπει να δικαιώνονται οι προσδοκίες του, βγαίνω μαγεμένη και περήφανη που στην πρωτεύουσα της Κρήτης λαμβάνει χώρα το θαύμα της αποκάλυψης ενός πολιτισμού με υψηλότατο επίπεδο έκφρασης της τέχνης, της ομορφιάς, της οργάνωσης και του πλούτου.
Τι να πρωτοθαυμάσει, αλήθεια, κανείς από τους απροσμέτρητους θησαυρούς που κρύβονται στις ανακαινισμένες πτέρυγες του μουσείου: τον Δίσκο της Φαιστού με τα απόκρυφα μυστικά του και τους κωδικούς του, τα περίτεχνα, πανέμορφα αγαλματίδια με τις θεές των όφεων, ενδεικτικές της μητριαρχίας που επικρατούσε ανέκαθεν στην Κρήτη, την κομψότητα και τη λεπτότητα των Καμαραϊκών αγγείων, τα οποία δεν έφτασαν αιώνες εξέλιξης της τέχνης, τη λιτότητα των ειδωλίων που είχαν κάνει ακόμα και τον ζωγράφο Κοκόσκα να αναφωνήσει στον αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη ότι εκφράζουν με παντοτινή ακρίβεια τον γυναικείο χαρακτήρα, το πανέμορφο «βασιλικό σερβίτσιο» με τα ανθέμια, τον «Πρίγκιπα με τα κρίνα» από την τοιχογραφία στο παλάτι της Κνωσού, του οποίου τα αντίγραφα στολίζουν τους τοίχους των δωματίων όλου του κόσμου, το ρυτό σε σχήμα ταυροκεφαλής που έκανε ακόμα και τον Πικάσο να προσαρμόσει πάνω σε αυτό τη ζωγραφική του ή το πανέμορφο «δαχτυλίδι του Μίνωα», ένα από τα μεγαλύτερα και σπανιότερα χρυσά σφραγιστικά στον κόσμο που είχε εξαφανιστεί για 73 χρόνια εμπνέοντας διάφορες αστυνομικού τύπου ιστορίες – για να εμφανιστεί ξανά μυστηριωδώς το 2001 και να παραδοθεί στο Μουσείο Ηρακλείου;
Το θαύμα που συντελείται στις διαφορετικές πτέρυγες του μουσείου είναι ενδεικτικό της επιβλητικής μεγαλοπρέπειας του μινωικού πολιτισμού που είναι τόσο παλιός όσο και οι ατελεύτητες ιστορίες του.
Οι θησαυροί του μινωικού πολιτισμού και η σημασία τους
Ολοι αυτοί οι ατελείωτοι θησαυροί, που συνοψίζουν άλλες τόσες θεωρίες και ιστορίες για έναν πολιτισμό που ακόμα απασχολεί τους αρχαιολόγους αναφορικά με τα μυστικά και τον πλούτο του, κάνουν ακόμα και τον τελευταίο ταξιδιώτη να φύγει μαγεμένος αλλά και προβληματισμένος για τις τόσες πολύτιμες πληροφορίες από τον χώρο. Ατελείωτα, επίσης, τα ερωτήματα όχι μόνο γύρω από τον Δίσκο της Φαιστού, αλλά και αναφορικά με τον τρόπο οργάνωσης κορυφαίων στιγμών του μινωικού πολιτισμού που ο Εβανς κάποτε τον ήθελε να είναι ιδιαίτερα φιλήσυχος, ενώ σήμερα αποδεικνύεται ότι ήταν ιδιαίτερα επιβλητικός και φιλοπόλεμος.
Ολοι, ωστόσο, συμφωνούν ότι ήταν αναμφίβολα εντυπωσιακά προηγμένος, κάτι που μαρτυρά ο τρόπος που αποτυπώνεται η πολιτιστική, θρησκευτική αλλά και πολιτικοκοινωνική του έκφραση στους ατελείωτους θησαυρούς του. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι τα εκθέματα του μουσείου καταγράφουν την εξελιγμένη οργάνωση και κυριαρχία της Κρήτης ήδη από τη νεολιθική περίοδο και με ιδιαίτερη περίοδο ακμής τη 2η χιλιετία π.Χ. Οπως είχε πει χαρακτηριστικά ο Γουίλ Ντιράν για τον πολιτισμό που βάπτισε Μινωικό ο Αρθουρ Εβανς, ακολουθώντας τα βήματα του πρώτου ανασκαφέα της περιοχής Μίνωα Καλοκαιρινού, είναι «ο πρώτος κρίκος στην ευρωπαϊκή αλυσίδα και η καλύτερη έκφρασή του».
Τα περίτεχνα, δαιδαλώδη ανάκτορα που έφταναν σε ύψος τους τέσσερις ορόφους, τα υδραυλικά δίκτυα που δεν είχαν αντίστοιχό τους σε ολόκληρο τον κόσμο, οι εντυπωσιακής ομορφιάς τοιχογραφίες, τα λεπτοστόλιστα χρυσαφικά -πόσο πανέμορφα, αλήθεια, είναι εκείνα τα σκουλαρίκια με τις μέλισσες από τα Μάλια που αντίγραφά τους κοσμούν τον λαιμό γυναικών σε όλο τον κόσμο!- και οι ιδιαίτερες τεχνουργίες αποκαλύπτουν την κυριαρχία ενός πολιτισμού η επιρροή του οποίου έφτασε πέρα από την Κρήτη, στην Αίγυπτο -ο αρχαιολόγος Σακελλαράκης καταγράφει άμεση σύνδεση αιγυπτιακών τοιχογραφιών με αυτές της Κρήτης-, στα νησιά του Αιγαίου και σε όλα τα μέρη του Λεβάντε. Είναι γνωστό ότι μινωικά έργα τέχνης σώζονται στις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης που καταστράφηκε μετά την τεράστια έκρηξη του ηφαιστείου, γεγονός το οποίο, κατά πολλούς, είναι μία από τις αιτίες της παρακμής του μινωικού πολιτισμού.
Η Pax Minoica και οι οχυρωμένοι οικισμοί
Βέβαια, πολλές από τις παλαιότερες αρχαιολογικές θεωρίες έχουν σήμερα ανατραπεί, όπως οι ισχυρισμοί για το τι ακριβώς κατέστρεψε τον μινωικό πολιτισμό, αλλά και εκείνοι του Εβανς περί Pax Minoica και φιλειρηνικής Κρήτης λόγω έλλειψης οχυρώσεων, οι οποίοι καταρρίφθηκαν ύστερα από την ανακάλυψη οχυρωμένων οικισμών στον Κομμό, την Αγία Φωτιά, με αναπαράσταση νωπογραφιών με πολεμικό περιεχόμενο.
Ενδεικτικά είναι και τα διάφορα ξίφη και στιλέτα που βρέθηκαν στα Μάλια και εκτίθενται στο μουσείο εμπνέοντας άπειρες σκηνές από πιθανές ταινίες (μπροστά μου στεκόταν ένας νεαρός που φωτογράφιζε με μανία όλο τον στρατιωτικό εξοπλισμό). Αλλωστε είναι ο ίδιος ο Θουκυδίδης ο οποίος έλεγε πως ο Μίνωας είναι ο πρώτος που απέκτησε πολεμικό ναυτικό με το οποίο κυριάρχησε σε όλη την ελληνική θάλασσα κατακτώντας όλες τις Κυκλάδες αφού έδιωξε τους Κάρες και εγκατέστησε τους γιους του ως κυβερνήτες.
Η ισχύς και η κυριαρχία της μινωικής Κρήτης φαίνεται και στα επιβλητικά της σύμβολα όπως ο Μινώταυρος, στην αναπαράσταση των κατορθωμάτων διαφόρων θεών όπως του Ιδαίου Ηρακλή (λένε πως για χάρη του στήθηκαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες από τους Κουρήτες, τους πρώτους κατοίκους της Κρήτης, αλλά και οι πρώτοι χοροί, τα πυρρίχια, ο αρχαιότερος ελληνικός πολεμικός χορός), στα διάσημα πλέον Ταυροκαθάψια με έντονο αθλητικό και θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά και στην προηγμένη σκέψη τους που δεν θα μπορούσε, εκ των πραγμάτων, να μην είχε εχθρούς και αντιπάλους.
Εκτός όμως από τα φιλοπόλεμα αθλήματα και τους χορούς, που αναπαρίστανται σε διάφορα εκθέματα στο μουσείο, όπως τα πανέμορφα μικρά ειδώλια με τους χορευτές, εντύπωση προκαλεί και το Ζατρίκιο, το οποίο ανακαλύφθηκε από τον Εβανς και θεωρείται το αρχαιότερο σκάκι στον κόσμο! Τι να πει, επίσης, κανείς για τα ρυτά, που με την πρώτη ματιά μοιάζουν με επιβλητικά αγάλματα ταύρου αλλά ουσιαστικά πρόκειται για αγγεία μέσα στα οποία οι Μινωίτες έβαζαν διάφορα υγρά, ή για τους σφραγιδόλιθους, εκείνους τους πολύτιμους λίθους που χρησιμοποιούνταν ως σφραγίδες φέροντας διάφορες έγγλυφες παραστάσεις με σύμβολα ή γράμματα με τα οποία οι άρχοντες της εποχής σφράγιζαν επιστολές ή διατάγματα;
Η Εφη Σακελλαράκη που ήταν υπεύθυνη, μαζί με τον σύζυγο της, τον αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη, για την ανακάλυψη μιας σειράς από εντυπωσιακές σφραγίδες έχει πει χαρακτηριστικά: «Δεν είναι δυνατόν να μπορεί άνθρωπος να χαράξει με τέτοια λεπτομέρεια τόσο μικροσκοπικά αντικείμενα. Τόση μεγάλη λεπτομέρεια δεν μπορεί να επιτευχθεί διά γυμνού οφθαλμού».
Μέσα μάλιστα από αυτά τα σύμβολα που αποκαλύπτουν οι σφραγίδες έχουν προσπαθήσει οι αρχαιολόγοι να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού, αλλά και τη διάσημη πλέον ιερογλυφική γραφή της Κρήτης, μια έκφραση της οποίας ο Γιάννης Σακελλαράκης είχε αποκαλέσει ως «Γραφή Αρχανών», εμπνεόμενος από τη γραφή στα δαχτυλίδια που είχε βρει στην ομώνυμη περιοχή.
Τα άλυτα μυστικά
Η πρόσφατη ταινία «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Δίσκος του Πεπρωμένου» δεν αναφέρεται τυχαία στα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού συνδέοντάς τον με αυτόν του Μηχανισμού των Αντικυθήρων (!), ζωντανεύοντας έτσι εκ νέου το παγκόσμιο ενδιαφέρον γύρω από τα άλυτα μυστικά του, με τον Τζόουνς να προσπαθεί να εμποδίσει μια φίλη του να δημοπρατήσει τον περίφημο Δίσκο στη μακρινή Ταγγέρη και με τους κακούς ανταγωνιστές του να κλέβουν το πολύτιμο αρχαιολογικό εύρημα. Βέβαια, σύμφωνα με την παρερμηνεία που υπάρχει στην ταινία, τα μυστικά του Δίσκου κρύβονται στο άλλο του μισό που είχε μείνει για αιώνες κρυμμένο σε ένα αρχαίο ναυάγιο στο Αιγαίο πέλαγος.
