Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Διονύσιου Καλύβα, Καθηγητή Αξιολόγησης Γαιών, GIS & Χωρικής Ανάλυσης, Ερευνητική Μονάδα GIS ΓΠΑ, Δ/ντής Τομέα Εδαφολογίας και Γεωργικής Χημείας, Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων Γεωργικής Μηχανικής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Απογραφή των βασικών πυρκαγιών, της περιόδου 2017 έως σήμερα, που έχουν καταστρέψει το 37% της δασικής έκτασης της Αττικής. Μια επεξεργασία της Ερευνητικής Μονάδας Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων (GIS) του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του μεσογειακού οικοσυστήματος, με το φαινόμενο να έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η βλάστηση των περιοχών υπόκειται σε μεγάλες πιέσεις κατά τους θερινούς μήνες λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και της έλλειψης βροχοπτώσεων, καθιστώντας την ιδιαίτερα εύφλεκτη.
Παράλληλα, οι πυρκαγιές στα μεσογειακά οικοσυστήματα αποτελούν μια βασική φυσική διαδικασία για την ανανέωση της βλάστησης και την ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών. Ωστόσο, όταν το φαινόμενο ενταθεί, οι συνέπειες είναι η μείωση της γονιμότητας του εδάφους, η καταστροφή δασικών εκτάσεων και η υποβάθμιση του τοπίου. Οι υγροί χειμώνες χωρίς εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες συμβάλλουν στη συσσώρευση καύσιμης ύλης, η οποία κατά τους θερινούς μήνες γίνεται εξαιρετικά εύφλεκτη λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και της χαμηλής υγρασίας.
Η Αττική έχει επηρεαστεί σημαντικά από δασικές πυρκαγιές τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα την καταστροφή ενός μεγάλου ποσοστού των δασών της. Από το 2017 έως τον Ιούλιο του 2024, έχουν καεί συνολικά 556.000 στρέμματα γης, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά δασικές εκτάσεις.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα δεδομένα του Copernicus, το 2015 οι δασικές εκτάσεις αποτελούσαν το 26,2% της ηπειρωτικής Περιφέρειας Αττικής, καλύπτοντας 766.160 στρέμματα. Μέχρι και το πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου του 2024, 284.230 στρέμματα από αυτά, δηλαδή το 37%, έγιναν στάχτη.
Εικόνα 1. Κατάσταση των δασικών εκτάσεων στην Αττική βάσει των δεδομένων του Copernicus του 2015.
Σύμφωνα με την Υπηρεσία Διαχείρισης Έκτακτης Ανάγκης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Copernicus, από το 2016, η υπηρεσία έχει ενεργοποιηθεί 13 φορές για την αντιμετώπιση 14 πυρκαγιών στην Περιφέρεια Αττικής.
Η αρχή αυτής της περιόδου εντοπίζεται τον Αύγουστο του 2017, όταν η περιοχή του Καλάμου στη βόρεια Αττική επλήγη από πυρκαγιά, καταστρέφοντας 30.000 στρέμματα δασικής γης. Το 2018, οι καμένες εκτάσεις αυξήθηκαν στα 69.000 στρέμματα, με την πιο σοβαρή πυρκαγιά να σημειώνεται στο Μάτι Ραφήνας, όπου καταγράφηκαν 100 θάνατοι και κάηκαν 12.800 στρέμματα. Παράλληλα, την ίδια ημέρα, ξέσπασε πυρκαγιά στα Γεράνεια Όρη στην περιοχή της Κινέτας, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές.
Τα επόμενα χρόνια χαρακτηρίστηκαν από ακόμα μεγαλύτερες καταστροφές. Το 2021, η συνολική έκταση των καμένων εκτάσεων έφτασε τα 253.000 στρέμματα, κυρίως σε τρία μεγάλα βουνά της Αττικής: την Ανατολική Πάρνηθα, τον Πατέρα και τα βόρεια Γεράνεια. Το 2022, οι πυρκαγιές έπληξαν τις νότιες πλαγιές των βουνών Πεντέλης και Υμηττού, προκαλώντας εκτεταμένες ζημιές σε κατοικίες. Το 2023, οι καμένες εκτάσεις ανήλθαν σε 218.000 στρέμματα, κυρίως στη Δυτική και Νότια Πάρνηθα, τον Πατέρα και την Κερατέα.
Το 2024, μέχρι στιγμής, έχουν καταγραφεί πυρκαγιές μικρής έκτασης. Ωστόσο, αυτές οι πυρκαγιές έχουν ξεσπάσει σε περιοχές που έχουν ήδη καεί τα τελευταία επτά χρόνια, γεγονός που καθιστά τη φυσική τους αναβλάστηση ιδιαίτερα δύσκολη.
Εικόνα 2. Σύνολο καμένων εκτάσεων στην περιοχή της Αττικής κατά την περίοδο 2017-2024, σύμφωνα με την υπηρεσία EMS Mapping του Copernicus.
Πίνακας 1. Λίστα καμένων εκτάσεων στην Περιφέρεια Αττικής κατά την περίοδο 2017-2024.
Στο πλαίσιο της δράσης Varibobi Reset, που ηγείται ο όμιλος ΒΙΑΝΕΞ, και του σχετικού έργου «Μελέτες Αποκατάστασης Πληγέντων Περιοχών από τις Πυρκαγιές στην Ευρύτερη Περιοχή της Βαρυμπόμπης» που ανέλαβε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Ερευνητική Μονάδα Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων πραγματοποίησε αναλυτική μελέτη για τον υπολογισμό του δείκτη δριμύτητας της πυρκαγιάς dNBR. Ο δείκτης dNBR, ο οποίος προσδιορίζει τον βαθμό στον οποίο η ένταση της φωτιάς επηρεάζει το οικοσύστημα της πληγείσας περιοχής, προέκυψε από την επεξεργασία δορυφορικών εικόνων Sentinel-2.
Σύμφωνα με τις κατηγοριοποιήσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ο δείκτης dNBR χωρίζεται σε τέσσερις κατηγορίες δριμύτητας-σφοδρότητας.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης για την πυρκαγιά της Βαρυμπόμπης του 2021, στην κατηγορία χαμηλότερης δριμύτητας κάηκαν 12.510 στρέμματα γης. Στην κατηγορία μέσης-χαμηλής δριμύτητας η καμένη έκταση ανήλθε σε 13.730 στρέμματα, στην κατηγορία μέσης-υψηλής δριμύτητας κάηκαν 21.460 στρέμματα, ενώ στην κατηγορία υψηλής δριμύτητας κάηκαν 33.080 στρέμματα.
Αυτά τα αποτελέσματα υποδεικνύουν τη σοβαρότητα της επίδρασης των πυρκαγιών στο οικοσύστημα της περιοχής. Οι καμένες εκτάσεις στις κατηγορίες μέσης-υψηλής και υψηλής δριμύτητας είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές, καθώς υποδηλώνουν βαθιές και εκτεταμένες ζημιές στο φυσικό περιβάλλον. Η υψηλή δριμύτητα σημαίνει ότι η βλάστηση και το έδαφος έχουν υποστεί σοβαρές αλλαγές, καθιστώντας την φυσική αναβλάστηση και αποκατάσταση του οικοσυστήματος εξαιρετικά δύσκολη.
Η ανάλυση αυτών των δεδομένων είναι κρίσιμη για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή στρατηγικών αποκατάστασης των πληγεισών περιοχών. Μέσω αυτής της μελέτης, οι επιστήμονες μπορούν να εντοπίσουν τις περιοχές που χρειάζονται άμεση παρέμβαση και να προτείνουν κατάλληλες μεθόδους για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, λαμβάνοντας υπόψη τη δριμύτητα των ζημιών που προκάλεσαν οι πυρκαγιές.
Η συνεχής καταστροφή των δασικών εκτάσεων στην Αττική επισημαίνει την ανάγκη για ενίσχυση των μέτρων πρόληψης και καταστολής των πυρκαγιών. Η διαχείριση των δασών, η βελτίωση των υποδομών και η εκπαίδευση του πληθυσμού αποτελούν βασικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Επιπλέον, η αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων και η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι κρίσιμες για τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα του περιβάλλοντος της περιοχής.
