Απόκριες: Έθιμα στην Ελλάδα

Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρή Δευτέρα οπότε αρχίζει και η νηστεία της Σαρακοστής. Ονομάστηκαν έτσι επειδή, την περίοδο αυτή, συνηθίζεται οι Χριστιανοί να «απέχουν από κρέας». Ανάλογη με την ελληνική λέξη Αποκριά είναι και η λατινική λέξη καρναβάλι (carnavale) που προέρχεται από το carne που σημαίνει «κρέας» και το ρήμα vale που σημαίνει «περνώ».

Η περίοδος της Αποκριάς θεωρείται κατεξοχήν περίοδος εκτόνωσης και στην αρχαία Ελλάδα συνδεόταν µε τη λατρεία του θεού Διονύσου. Μέχρι και σήμερα, σε πολλές περιοχές της χώρας αναβιώνουν έθιµα και παραδόσεις και οργανώνονται εκδηλώσεις και δρώµενα που συνθέτουν μια µεγάλη γιορτή.

Ξάνθη: Το κάψιμο του Τζάρου

Το Ξανθιώτικο Καρναβάλι έχει γίνει πλέον σημείο αναφοράς και συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες τις ημέρες της Αποκριάς. Κάθε χρόνο, το τέλος του καρναβαλιού σηματοδοτεί το «κάψιμο του Τζάρου». Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου, καίγεται ο Τζάρος, ένα ανθρώπινο ομοίωμα τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια. Σκοπός είναι να ξορκιστεί το κακό. Το έθιμο κρατάει χρόνια, καθώς το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και ζωντανεύει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού.

 

Νάουσα: Γενίτσαροι και Μπούλες

Ένα αρχαιότατο έθιμο που συνεχίζει μέχρι και τις μέρες μας. Την Κυριακή της Αποκριάς, άνδρες μεταμφιέζονται σε «Γενίτσαρους» φορώντας φουστανέλα, ασημένια κοσμήματα και καλύπτουν το πρόσωπό τους με ένα κέρινο προσωπείο. Χορεύουν στους δρόμους και μαζεύουν από τα σπίτια τις «Μπούλες», δηλαδή τις νύφες, που και αυτοί είναι άνδρες ντυμένοι με γυναικεία παραδοσιακά ρούχα και κέρινες μάσκες. Τελικός προορισμός είναι το δημαρχείο, όπου και κορυφώνεται η γιορτή.

 

Κοζάνη: Οι Φανοί

Οι «Φανοί» είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις διάφορες γειτονιές της Κοζάνης και οι ντόπιοι τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια (στο τοπικό ιδίωμα), που σατιρίζουν καταστάσεις και πρόσωπα. Κατά τη διάρκεια της Αποκριάς, κάθε μέρα μια γειτονιά ανάβει τον δικό της «Φανό». Το βράδυ της Κυριακής των Απόκρεων ανάβουν όλοι οι «Φανοί» σε όλες τις γειτονιές και η πόλη ζει ένα ξέφρενο παραδοσιακό γλέντι ως το πρωί. Ένα ζωντανό έθιμο που στηρίζεται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων, αναβιώνοντας μια παράδοση, οι ρίζες της οποίας χάνονται στα βάθη του χρόνου.

 

Ιωάννινα: Τζαμάλες

«Τζαμάλες» κατά το τοπικό ιδίωμα ονομάζονται οι μεγάλες αποκριάτικες φωτιές που ανάβουν κάθε χρόνο σε διαφορετικές συνοικίες της πόλης των Ιωαννίνων την Κυριακή της Αποκριάς. Γύρω τους στήνεται γλέντι με πολύ χορό και κρασί που κρατά μέχρι τα ξημερώματα. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, το έθιμο αυτό στηρίζεται στην πίστη των ανθρώπων ότι η φωτιά έχει τη δύναμη να ξορκίζει το κακό.

 

Σοχός: Κουδουνοφόροι

Ένα από τα παλαιότερα έθιμα είναι και οι «Κουδουνοφόροι» στον Σοχό Θεσσαλονίκης. Την Κυριακή της Αποκριάς, τραγόμορφοι καρναβαλιστές, με κουδούνια σε όλο τους το σώμα, ξεχύνονται και χορεύουν σε δρόμους και πλατείες. Παράλληλα, γίνεται και ένας παραδοσιακός γάμος, που αναβιώνει ως παρωδία γαμήλιας τελετής.

