Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Γράφει Τίνα Μανδηλαρά
Μοναδικής σημασίας αρχαιολογικό εύρημα, χωρίς αντίστοιχο στη δική μας επικράτεια, είναι η μνημειώδης κυκλική κατασκευή που εντοπίστηκε στην κορυφή του λόφου Παπούρα, στον λόφο του Καστελλίου και του υπό κατασκευή Αεροδρομίου. Πρόκειται για έναν σπάνιο αρχιτεκτονικό θησαυρό για τη Μινωική Αρχαιολογία, που καλύπτει μια διάμετρο 50 μέτρων και επιφάνεια περίπου 1.800 τ.μ. Οταν αναλυθεί, αναμένεται να αποκαλύψει πολλά για εκείνη την περίοδο, καθώς δεν έχει ανιχνευτεί κάτι αντίστοιχο στη γνώριμή μας αρχαιολογική επικράτεια, παρά μόνο σε άλλα κέντρα της Εγγύς Ανατολής.
Εικασίες
Το μοναδικό αυτό για την Αρχαιολογία εύρημα είναι κυκλικό στο σχήμα και βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του λόφου, σε τμήμα της κορυφής που είχε απαλλοτριωθεί για την τοποθέτηση συστημάτων επιτήρησης (ραντάρ) του νέου αερολιμένα. Οι οκτώ επάλληλοι δακτύλιοι που αναπτύσσονται σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα και διαμορφώνουν έναν μυστηριώδη κύκλο μάς φέρνουν στον νου τις παρόμοιες κατασκευές που βλέπουμε από την Εποχή του Χαλκού σε διάφορες χώρες της Εγγύς Ανατολής, με την οποία ως γνωστόν η Μινωική Κρήτη είχε στενή σχέση, όπως αντίστοιχα με την Αίγυπτο και την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.
Από την κατασκευή και τον τρόπο στέγασης το κτιρίου μπορούν να καταγραφούν διάφορες εικασίες αναφορικά με την πιθανή λειτουργία του, αν και πρέπει όλα αυτά να συνδυαστούν με τα επιμέρους ευρήματα όταν ολοκληρωθούν οι διαδικασίες: κατ’ αρχάς, ένα πρόχειρο συμπέρασμα, κάτι που υποστηρίζει με δηλώσεις της και η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, Βάσω Συθιακάκη, λέει ότι, κατά πιθανότητα, δεν πρόκειται για μια κατασκευή που σχετίζεται με τις φρυκτωρίες, δηλαδή με τον ανεπτυγμένο τρόπο επικοινωνίας μέσα από τις φωτιές που άναβαν οι παρατηρητές, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένος στους Μινωίτες και στην περιοχή, κάτι που μαρτυρούν όχι μόνο το τεράστιο μέγεθός του αλλά και ο ιδιαίτερος τρόπος αρχιτεκτονικής του διάρθρωσης. Παρότι αρκετοί αρχαιολόγοι έσπευσαν να συνδέσουν το κτίσμα όχι μόνο με τις φρυκτωρίες αλλά και με λατρευτικό τόπο που αναφέρεται στον Δία, είναι γνωστό ότι στους ιστορικούς χρόνους δεν λατρευόταν το Δωδεκάθεο.
Παρ’ όλα αυτά, η κατασκευή του δείχνει ότι είχε κάποιον λατρευτικό χαρακτήρα ή συνδεόταν με μια τελετουργία, αλλά ήταν διαφορετικός εντελώς σε αυτούς τους χρόνους. Επίσης, το γεγονός ότι μπορούσε να φανεί από παντού μπορεί να παραπέμπει σε κάτι πολύ εξελιγμένο τεχνολογικά για την εποχή του. Από μόνη της η κατασκευή με τους επάλληλους κύκλους και το παράξενο είδος σταυρού στο κέντρο μαρτυρά κάποιον αστρονομικό προσανατολισμό – και η Αστρονομία, ως γνωστόν, υπήρχε ως επιστήμη και είχε αναπτυχθεί την προϊστορική εποχή, στην προσπάθεια πρόβλεψης των καιρικών φαινομένων.
Το συγκεκριμένο κυκλικό σχήμα ενδέχεται να κρύβει διάφορους μυστηριακούς κώδικες, από αυτούς που διαβάζουμε σε διάφορα αρχαία κείμενα τα οποία φανερώνουν τη βαθιά επιρροή των Μαθηματικών και των επιστημόνων της Ανατολής στους Ελληνες φιλοσόφους. Σύμφωνα με την πλατωνική παράδοση και με τις θεωρίες που αναπτύσσει ο φιλόσοφος στον Μένωνα, στον Τίμαιο και τον Φαίδωνα, η Αστρονομία εξετάζει την κίνηση των πλανητών και μας δείχνει πολλά για τη μυστηριώδη κίνηση των φαινομένων, ακόμα και αν δεν μπορεί να φτάσει την αλήθεια, τουλάχιστον όπως την εννοούσε ο Πλάτωνας. Παρότι τα γεωμετρικά σχήματα καταδεικνύουν τροχιές, ωστόσο πρόκειται για θεωρίες που παραμένουν «εικώς λόγος», όπως λέει ο Πλάτων στον Τίμαιο, δηλαδή μια αφήγηση που είναι ωραίο να την αφηγείται κανείς αλλά όχι ακριβώς να την πιστεύει.
Ωστόσο, η Γεωμετρία έπαιζε ρόλο σημαίνοντα για τον ίδιο τον Πλάτωνα και τη σχολή του -στην είσοδο της Ακαδημίας έγραφε χαρακτηριστικά ότι δεν επιτρέπεται σε κανέναν που δεν γνώριζε Γεωμετρία και Μαθηματικά να προσέρχεται- κάτι που φυσικά αποκαλύπτει τη μεγάλη σημασία που έδιναν οι Αρχαίοι στη Γεωμετρία, από το πώς κατασκεύαζαν τους ναούς τους μέχρι τον τρόπο που συνέδεαν τα ιερά τοπόσημα μεταξύ τους. Ακόμα και στον Ηρόδοτο υπάρχουν οι αποκαλυπτικές μαρτυρίες για τον τρόπο που οι Αιγύπτιοι, χρησιμοποιώντας με τρόπο ακριβή τη Γεωμετρία, μπορούσαν να αποκαθιστούν τα όρια των κτημάτων τους που καταστρέφονταν στις πλημμύρες το Νείλου. Γι’ αυτό, χωρίς να μπορεί να επιβεβαιωθεί η χρήση ακτίνων στο συγκεκριμένο κατασκεύασμα, μπορεί κανείς να εικάσει ότι είχε αστρονομική σημασία αφού μπορεί να προσδιορίζει, όπως συνέβαινε και με τους Αιγύπτιους, μεγάλης σημασίας χωροχρονικά σημεία αναφοράς, δηλαδή ημέρα σποράς δημητριακών κ.λπ.
Η αυτοψία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη
Τελετουργικός χώρος
Σε κάθε περίπτωση, το εντυπωσιακό μέγεθος και η αρχιτεκτονική διάρθρωση αλλά και η άκρως φροντισμένη κατασκευή του κτιρίου δείχνουν ότι πρόκειται για κάτι σημαντικό και ότι προφανώς στο μέρος αυτό υπήρχε μια κεντρική διοίκηση που θα οργάνωσε την κατασκευή του. Προφανώς, λοιπόν, αν δεν ήταν αστρονομικό όργανο να ήταν ένα σημαίνον κοινοτικό κτίριο-ορόσημο για την περιοχή της Πεδιάδας. Αξίζει να θυμίσουμε ότι η Κρήτη έχει μοναδικά μινωικά ανάκτορα -στην Κνωσό, στη Φαιστό, στα Μάλια, τη Ζάκρο-, ενώ έχουμε σαφή δείγματα ότι η περιοχή κατοικούνταν ήδη από το 4.000 π.Χ.
Η συγκεκριμένη πάντως κατασκευή εικάζεται, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της ανασκαφής, πως «ήταν μεταξύ (2000-1700 π.Χ.), δηλαδή πιθανώς θεμελιώθηκε λίγο πριν ή στην αρχή της παλαιονακτορικής περιόδου (ΜΜΙ – ΙΙ), ενώ η παρουσία νεοανακτορικής κεραμεικής στο στρώμα καταστροφής δηλώνει ότι η χρήση του μνημείου συνεχίστηκε και την περίοδο των νέων ανακτόρων». Τα μέχρι στιγμής ευρήματα δεν φανερώνουν οικιστική χρήση αλλά περιοδική χρήση που παραπέμπει σε τελετουργικά δρώμενα και προφανώς αφορούσαν την κατανάλωση οίνου και την παράθεση προσφορών. Επίσης, η στέγαση της κεντρικής ζώνης, όπως υποδεικνύει το συγκεκριμένο σύστημα δόμησης, πιθανόν ήταν είτε σε σχήμα κόλουρου κώνου είτε και θολωτή.
Οι δύο ζώνες Α και Β που σχηματίζουν οι ανώτεροι δακτύλιοι φαίνεται να αποτελούν την κύρια εστία δραστηριοτήτων. Το τρομερό είναι ότι δεν έχουμε κανένα παρόμοιο εύρημα ίδιας περιόδου στην Κρήτη ώστε να μπορούμε να το συγκρίνουμε: ούτε η κάτοψη του μνημείου, ούτε η διάρθρωση των ζωνών και χώρων, όπως έχουν αποκαλυφθεί έως σήμερα αλλά και η όλη κατασκευή δεν έχει ακριβή παράλληλα με άλλα κτίσματα της ίδιας περιόδου στην Κρήτη, αν και ως σχήμα δεν μας είναι άγνωστο από αρχιτεκτονικά σύνολα της πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Εγγύς Ανατολή.
Μπορεί ίσως να παραλληλιστεί με το ελλειπτικό ΜΜ κτίριο του Χαμαιζίου, καθώς και με το λεγόμενο κυκλικό πρωτοελλαδικό κυκλώπειο κτίριο της Τίρυνθας. Κατασκευαστικές ομοιότητες, ωστόσο, διαπιστώνονται και με τους λεγόμενους θολωτούς τάφους της προανακτορικής και παλαιοανακτορικής περιόδου της νότιας Κρήτης, στους οποίους ο κεντρικός χώρος έχει κατασκευαστεί με αντίστοιχη δόμηση, ενώ η όλη κατασκευή παραπέμπει σε πρωτοελλαδικούς, αλλά και μεταγενέστερους τύμβους της κυρίως Ελλάδας ή και σε μεταγενέστερα κυκλικά ιερά, π.χ. θεσμοφόρια.
Τι δηλώνει το υπουργείο
Οπως επιβεβαιώνει το υπουργείο σε ανακοίνωσή του, η ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας κρίνεται απαραίτητη ώστε να αποσαφηνιστεί ο χαρακτήρας του μνημείου και η σχέση του με τα οικιστικά και λατρευτικά κέντρα της ίδιας περιόδου στην περιοχή της Πεδιάδας. Η μνημειακότητα της κατασκευής, καθώς και το γεγονός ότι δεν έχει ανασκαφεί έως τώρα όμοιό του το καθιστούν τοπόσημο του νέου Αερολιμένα του Ηρακλείου. Με την ολοκλήρωση και της αυτοψίας, η υπουργός Πολιτισμού δήλωσε τα εξής: «Πρόκειται για ένα μοναδικό εύρημα με εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Υπάρχουν λύσεις, ώστε να ολοκληρωθεί η αρχαιολογική έρευνα του μνημείου και το ίδιο να προστατευθεί απολύτως. Εχουμε εξαιρετικά καλή συνεργασία με το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών και με τον αρμόδιο υφυπουργό Νίκο Ταχιάο. Ολοκληρώσαμε μια ευρεία σύσκεψη με παρόντες όλους τους εμπλεκομένους -την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και τις αρμόδιες Διευθύνσεις Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων από πλευράς ΥΠΠΟ και τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Υποδομών, την Πολιτική Αεροπορία και τον ανάδοχο- και διενεργήσαμε κοινή αυτοψία στον αρχαιολογικό χώρο. Προτεραιότητα όλων μας είναι η προστασία του μνημείου, αυτού του μοναδικού ευρήματος.
Ολοι κατανοούμε τη σημασία και την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ολοι κατανοούμε το αναπτυξιακό μέγεθος του συγκεκριμένου έργου, το οποίο γίνεται στο Καστέλλι. Το έργο του νέου αεροδρομίου μπορεί να προχωρήσει και οι αρχαιότητες να προστατευτούν, όπως πρέπει», δήλωσε η υπουργός μετά τη διυπουργική σύσκεψη που διενεργήθηκε στην Κρήτη, με την παρουσία τόσο της ίδιας όσο και άλλων υπουργών. Αξίζει να σημειωθεί πως οι ανασκαφικές έρευνες για την κατασκευή του Νέου Διεθνούς Αερολιμένα Ηρακλείου Κρήτης στο Καστέλλι του Δήμου Μινώα Πεδιάδος, καθώς και των οδών διασύνδεσής του με τους κύριους οδικούς άξονες της Περιφέρειας Ηρακλείου, διενεργούνται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου στο πλαίσιο Μνημονίου Συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού με το υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών και έχουν σωστικό χαρακτήρα.
Οπως μας υπενθυμίζει στην επίσημη ανακοίνωσή του το υπουργείο Πολιτισμού, στο πλαίσιο των εργασιών αυτών έχουν ήδη διερευνηθεί ανασκαφικά και έχουν παραδοθεί για τη συνέχιση του έργου περισσότερες από 35 αρχαιολογικές θέσεις, σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Η συγκεκριμένη, πάντως, ανακάλυψη προκάλεσε πλήθος σχολίων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αντιπαράθεση μεταξύ των αρχαιολόγων σχετικά με την πιθανολογούμενη χρήση της αλλά και πάσης φύσεως αναγνώσεις.
«Κυκλικά ερείπια»
Ο συγγραφέας, άνθρωπος του θεάτρου και των γραμμάτων, με βαθιά γνώση Ιστορίας και Φιλοσοφίας Ηρακλής Λογοθέτης έγραψε χαρακτηριστικά σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι πρόκειται για μια σπουδαία ανακάλυψη και ότι μπορεί οι αρχαιολόγοι να μην έχουν ακόμα αρκετά στοιχεία ώστε να προσδιορίσουν τη λειτουργία του οικοδομήματος αλλά «επειδή το κτίσμα είναι διατεταγμένο σε επάλληλους κύκλους, η μυστηριακή του διάσταση παραπέμπεται δικαιωματικά στα “Κυκλικά Ερείπια” του Μπόρχες: ενας άντρας ανεξιχνίαστης προέλευσης θα φτάσει κάποιο βράδυ σe έναν ναό κατεστραμμένο από τη φωτιά και θa αρχίσει να ονειρεύεται τη δημιουργία ενός ανθρώπου.
Νύχτα με τη νύχτα, για ατελείωτα χρόνια, πλάθει έναν γιο που είναι άτρωτος από τη φωτιά, τον ζωντανεύει και τον αφήνει ελεύθερο, τρέμοντας μήπως το παιδί αντιληφθεί πως κατάγεται από το όνειρο του πατέρα του. Τότε η πυρκaγιά ζώνει ξανά τα ερείπια, μα οι φλόγες αφήνουν ανέγγιχτο τον δημιουργό – που ανακαλύπτει έτσι, με έντρομη ταπεινότητα, πως και ο ίδιος δεν είναι παρά το όνειρο ενός άλλου.
Ενας κύκλος κι αυτός που γεννήθηκε από τον προηγούμενο και πλαστούργησε τον επόμενο. Η ίδια δημιουργός συνείδηση αντανακλάται και στα πανάρχαια κυκλικά ερείπια που βρέθηκαν στο Καστέλλι. Προήλθαν από το όνειρο ενός προγενέστερου πολιτισμού και μεταστοιχειώθηκαν στον επιγενόμενο, σε μια σειρά που μέσα από καταστροφές και αναζωπυρώσεις έφτασε έως τις μέρες μας και αγνοούμε εάν και πού θα καταλήξει…».