Στην πραγματικότητα, δυστυχώς, δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο που θα φανέρωνε τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού, ούτε κάποιος δίσκος που κρύβεται σε άλλο σημείο. Παρότι ο Βρετανός γλωσσολόγος Γκάρεθ Οουενς, ο οποίος ζει εδώ και τριάντα χρόνια στην Κρήτη έχοντας αφιερώσει την καριέρα του στην επίλυση του γρίφου, ισχυρίζεται ότι έχει αποκρυπτογραφήσει πάνω από το 50% του Δίσκου, τα βιβλία, οι δημοσιεύσεις και οι σχετικές προσεγγίσεις των πιο επιφανών αρχαιολόγων δείχνουν ότι είναι ακόμα μακρύς ο δρόμος.
Οι θεωρίες συνωμοσίας
Καθώς όμως το ενδιαφέρον γύρω από τα μυστικά του Δίσκου έχει τελευταία αναθερμανθεί, υπάρχουν και διάφορες αντίθετες απόψεις, όπως αυτές που κατέγραψε πρόσφατο γερμανικό ντοκιμαντέρ του Netflix, που θέλουν τον πήλινο Δίσκο να είναι πλαστός, δημιούργημα του αρχαιολόγου Λουίτζι Περνιέ, ο οποίος τον ανακάλυψε κατά τις ανασκαφές που έκανε στις αρχές του περασμένου αιώνα στο υπόγειο του δωματίου XL-101 του μινωικού παλατιού της Φαιστού.
Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται ο Αμερικανός αρχαιοπώλης Τζερόμ Αϊζενμπεργκ, κάτι που ωστόσο δεν δέχεται το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας. Μάλιστα ο Γκάρεθ Οουενς, που είναι ειδικός σε θέματα μινωικής γραφής και έχει αφιερώσει τη ζωή του σε αυτό, συνεργάστηκε με τον καθηγητή Φωνητικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Τζον Κόουλμαν για να δώσουν λύση στον λόγο και την αιτία που κατασκευάστηκε ο εντυπωσιακός αυτός πήλινος δίσκος από τη μινωική Εποχή του Χαλκού, που δεσπόζει σε ειδική προθήκη σε αίθουσα του Μουσείου Ηρακλείου.
Σύμφωνα με τον γλωσσολόγο, που είναι ο μόνος που έχει καταλήξει σε κάποια συγκροτημένη άποψη σχετικά με τα μυστικά του, το λάθος που έκαναν οι επιστήμονες μέχρι τώρα είναι ότι διάβαζαν τον Δίσκο της Φαιστού με τις φωνητικές αξίες της Γραμμικής Β συγκρίνοντάς τον με άλλες συγγενικές με την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, κάτι που δεν βοηθούσε αφού η γραφή του φαίνεται να είναι ένας συνδυασμός μινωικής Γραμμικής Α και μιας ιδιαίτερης ιερογλυφικής γλώσσας που μένει να αποκωδικοποιηθεί. Οπως μάλιστα έχουν αποκαλύψει πολλοί Ελληνες αρχαιολόγοι, τέτοια σημεία γραφής εντοπίζονται στις περίφημες σφραγίδες που έχουν έρθει στο φως από διαφορετικές ανασκαφές.
Το πρόβλημα είναι ότι τα μέχρι σήμερα άλυτα μυστικά του Δίσκου δεν βοήθησαν όχι μόνο στο να καταγραφεί το περιεχόμενό του, αλλά ούτε να αποκαλυφθεί ο σκοπός της ύπαρξής του. Σύμφωνα, όμως, με τη θεωρία του Οουενς, που συνέκρινε τα είδη γραφής, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Δίσκος στη μία πλευρά αναφέρεται στην εγκυμονούσα θεά Αφροδίτη ενώ στην άλλη αναφέρεται μάλλον στον χαμό της.
Οπως αποκάλυπτε ο ίδιος με δηλώσεις του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Πριν από 10 χρόνια με τον συνεργάτη μου Τζον Κόουλμαν στο Λονδίνο συμφωνήσαμε ότι μπορούμε να διαβάσουμε τον Δίσκο της Φαιστού. Μάλιστα, συμφωνήσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη δημοσιότητα που είχε προκληθεί με τον ισχυρισμό ενός Αμερικανού περί πλαστότητάς του ώστε να ξεκινήσει ένας επιστημονικός διάλογος», για να προσθέσει: «Με τη δουλειά που έκανε ο Μάικλ Βέντρις, ο οποίος αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β και βρήκε ότι πρόκειται για ελληνική (μυκηναϊκή) γλώσσα πέντε αιώνες πριν από τον Ομηρο, μπορούμε να διαβάζουμε τη μινωική Γραμμική Α, τα λεγόμενα μινωικά “κρητικά ιερογλυφικά”, αλλά και τον Δίσκο της Φαιστού. Διότι όλα αυτά είναι για μένα μινωική γραφή που καταγράφει τη μινωική γλώσσα». Ολα αυτά, κατά τη γνώμη του, είναι τα λεγόμενα «κρητικά ιερογλυφικά» και ο Δίσκος της Φαιστού είναι τρεις εκδοχές της ίδιας μινωικής γραφής.
Το μόνο που αλλάζει είναι η γραμματοσειρά. Ο Δίσκος της Φαιστού υπόκειται, σύμφωνα με τον ίδιο, σε αυτή τη λογική. Για να καταλήξει πως «μια μέρα μετά τη διατριβή μου, που μου πήρε 10 χρόνια, και μετά το βιβλίο μου, που μου πήρε 4 χρόνια, αναρωτήθηκα: Γιατί έχουμε μια μεθοδολογία για τη μυκηναϊκή Γραμμική Β, τη μινωική Γραμμική Α, τα “κρητικά ιερογλυφικά” και όταν μιλάμε για τον Δίσκο της Φαιστού κάνουμε… τρέλες; Δεν είναι σωστό αυτό. Πρέπει να έχουμε μια μεθοδολογία για τη μινωική γραφή. Και αυτό έχω εφαρμόσει. Στην ιστοσελίδα μου www.teicrete.gr/daidalika στο Signary έχουμε φτιάξει με τον Κόουλμαν ένα πλαίσιο με όλα τα σημεία του Δίσκου της Φαιστού και σε ποια μινωικά και μυκηναϊκά σημεία γραφής αντιστοιχούν. Αυτός είναι ο έλεγχος για εμάς».
Αλλωστε, όπως παραδεχόταν τότε, «ο Δίσκος της Φαιστού είναι μινωική γραφή ως κείμενο, αλλά συγχρόνως είναι και αντικείμενο τέχνης. Κι αυτό είναι το γοητευτικό. Για μένα ο Δίσκος της Φαιστού είναι το ευαγγέλιο της μινωικής Κρήτης». Αρκεί, λοιπόν, να αναλογιστεί κανείς ότι ο Δίσκος είναι μια λεπτομέρεια ανάμεσα στους γοητευτικούς θησαυρούς που παρατίθενται στο μουσείο, για τους οποίους έγραφε χαρακτηριστικά ο αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης σε ένα από τα βιβλία του: «Από τα έργα τέχνης που γέμιζαν ασφυχτικά το Μουσείο Ηρακλείου άρχισα να καταλαβαίνω πως σημαντική δεν ήταν η ύλη, πηλός ή πέτρα ή και μέταλλο, αλλά ο άνθρωπος που έπιασε στα χέρια του αυτή την ύλη, αυτός που πάλεψε μαζί της για να της δώσει όσο και όποιο χρυσάφι έκρυβε στην ψυχή του». Και αυτόν τον μινωικό άνθρωπο είναι που βλέπει κανείς σε κάθε απίστευτη και εντυπωσιακή έκφρασή τους.