 

Χαλκίδα: Θαλασσινό καρναβάλι

Προσφέρει ένα πολύ διαφορετικό αποκριάτικο θέαμα, καθώς είναι το µοναδικό καρναβάλι στη χώρα που γίνεται µέσα στη θάλασσα. Ένα ξεχωριστό υπερθέαμα με πυροτεχνήματα, ηχητικά και οπτικά εφέ στήνεται στα νερά του Ευρίπου, οι δρόµοι κατακλύζονται από τους καρναβαλιστές και η γιορτή ολοκληρώνεται µε την καύση του Καρνάβαλου και γλέντι μέχρι τις πρωινές ώρες.

 

Γαλαξίδι: Αλευρομουτζουρώματα

Λαμβάνουν χώρα την Καθαρά Δευτέρα και μικροί και μεγάλοι, καλυμμένοι με φόρμες και μαντήλια, κατεβαίνουν τα στενά του Γαλαξιδίου, πετώντας ο ένας στον άλλο αλεύρι, μέχρι να γίνουν όλοι πολύχρωμοι. Στα «αλευρομουτζουρώματα» όλοι γίνονται μια παρέα, με τη «μάχη» και τη μουσική να κρατούν έως το βράδυ.

 

Τύρναβος: Μπουρανί

Στον Τύρναβο Θεσσαλίας τα αποκριάτικα έθιμα είναι πολύ παλιά. Την Καθαρά Δευτέρα γίνεται το «Μπουρανί». Το Μπουρανί είναι το φαγητό της ημέρας, χορτόσουπα χωρίς λάδι. Το μαγείρεμά της συνοδεύεται από παιχνίδια με τολμηρά πειράγματα από τους ‘μπουρανίδες’ και τραγούδια με χάλκινα όργανα, ενώ το τσίπουρο Τυρνάβου ρέει άφθονο.

 

Θήβα: Βλάχικος Γάμος

Ένα από τα ωραιότερα έθιμα των αποκριών είναι και ο Βλάχικος γάμος που γίνεται στη Θήβα. Αποτελεί μια σατυρική παραλλαγή τέλεσης ενός ποιμενικού γάμου ενσωματώνοντας στοιχεία και συνήθειες των Βλάχων που εγκαταστάθηκαν στη Θήβα (στον Βλαχομαχαλά) μετά την κάθοδό τους από τον Ασπροπόταμο της Πίνδου. Το δρώμενο κορυφώνεται με την πομπή και την τελετή του «γάμου» την Καθαρά Δευτέρα και τον σκωπτικό διάλογο, ο οποίος εξελίσσεται με την βλάχικη προφορά μεταξύ των «συμπεθέρων» του γαμπρού και της νύφης. Το ομαδικό γλέντι, η πομπή, ο Πυρρίχιος χορός, οι γκλίτσες, η τσουχτερή σάτιρα, ο χωρίς σταματημό χορός είναι μερικές από τις σκηνές αυτού του εθίμου.

 

Κέρκυρα: Βενετσιάνικο καρναβάλι

Με ενετικές αλλά και αρχαιοελληνικές επιρροές, τα αποκριάτικα έθιμα στο νησί της Κέρκυρας, έχουν τη δική τους ξεχωριστή φυσιογνωμία. Ανάμεσά τους οι Γκιόστρες (ιπποτικοί αγώνες), που σύμφωνα με μια εκδοχή, η προέλευσή τους φαίνεται να έχει ρίζες ρωμαϊκές.

 

Σκύρος: Ο «γέρος»

Το έθιμο του νησιού θέλει τον «γέρο» και την «κορέλα» να βγαίνουν στους δρόμους και να δίνουν μια ξεχωριστή εικόνα των ημερών.

 

Νάξος: Οι «Κουδουνάτοι»

Το έθιμο με τους «Kουδουνάτους» αναβιώνει κάθε χρόνο. Φορούν κάπα και κουκούλα, γυρνούν το χωριό κάνοντας θόρυβο και προκαλούν με άσεμνες εκφράσεις. Μαζί τους μπλέκονται ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα».